Qazaqstan Prezıdenti túrki áleminiń bolashaǵyn josparlaýǵa baǵyttalǵan júıeli strategııa usyndy – Húseıin Erman

ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Túrki memleketteri uıymynyń XII sammıtinde birqatar irgeli bastamalardy ortaǵa saldy. Onyń ishinde Kıberqaýipsizdik keńesin qurý, Alem.AI bazasynda Tsıfrlyq ınnovatsııalar ortalyǵyn ashý, «jasyl» energetıkalyq dálizdi damytý, sý resýrstaryn tıimdi basqarý jónindegi ortaq baǵdarlama sekildi usynystar bar. Onyń yqtımal áseri jáne mańyzy týraly túrkııalyq saıasattanýshy, eýrazııalyq saıasat jónindegi sarapshy Húseıin Ermanmen áńgime órbitken edik. 

– Húseıin Erman, Túrki memleketteri uıymynyń XII sammıtinde Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev «Túrki memleketteri uıymy +» formatyndaǵy bastamany qoldady. Bul usynys TMU-nyń halyqaralyq arenadaǵy bedelin arttyra ala ma? 

– Iá, «TMU+» formaty qazirgi jahandyq jaǵdaıǵa tolyq sáıkes keledi. Bul bastama – túrki elderiniń ashyq jáne seriktestikke baǵyttalǵan uıym ekenin kórsetetin qadam. Qasym-Jomart Toqaevtyń bul ıdeıany qoldaýy bastamanyń ózektiligi men bolashaǵyna senim uıalatady. 

Atalǵan format arqyly Túrki memleketteri uıymy tek múshe eldermen ǵana emes, Eýrazııadaǵy basqa da mańyzdy óńirlik oıynshylarmen ózara tıimdi áriptestik ornata alady. Bul Ortalyq Azııa, Ońtústik Kavkaz jáne tipti Shyǵys Eýropa elderimen dıalog ornatýǵa múmkindik beredi. ıAǵnı, TMU óz ishine tuıyqtalǵan uıym emes, kerisinshe, jahandyq kún tártibine yqpal etetin ashyq alańǵa aınalýǵa bet burdy. 

– Kıberqaýipsizdik jónindegi keńes qurý týraly Qazaqstannyń usynysy qanshalyqty ózekti? Túrkııa bul bastamadan qandaı paıda kóre alady?

– Kıberqaýipsizdik – qazirgi zamannyń eń ótkir jáne shekarasyz qaýip-qaterleriniń biri. Bul másele endi tek tehnıkalyq sala emes, ulttyq qaýipsizdik pen egemendik máselesine aınaldy. Qazaqstan usynǵan Keńes – osy qaýipterge ujymdyq jaýap berýdiń mańyzdy qadamy.

Túrkııa bul salada ozyq tájirıbege ıe el. Memlekettik te, jekemenshik te sektorda kıberqaýipsizdikke úlken mán beriledi. TMU aıasynda mundaı qurylym qurý arqyly túrki memleketteri ózderiniń tsıfrlyq ınfraqurylymyn, strategııalyq nysandaryn qorǵaýda birige alady. Bul tek qorǵanys emes, sonymen qatar ózara senimdi nyǵaıtý men tehnologııalyq derbestikti arttyrý joly.

– Prezıdent Toqaev Alem.AI negizinde Túrki memleketteri uıymynyń Tsıfrlyq ınnovatsııalar ortalyǵyn qurýdy usyndy. Túrkııa bul bastamaǵa qalaı atsalysa alady?

– Bul bastama túrki áleminiń tsıfrlyq bolashaǵyna salynǵan naqty ınvestıtsııa deýge bolady. Túrkııanyń startap ekojúıesi, tehnoparkteri men ІT salasyndaǵy áleýeti bul jobamen tabysty úndese alady. 

