Qazaqstan — tsıfrlyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde mańyzdy oıynshy - Horvatııanyń eks-prezıdenti
ASTANA.KAZINFORM - 7 qazanda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev qatysýshy elderdiń tsıfrlyq saladaǵy kúsh-jigerin úılestirý jáne yntymaqtastyǵyn nyǵaıtý úshin TMU-nyń kıberqaýipsizdik jónindegi keńesin qurý týraly bastama kóterdi. Kazinform agenttigine bergen eksklıýzıvti suhbatynda Horvatııanyń eks-Prezıdenti Kolında Grabar-Kıtarovıch Qazaqstannyń Eýrazııalyq keńistiktegi beıbitshilikti, qaýipsizdikti jáne tsıfrlyq ınnovatsııalardy nyǵaıtýdaǵy basty rólin atap ótti.
- Qazaqstan búginde ekonomıka men memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrýǵa úlken mán berip otyr. Sizdiń oıyńyzsha, óńirlik yntymaqtastyq, onyń ishinde Qazaqstan men Horvatııa arasyndaǵy yntymaqtastyq kıberqaýipterge tózimdilikti nyǵaıtýǵa jáne tsıfrlyq saladaǵy ınnovatsııalardy yntalandyrýǵa qalaı yqpal ete alady?
- Árıne, aımaqtyq jáne jahandyq yntymaqtastyq kıbershabýyldardyń aldyn alý jáne tsıfrlyq júıelerdiń turaqtylyǵyn arttyrý úshin óte mańyzdy. Kórshilerińiz kıbershabýylǵa ushyrasa jáne olardyń qaýipsizdik júıesi osal bolsa, bul sizdiń qaýipsizdigińizge de áser etýi múmkin. Tehnologııa keremet jyldamdyqpen damyp keledi, sondyqtan biz tyǵyz jumys isteýimiz kerek. Birlesken oqý-jattyǵýlar ótkizý, aqparat pen ozyq tájirıbe almasý, ortaq kelisimderdi ázirleý, yntymaqtastyqty ınstıtýttandyrý qajet. Boljamdylyq pen eseptilikti qamtamasyz etetin senim sharalaryn júzege asyrý mańyzdy qadam bolady. Biz balalardy onlaın seksýaldyq zorlyq-zombylyqtan qorǵaý, mektepterdi, aýrýhanalardy jáne strategııalyq mańyzdy ınfraqurylymdy qorǵaý jáne t.b. sııaqty eń aıqyn salalardan bastaýǵa bolady. Horvatııa Qazaqstannyń tájirıbesinen úırenetin jáne kerisinshe Qazaqstannyń bizden úırenetin kóptegen salalar bar, mysaly, elektrondy úkimetti damytý, tsıfrlyq sáıkestendirý, azamattardyń elektrondy qujattary jáne tsıfrlyq tulǵalardy qorǵaý. Bul ashyq jáne tıimdi memlekettik basqarýdy qamtamasyz etý úshin mańyzdy.
- Eýropa men Azııa arasyndaǵy geosaıası ornalasýyn eskere otyryp, Qazaqstannyń eýrazııalyq qaýipsizdik arhıtektýrasyn nyǵaıtýdaǵy áleýetin qalaı baǵalaısyz?
- Qazaqstannyń geosaıası ornalasýy onyń basty strategııalyq artyqshylyqtarynyń biri ekeni sózsiz. Ol Eýropa men Azııany tikeleı baılanystyrady, saýda, saıasat, ekonomıka jáne basqa da salalardy baılanystyratyn kópir qyzmetin atqarady. Men Qazaqstannyń beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi ámbebap rólin joǵary baǵalaımyn. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin óz erkimen ıadrolyq qarýdan bas tartty jáne búginde kóptegen halyqaralyq forýmdarǵa, sonyń ishinde Eýropa men Azııa elderin de biriktiretin EQYU-ǵa belsendi qatysyp keledi. Qazaqstan halyqaralyq jáne aımaqtyq qaýipsizdikke eleýli úles qosatyn elder qatarynda. Osy turǵyda Qazaqstan men Horvatııa eki aımaq arasyndaǵy kópir bola alady jáne men bizdiń bolashaq yntymaqtastyǵymyzdyń kóptegen joldaryn kórip turmyn.
- Tsıfrlyq ekonomıka men kıberqaýipsizdik mańyzdylyǵynyń artýy aıasynda eýrazııalyq elder ıntegratsııany tereńdetý jáne transshekaralyq syn-qaterlerge birlesip jaýap berý úshin qandaı qadamdar jasaı alady?
