Qazaqstan-Vetnam: senimge qurylǵan múddeler toǵysy
ASTANA. KAZINFORM – Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrtýymen 5-7 mamyr kúnderi Qazaqstanǵa Vetnam Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıtetiniń Bas hatshysy To Lam kelmek. Memlekettik sapar aıasynda saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq, gýmanıtarlyq salalardy qamtıtyn birneshe kelissózder ótedi. Keıingi 30 jyldan astam ýaqytta eki el baılanysy qalaı nyǵaıdy? Kazinform-nyń analıtıkalyq sholýshysy osy taqyrypty taldap kórdi.
Saıası baılanystyń ornaýy
Jalpy, Vetnam Qazaqstannan tym jyraq kóringenimen, elimiz táýelsizdik alǵanda kóp uzamaı-aq moıyndaǵan memleketterdiń biri. Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinshe, 1991 jyly 27 jeltoqsanda Vetnam Qazaqstannyń táýelsizdigin moıyndady, al 1992 jyly 29 maýsymda eki el arasynda dıplomatııalyq qatynastar ornady.
Araǵa 2 jyl salyp, 1994 jyldyń maýsymynda Vetnam premer-mınıstri Vo Van Kıet Qazaqstanǵa alǵash ret resmı saparmen keldi. 2011 jyly qazan aıynyń sońy men qarasha aıynyń basynda sol kezdegi Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Vetnamǵa resmı sapary ótti. Bir jyldan keıin Vetnam basshysy Chyong Tan Shang Qazaqstanǵa memlekettik saparmen keldi.
Bul barys-kelis, qarym-qatynastar keıin de úzilgen joq. 2022 jyly Vetnamnyń vıtse-prezıdenti Vo Thı An Sýan Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńestiń altynshy sammıtine qatysý úshin Qazaqstan astanasyna keldi. Bul saparda ol Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevpen ekijaqty kezdesýler ótkizdi.
2023 jylǵy tamyzda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Vetnamǵa resmı saparmen bet burdy. Bedeldi laýazymdy tulǵalar kútip alyp, birneshe mańyzdy kelissózder ótti. Nátıjesinde, sol jolǵy sapar aıasynda Qazaqstan men Vetnam arasynda 12 qujatqa qol qoıyldy.
Budan bólek, qos el parlamentaralyq, partııaaralyq yntymaqtastyqty, joǵary deńgeıdegi jáne syrtqy ister mınıstrlikteri deńgeıindegi baılanystardy qoldap otyrady. Parlamentaralyq baılanystardy nyǵaıtý maqsatynda dostyq toptary da qurylǵan.
Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Keıingi 3 jyl aralyqty qarasaq, Qazaqstan men Vetnam arasyndaǵy alys-beris, ıaǵnı, taýar aınalymy qarqyndy ósip jatqanyn baıqaý qıyn emes. Máselen, QR Memlekettik kirister komıtetiniń derekterine júginsek, eki el 2022 jyly – 600 mln dollar, 2023 jyly – 979,2 mln dollar, 2024 jylǵy qańtar-qazan aılarynyń arasynda 752,8 mln dollarǵa saýda jasasqan. Endigi maqsat – mejeni 1,5 mlrd dollarǵa jetkizý.
Eki el bir-birine qandaı taýarlardy eksporttady? Qazaqstan tarapy 2024 jylǵy qańtar-qazan aralyǵynda 192 mln dollarǵa 94,1 myń tonna eksport jasaǵan. Onyń ishinde óńdelmegen metaldar, toqyma ónimderi, óńdelmegen tsınk, naýshnıkter, balyqqa arnalǵan jem, daıyn túrdegi taýyq, sıyr, shoshqanyń ishek-qarny, basqa da qurylǵylar bar.
Al Vetnam jaǵy bizge 560,7 mln dollarǵa 24,1 myń tonna zat jetkizgen. Kóbine smartfondar, teledıdar, aıaq kıimder, shańsorǵysh, prınter, jańǵaq, sómkeler, shınalar, dámdeýishter kelgen.
Mádenı-gýmanıtarlyq qarym-qatynas
2012 jyly Qazaqstanda Vetnamnyń mádenı kúnderi ótti, bir jyldan soń Vetnamda Qazaqstannyń mádenı kúnderi ótken bolatyn. Sondaı-aq 2013 jyldan beri Hanoı pedagogıkalyq ýnıversıtetinde Abaı atyndaǵy ǵylym jáne mádenıet ortalyǵy jumys isteıdi. 2014 jyly Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetinde Vetnam mádenıet jáne bilim ortalyǵynyń ashylý saltanaty ótti.
2020-2023 jyldar aralyǵynda Abaıdyń «Qara sózder» kitaby vetnam tilinde usynyldy, VTV-1 memlekettik telearnasynda jáne Hanoıdaǵy ulttyq kıno ortalyǵynda «Almas qylysh. Qazaq handyǵy» vetnam tilinde kórsetilgen. Danang qalasynda Qazaq kınosy kúnderi ótip, «Qazaq ertegileriniń» úsh tomy jaryq kórgen, Іlııas Esenberlınniń vetnam tilindegi «Kóshpendiler» tarıhı trılogııasy tanystyrylǵan.
