Qazaqstan ózge elderdiń Turaqty damý maqsattaryna jetýine kómektese alady - BUU
- Norımasa Shımomýra myrza, keshe Astanada jumysyn bastaǵan VIII Azamattyq forým búgin de ótip jatyr. Osy aıtýly forýmnan Siz ne kútesiz?
- Biz VIII Azamattyq forýmdy Turaqty damý maqsattaryna arnaýdy jáne basty dıalog alańdaryn Turaqty damý maqsattarynyń negizgi - adamdar, ǵalamshar, órkendeý, beıbitshilik jáne áriptestik baǵyttarynyń aınalasyna shoǵyrlandyrýdy usyndyq. Osy ıdeıanyń iske asyp jatqanyna da qýanyshtymyz. Árıne, BUU mekemeleriniń búkil júıesi osy sharamen tyǵyz baılanysty ári barlyq sessııaǵa belsendi qatysady. Úkimettiń ótinishine oraı, BUU Damý baǵdarlamasy sharany uıymdastyrýǵa qarjylaı kómek kórsetti.
Jalpy damyǵan elderdiń barlyǵynda azamattyq qoǵam - adam quqyqtaryn qorǵaýdan erekshe áleýmettik qyzmetter kórsetýge deıingi alýan túrli fýnktsııalardy atqaratyn negizgi tetikterdiń biri. Azamattyq qoǵamda jurtshylyqtyń, adamnyń múddesine qyzmet etý mıssııasy aıqyn. Bizdińshe, Qazaqstanda azamattyq qoǵam eldi damytý protsesterine tolyǵymen jumyldyrylmaǵan ári onyń sheksiz áleýeti tutastaı qoldanylmaı keledi. Bul 2030 jylǵa deıingi Kún tártibi turǵysynan óte mańyzdy. Azamattyq qoǵam uıymdarynyń belsendi qatysýynsyz, Turaqty damý maqsattaryna jetý qıyn. Sondyqtan forým Qazaqstan qoǵamyna serpin berip, óz úlesin qosý qajet bolǵan salalardy aıqyndap, jańa seriktestikterge jaǵdaı jasaıdy dep oılaıyz.
- Turaqty damý maqsattary Qazaqstanǵa nesimen mańyzdy?
- Birinshiden, Turaqty damý maqsattary Qazaqstannyń Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna, damyǵan otyz eldiń qataryna qosylǵanǵa deıingi damý jolyna septigin tıgizedi. Qazirgi aıtýly jetistikterine toqmeıilsimeı, Qazaqstan aýqymy keń ekonomıkalyq damýdyń jańa modelderin izdep jatyr. Tsıfrlandyrý, tabıǵı resýrstardy tıimdi paıdalaný, tutyný men óndiristiń turaqty modelderi jańa ekonomıkalyq ósimge qarqyn berýi múmkin.
Ekinshiden, Turaqty damý maqsattary Qazaqstanda damýdyń basqa da syn-tegeýrinderin sheshýine septigin tıgizýi múmkin. BUU taldaýlary óńirlik damýda árkelkilik baıqalatynyn kórsetedi. Sodan alpaýyt eldiń túrli óńirlerin teńdeı qamsyzdandyrý qajettiligi týyndap otyr. Qazaqstan klımattyń ózgerýi jónindegi Parıj kelisimine tolyq qosyla otyryp, óz aldyna birneshe órshil maqsattardy qoıdy. Qorshaǵan ortany lastaıtyn kózderden alynǵan energııanyń naryqtaǵy quny tómen kúıinde qalyp otyrǵandyqtan, energetıka sektoryn túrlendirý erekshe kúrdeli másele bolyp otyr.
Úshinshiden, Turaqty damý maqsattary Qazaqstan úshin mańyzdy. Óıtkeni olar álemdik qoǵamdastyqtyń úlgili azamaty bolýǵa umtylǵan eldiń osy maqsatqa jetýine de kómektesedi. Qazaqstan kóp jyldan beri álemde beıbitshilikti ornatýǵa atsalysyp keledi. 27 jyl buryn Semeı ıadrolyq polıgonynyń jabylýy, sońǵy kezderi tómen baıytylǵan ýran otyny bankiniń ornalastyrylýy, Sırııadaǵy shıelenisti sheshý úshin dıalogtar alańyn qurý - osy áreketterdiń nátıjesinde Qazaqstan BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi boldy. Osynyń ózi Qazaqstannyń qaýipsizdik pen órkendeý myzǵymas birlikte ekendigin túsinip otyrǵanyn bildiredi.