Qazaqstan bul ortalyqty jumys istep turǵan platforma – Alem.AI bazasynda qurý arqyly ýaqyt pen resýrsty únemdep, naqty nátıjege baǵyttalǵan qadam jasap otyr. Túrkııa osy Ortalyqpen birlese otyryp, jasandy ıntellekt, málimettermen jumys isteý, startaptardy qoldaý baǵyttarynda tájirıbe bólise alady. Bul eki eldiń tsıfrlyq áleýetin biriktirip, óńirlik ınnovatsııalyq ózek qalyptastyrady. 

– Qazaqstan, Ázerbaıjan jáne Ózbekstan júzege asyryp jatqan «Jasyl energetıkalyq dáliz» jobasynyń mańyzy qandaı? Túrkııa bul bastamaǵa qosyla ala ma?

– Atalǵan joba óńirlik yntymaqtastyqtyń jańa sapaly kezeńge ótkeniniń belgisi. Ol tek ekonomıkalyq emes, geosaıası mańyzǵa da ıe. Túrki elderi álemdik «jasyl kún tártibiniń» tutynýshysy ǵana emes, onyń belsendi qatysýshysyna aınala alady.

Túrkııa balamaly energetıka, atap aıtqanda, kún men jel energııasy salasynda zor tájirıbe jınaqtaǵan el. Jobanyń Kaspııden Eýropaǵa deıin sozylatyndyǵyn eskersek, Túrkııa bul dálizdiń tabıǵı jalǵasyna aınalýy múmkin. Qasym-Jomart Toqaevtyń jobany óńirlik turaqtylyqtyń bir bóligi retinde usynýy onyń uzaqmerzimdiligi men strategııalyq mańyzyn kórsetedi. 

– Sý tapshylyǵyna baılanysty Toqaev ortaq sý resýrstaryn basqarý baǵdarlamasyn ázirleýdi usyndy. Túrkııa bul baǵytta qandaı úles qosa alady?

– Sý tapshylyǵy – Ortalyq Azııada barǵan saıyn ózekti bolyp kele jatqan kúrdeli másele. Ol aýyl sharýashylyǵy, demografııa, ekologııa, tipti qaýipsizdikke de áser etýi múmkin.

GAP sekildi iri ırrıgatsııalyq jobalar, zamanaýı tamshylatyp sýarý tehnologııalary jáne tsıfrlyq sý monıtorıngi júıeleri – osynyń aıǵaǵy. Sondyqtan Qazaqstannyń usynysy ortaq qaýipterge jaýap retinde ortaq tájirıbe men tehnologııany biriktirý joly. Túrkııa bul baǵytta aımaqqa sarapshylyq jáne tehnologııalyq qoldaý kórsete alady.

– Kelesi beıresmı sammıtti jasandy ıntellekt pen tsıfrlyq damý taqyrybyna arnaý týraly Toqaevtyń bastamasyna qalaı qaraısyz? 

– Bul ýaqyt talabyna saı ári aldaǵy onjyldyqtarǵa arnalǵan bastama. Túrkııa sońǵy jyldary jasandy ıntellekt salasynda júıeli saıasat júrgizip keledi. Memlekettik baǵdarlamalar, akademııalyq zertteýler jáne ІT-kompanııalardyń jobalary tsıfrlyq bolashaqtyń negizin qalaýda.

Toqaevtyń usynysy tehnologııalardy tutyný emes, olardy birlese jasaý jolyndaǵy úndeý. Bul túrki áleminiń tsıfrlyq biregeıligin qalyptastyrýdyń alǵashqy qadamy. Eger Túrkııa men Qazaqstan birlese otyryp osyndaı sammıtti uıymdastyrsa, ol óńirlik tsıfrlyq kóshbasshylyqtyń naqty kórinisine aınalar edi. Mundaı qadam túrki memleketteriniń tehnologııalyq derbestigin nyǵaıtyp, jasandy ıntellekt salasynda da jahandyq oıynshy bolýǵa jol ashady.

Eske sala keteıik, buǵan deıin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Túrki memleketteri uıymynyń HІІ sammıtinde sóz sóılegenin jazǵan edik.