Týrızm jáne ınvestıtsııa: eki el bir-birine ne usyna alady?
Qytaıtanýshy, China Center Qytaı zertteýleri ortalyǵynyń dırektory Ádil Qaýkenovtiń paıymdaýynsha, Vetnam qazir ekonomıkalyq, áskerı jáne syrtqy saıasatta úlken jetistikterge jetip kele jatqan, jalpy ishki ónimi, halqy men qýaty úlken, qarqyndy damyp kele jatqan memleket. ıAǵnı, Vetnam óziniń óńirinde, Ońtústik-Shyǵys Azııada óte perspektıvaly el sanalady.
– Qazaqstan men Vetnamnyń ortaq shekarasy joq ekeni túsinikti. Bul eki eldiń ózara baılanysyna belgili bir shekteýler qoıady. Alaıda bul eldiń qazirgi damýyn elemeýge bolmaıdy.
Mysaly, Vetnam men AQSh arasyndaǵy kúrdeli tarıhqa qaramastan, Amerıka prezıdentteri de Vetnamǵa bardy. Sonymen qatar, Vetnam Qazaqstan kiretin EAEO-men jaqsy jumys isteıdi, sebebi onyń Reseımen burynnan kele jatqan tyǵyz baılanystary bar. Saıası jáne ekonomıkalyq qatynastary jaqsy bolǵandyqtan, olar teńiz joldaryn, ásirese Vladıvostok porttaryn paıdalana alady. Sol port arqyly nemese Qytaı arqyly Vetnammen syrtqy saýdany damytý múmkindigi bar. Bul baǵyttar Vetnam úshin de paıdaly, – deıdi sarapshy.
Sondaı-aq Qaýkenov qazir Vetnamnyń týrızm jaǵynan da belsendi damyp jatqanyna zer saldy. Halyqaralyq deńgeıdegi jańa jaǵajaılar ashylyp jatyr, olar qazaqstandyq týrısterge unap úlgerdi. Qazaqstannan Vetnamǵa tikeleı charterlik jáne keıbir turaqty reıster bar.
– Biraq bul áleýet tolyq iske aspaǵan. Shyn máninde, Astana men iri qalalar arasynda turaqty reısterdiń jetispeýshiligi baıqalady. Mysaly, Hanoı men Hoshımın baǵyty. Qazaqstan da Ortalyq Azııada damý qarqyny joǵary el bolǵandyqtan, eki el arasynda qaıshylyq joq, kerisinshe, týrızm men saýda salalarynda ortaq qyzyǵýshylyqtar bar. Munyń bárin damytýǵa bolady, – dep tolyqtyrdy Ádil Qaýkenov.
Qazir VietJet atty iri vetnamdyq áýekompanııa Qazaqstan naryǵyna kirdi, biraq ázirge tek týrıstik baǵyttarmen shektelýde. Bul Qazaqstan qalalary men Vetnamnyń damý ortalyqtary arasynda baılanys ornatýǵa múmkindik beredi. Eger iskerlik qatynastar men ózara ınvestıtsııalar jaıynda aıtatyn bolsaq, tek týrısterge emes, bıznes baılanystaryn da nyǵaıtý úshin turaqty reıster qajet bolmaq.
– Vetnam Qazaqstan azamattary úshin vızasyz elge aınaldy. Bul – saıası qadam, biraq eki tarap úshin de úlken paıdasy bar. Vetnam qazaqstandyq týrıster aǵynyn qabyldap jatyr, al qazaqstandyqtar úshin bul jaqsy múmkindik. Qazaqstanda shetelge jıi shyǵatyn orta tap bar. Osy faktorlar qazaqstandyq tólqujattyń (pasporttyń) qundylyǵyn arttyrady.
Al Eýropalyq Odaq Qazaqstan azamattaryna áli de sál sýyq qaraıdy, sebebi shengen vızasyn alý óte qıyn. Ýáde bergenimen, shyn máninde kedergiler kóp. Al Vetnam kerisinshe, Qazaqstan azamattaryna, tólqujatyna qurmet kórsetip otyr. Bul óte mańyzdy jaıt, – deıdi sarapshy.
Sóz sońynda Ádil Qaýkenov «Qazaqstan Vetnamǵa ne usyna alady?» degen saýalǵa da toqtaldy. Onyń aıtýynsha, Vetnam bizge týrızmdi, teńizdi, ınvestıtsııa múmkindikterin berip otyr. Al Qazaqstan Vetnam úshin bıznesin keńeıtýge arnalǵan alań bola alady. Vetnamdyq kásipkerlerdiń Qazaqstanǵa ınvestıtsııa salyp, paıda kórýge múmkindigi bar. Bul jumys oryndaryn ashýǵa, salyq tóleýge jáne jańa tehnologııalardyń kelýine jol ashady. Sondyqtan vetnamdyq ınvestıtsııalardy tartý – mańyzdy ári qajet mindet.