Jalpy alǵanda Qazaqstan ózge elderdiń Turaqty damý maqsattaryna jetýine osy saladaǵy bilimderi, tájirıbesi arqyly kómektese alady. Sondyqtan da, Turaqty damý maqsattary Nıý-Iorkte ǵana aıtylatyn beımálim uǵym nemese memleketke júktelgen kezekti halyqaralyq mindetteme emes. Kerisinshe, Turaqty damý maqsattary Qazaqstannyń EYDU standarttaryna jetýine, álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna qosylýyna septigin tıgizetin qural. Bul tek ekonomıkalyq jaǵynan ǵana kómektespeıdi, ekonomıkanyń «jasyl» jolmen damýyna, jumys oryndarynyń ashylýyna, qalalar men aýyldardyń arasyndaǵy teńsizdikterdi qysqartýǵa, áıelderdiń, jastardyń, múmkindigi shekteýli jandardyń, jalpy qoǵamnyń árbir múshesiniń múmkindikterin paıdalanýyna jol ashýǵa jaǵdaı jasaıdy.
- Al qazirgi kúni Turaqty damý maqsattary qalaı iske asyrylyp jatyr?
- TMD jalpy 17 maqsat, 169 mindet jáne 200-den astam ındıkatorlardan turady. Bul keshendi júıe bolǵandyqtan, Turaqty damý maqsattaryn jergilikti erekshelikterge beıimdeýdi qajetsinedi. Qazaqstan Premer-Mınıstri aǵymdaǵy jyly qabyldaǵan qararda Turaqty damý maqsattaryn basqarý boıynsha ulttyq basshylyqqa baǵynatyn úılestirý qurylymdary qurylatyny jarııalandy. Bul Premer-Mınıstrdiń orynbasary tóraǵalyq etetin Úılestirý keńesinen, mınıstrler tóraǵalyq etetin vedomstvoaralyq 5 jumys tobynan turady.
Qazaqstanda BUU-nyń 19 agenttigi osy ulttyq qurylymǵa qoldaý kórsetedi, sondaı-aq atalǵan bes baǵyttaǵy jumys toptary úshin jetekshi agenttikterimiz de bar.
Keler jyly Astana ekonomıkalyq forýmy aıasynda túrli múddeli taraptardyń qatysýymen Turaqty damý maqsattary sammıtin ótkizý josparlanǵan. 2019 jyldyń shildesinde Qazaqstan BUU turaqty damý jónindegi Joǵary deńgeıdegi saıası forýmyna qatysyp, Erikti ulttyq sholýdyń (EUSh) bir bóligi retinde TDM iske asyrý jónindegi alǵashqy esebin usynady. 2019 jyly ótetin Joǵary deńgeıdegi saıası forýmyn «Adamdardyń quqyqtary men múmkindikterin keńeıtý jáne ınklıýzıvtilik pen teńdikti qamtamasyz etý» taqyrybyna arnalady.
2030 jylǵa deıingi Kún tártibiniń basty ustanymy, negizgi uran - «Eshkim de umyt qalmaıdy». Demek, TDM mindetterine barlyq memleket, erler, áıelder, qyzdar, balalar - násilinen, jynysynan, turatyn jerinen tys barsha adam qatysýy tıis.
- Turaqty damý maqsattaryna jetý barysyndaǵy BUU Qazaqstanǵa kómeginiń nátıjeleri qandaı?
