Qazaqstan Táýelsizdik alǵanda Baıan-Ólkede 10 myńdaı qazaq alańǵa jınalǵan
ASTANA. KAZINFORM – 1991 jyldyń 16 jeltoqsany Túrki dúnıesi tarıhynda aıryqsha kún. Sebebi dál osy datada barlyq túrkitektes halyqtardyń qarashańyraǵy sanalatyn Qazaqstan araǵa 2 ǵasyr salyp táýelsizdigin qaıta qalpyna keltirdi. Bul jańalyqty álemniń basqa elderinde ómir súrip jatqan qazaq dıasporalary qalaı estidi jáne qalaı qabyldady? Osy suraqqa jaýap izdeı otyryp, Mońǵolııadaǵy qazaqtarǵa qatysty qyzyqty jaıttan habardar boldyq.
Búginde álemniń 40-tan astam elinde qazaq ultynyń ókilderi turady. "Otandastar qory" málimetinshe, el aýmaǵynan tys jerde ómir súrip jatqan qazaqtardyń sany 5 mıllıonǵa jetýi múmkin. Resmı málimetterge súıensek, shettegi qazaqtardyń jalpy sany 3 mıllıonnan asady. Sonyń ishinde 121 myńy – Mońǵolııada turady.
Mońǵolııadaǵy qazaqtar negizinen eldiń qıyr batysyndaǵy Baıan-Ólgıı aımaǵynda turady. Bul aımaqty Qazaqstannan bar-joǵy 60 shaqyrym jer — Úkók (RF aýmaǵy) tabıǵı parki bólip jatyr.
Osy ólkede 1991 jyldyń 17 jeltoqsan kúni, ıaǵnı Qazaqstan táýelsizdigin jarııalanǵan kúnniń ertesine tarıhı oqıǵa bolǵan.
— Habardy 16 jeltoqsanda keshke qaraı estidik. Májilisten Qazaqstan Táýelsizdik aldy dep jarııalady, sony estı sala bir-birimizden súıinshi surap, bórkimizdi aspanǵa atyp qýandyq. Eń alǵashqy habarlasqan adamym aqyn Suraǵan Rahmetuly boldy. Sodan bul oqıǵany atap ótýimiz kerek degen toqtamǵa keldik. Aqyldasyp, keńesip, ertesine alańǵa halyqty jınaıyq dep kelistik. Men ózim «jeltoqsanshymyn», 1986 jyly Almatyda QazMÝ stýdenti edim. Jıyn taqyrybyna «Jeltoqsan oqıǵasynyń 5 jyldyǵy» degendi taǵy qosyp qoıdyq. Ol kezde qazirgideı áleýmettik jeli, ǵalamtor joq. Sodan qaǵazǵa jazyp, habarlandyrý tarattyq, - deıdi Baıan-Ólkedegi Qazaq radıosynyń redaktory Erbaqyt Núsipuly.
Bir keshte qansha adam qulaǵdar bolyp úlgeredi degen kúdikke qaramastan, ertesine Baıan-Ólke qalasynyń ortalyq alańynda ıne shanshar oryn bolmaǵan.
— Adam óte kóp jınaldy, buryn-sońdy alańnyń bulaı lyq tolǵanyn men kórmegen ekenmin. Sol kezde 10 myńdaı adam boldy dep habarladyq. Qazir oılap otyrsam, sanyn sol ýaqytta sál asyryp aıtyp qoıǵan sekildimiz. Biraq kisi qarasy mol boldy, - deıdi Erbaqyt Núsipuly.
Bul jıyndy uıymdastyrýshy ekeýdiń biri, Mońǵolııa jazýshylar odaǵynyń múshesi, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń múshesi, sol kezde jýrnalıst qyzmetinde bolǵan Suraǵan Rahmetuly da bul oqıǵany jyly eske alady.
— Bul óte qyzyqty oqıǵa boldy. Traktordyń súıretpesin alyp kelip, minber jasadyq. Jıyndy ózim moderator retinde ashtym. Erbaqyt Núsipuly qasymda turdy. Táýelsizdik týraly, bul oqıǵanyń saıası mańyzy týraly sóz sóılep, bir ýaqytta artyma qarsam, sol súıretpege Baıan-Ólkeniń biraz zııalylary shyǵyp alypty. Alań toly qazaqtar. Sol kezde Saýd Arabııasynan bir top dindarlar kelip júrgen. Birinshi kezekte sol arab moldalaryna Quran oqytyp, jeltoqsan qurbandarynyń rýhyna duǵa baǵyshtadyq. Alańdaǵy barlyq adam beton ústinde tize búgip otyryp, bet sıpady, - deıdi aqyn.
Suraǵan Rahmetulynyń aıtýynsha, osydan keıin taǵy da basqa qoǵam belsendileri, jýrnalıster, aqyndar sóz alǵan. Olardyń ishinde mońǵol ultynyń azamattary da qazaqtardy tarıhı otanynyń Táýelsizdigimen quttyqtaǵan.
— Jıynnan soń birden baılanys ortalyǵyna baryp, Almatyǵa Aqseleý Seıdimbek aǵaǵa habarlastyq. Aqseleý aǵa sol ýaqytta shyǵyp turǵan «Halyq keńesi» gazetine «Mońǵolııanyń Baıan-Ólgıı aımaǵynyń qazaqtary Táýelsizdikti qarsy aldy» degen qysqasha aqparat bergen, - deıdi ol.
Ókinishke qaraı, bul tarıhı mıtıngiden fotoderekter saqtalmaǵan.
Aıta keteıik, buǵan deıin «Búgin – Táýelsizdik qalpyna kelgen kún» atty maqala jarııalaǵan edik.