- Sandyq tehnologııalarǵa qol jetkizý burynǵy kezdegi elektr energııasyna qol jetkizýmen birdeı. Tsıfrlyq ınfraqurylymdy damytý óte mańyzdy. Biz barlyq azamattardy qamtýdy qamtamasyz etip, olarǵa onlaın oqý, qashyqtan jumys isteý jáne tsıfrlyq ózara árekettesý múmkindigin berýimiz kerek. Mundaı baılanys ekijaqty jáne aımaqtyq qarym-qatynastar aıasyndaǵy basqa da máselelerdi sheshýge yqpal ete alady. Tsıfrlyq ortany qorǵaý arqyly biz negizinen oflaın qoǵamdy — ekonomıkamyzdy, qaýymdastyqtarymyzdy, erkindik pen beıbitshilik quqyǵymyzdy qorǵaımyz. Sondyqtan aımaq memleketteri arasynda praktıkalyq qana emes, ınstıtýtsıonaldyq yntymaqtastyq qajet. Pozıtıvti ózara is-qımyldy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan ózara kelisimder jasaý senimdi nyǵaıtýǵa jáne óńirlik ózekti máselelerdi sheshýge ortaq kózqaras damytýǵa kómektesedi. Qazaqstan bul úderiste mańyzdy biriktirýshi ról atqara alady.
- Jasandy ıntellekt pen tsıfrlyq tehnologııalardyń qarqyndy damyǵan dáýirinde dıplomatııanyń ózi ózgerýde. Tsıfrlyq dıplomatııa men ınnovatsııadaǵy qandaı birlesken bastamalar elder arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń jańa ósý núktelerine aınalýy múmkin?
- Shynynda da, dıplomatııa ózgeriske ushyrap jatyr, biraq, ókinishke oraı, tehnologııa dıplomatııalyq quraldarǵa qaraǵanda áldeqaıda jyldam damyp keledi. Dıplomatııa osy ózgeristerge beıimdelýi kerek. Biz jańa tehnologııalardyń, sonyń ishinde JI, kvanttyq kompıýterler men derekterdiń damýyn muqııat qadaǵalaýymyz kerek. Men BUU-nyń jasandy ıntellekt boıynsha sarapshylar tobyn qurý týraly bastamasyn quptaımyn. Bul toptyń saıasatty júzege asyrýǵa ókilettigi bolmasa da, ol júrip jatqan protsesterdi tıimdi baqylaı alady, bul óte mańyzdy. Saıasat pen sheshimderdi ázirlemes buryn tıimdi qorǵaý mehanızmderin qurý úshin tendentsııalardy anyqtaý jáne túsiný qajet.
Bizdiń júıelerge keletin bolsaq, olar da adamǵa baǵyttalǵan bolýy kerek. Biz tehnologııalardyń ózine ǵana emes, prıntsıpter men protsesterge nazar aýdarýymyz kerek. Mysaly, Jeneva konventsııalaryn qarastyraıyq — olarda ushqyshsyz ushaqtar týraly aıtylmaıdy, biraq olardyń erejeleri búginde adamdardy ushqyshsyz soqqylardan qorǵaý úshin qoldanylady. Bul tehnologııany qorǵaý týraly emes, adamdardy qorǵaý týraly. Bul kıberkelisimderge de qatysty – olar tek ınfraqurylymdy ǵana emes, eń aldymen eń qundy nárseni – adamı ólshemdi, bizdiń azamattardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan bolýy kerek. Aqparatpen bólisý, osaldyqtardy birlesip anyqtaý, aldyn alý jáne áleýetti arttyrýǵa kómek kórsetý – alǵa shyǵatyn jol. Qazaqstan men Horvatııa bir kezderi Jibek joly sııaqty eki qurlyqty baılanystyratyn yntymaqtastyqty jalǵastyrady dep senemin. Biz tsıfrlandyrý arqyly bizdi biriktiretin jańa vırtýaldy Jibek jolyn jasaımyz dep úmittenemin.
Buǵan deıin Kazinform tilshisine bergen eksklıýzıvti suhbatynda INTERPOL-dyń burynǵy bas hatshysy ıÝrgen Shtok Qazaqstannyń kıberqaýipsizdik pen jasandy ıntellekt salasyndaǵy bastamalaryna joǵary baǵa bergen bolatyn.