- Joǵaryda aıtylǵandaı, BUU eldegi TDM iske asyrylýyn qoldaıdy. Birneshe mysal aıtaıyn, «Jaqsy densaýlyq jáne ál-aýqat» maqsatynyń aıasynda ıÝNISEF-tiń psıhıkalyq densaýlyq jáne sýıtsıdterdiń aldyn alý baǵdarlamasy 11 óńirdegi 3200-den astam mektepte 250 myń jasóspirimdi qamtýǵa septigin tıgizdi. Bul - barlyq mektepterdiń 39%-yn quraıdy. ıÝNESKO sonymen birge tanymdyq resýrstar men aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar arqyly Qazaqstanda bilim berý sapasyn jaqsartýǵa septigin tıgizip otyr.
BUU Halyq sanaǵy qory halyqtyń álsiz býyndaryn, sonyń ishinde jasóspirimderdi, jastardy, egde jastaǵy adamdardy, múmkindigi shekteýli jandardy, mıgranttardy, AITV juqtyrǵan adamdardy qamtı otyryp, ulttyq damý baǵdarlamalaryn ázirleýge kómektesti.
«Genderlik teńdik» maqsaty boıynsha «BUU-áıelder» agenttigi, BUU Halyq sanaǵy qory jáne Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaı uıymy Ortalyq Azııada áıelderge kúsh qoldanýdyń taralýy boıynsha alǵash ret Qazaqstanda zertteý júrgizdi.
Qorshaǵan ortany qorǵaýǵa qatysty maqsattar boıynsha BUU Damý baǵdarlamasy Úkimettiń «jasyl» ekonomıka modeline ótý kontseptsııasyn ázirleý, Ekologııa, Sý, Salyq kodeksterine ózgerister engizý, Qazaqstan Respýblıkasynyń birqatar zańnamalyq aktileriniń qabyldaný protsesterine (2013 jyly) qoldaý kórsetti.
«Qurǵaqshylyqta jerdiń ekojúıesin saqtaý» maqsaty boıynsha BUU Damý baǵdarlamasy 1,3 mln gektardy qamtıtyn 5 qorǵalǵan aımaqty qurýǵa kómektesti. BUU Damý baǵdarlamasynyń aýyl sharýashylyǵy sektoryndaǵy jobalary 148 myń gektar degradatsııalanǵan jerdi qalpyna keltirýge jaǵdaı jasady.
«Beıbitshilik, ádil sot jáne tıimdi ınstıtýttar» maqsaty aıasynda memlekettik basqarý qyzmetin baǵalaý ádisnamasy ázirlenip, 26 mınıstrlik pen 16 óńirlik ákimshilikti qamtyǵan alǵashqy jalpyulttyq baǵalaý júrgizildi. BUU Damý baǵdarlamasy, sondaı-aq Úkimettiń memlekettik qyzmetter tizimin keńeıtip, 600-ge jetkizýine kómektesti.
- Qazaqstan Turaqty damý maqsattaryna jete ala ma?
- BUU taldaýyna súıensek, qazirgi ulttyq artyqshylyqtar Qazaqstanda Turaqty damý maqsattarynyń 60%-na jetýge múmkindik beredi. Qazaqstan kópten beri halyqaralyq arenada Turaqty damý maqsattaryn iske asyryp keledi. EKSPO, Sırııa jónindegi Astana kelissózderi, t.b. sonyń dáleli. El ishinde de qyrýar jumys atqarylýda.
Sońǵy 20 jylda Qazaqstan óziniń serpindi ekonomıkalyq damýy, beıbitshilikke umtylysy, jahandyq jáne óńirlik deńgeıdegi basqa da bastamalary arqyly kóptegen elderge úlgi bolyp otyr. Osynyń bári Qazaqstannyń Turaqty damý maqsattaryna qol jetkize alatynyn, sonymen qatar óz tájirıbesin bólisip, ózge elderge de kómektese alatynyn dáleldeıdi.
Qazaqstannyń qarqynmen órkendeıtinine senim mol. Dástúrli kózqarastar 2030 jylǵa deıingi Kún tártibine jetýge mursha bere qoımaıdy. Biz jumylǵan judyryqtaı birigip, ortaq kózqaraspen áreket etýimiz qajet. Bizge «búkil qoǵam» kózqarasy kerek. Sonda ǵana biz jańa shyǵarmashylyq ádisterdi qoldana otyryp, uıymshyldyqpen jumys isteı alamyz.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!