Qazaqstan men EO vızalyq rejımdi jeńildetý máselesin talqylap jatyr
ASTANA. KAZINFORM — Eýropalyq odaq Qazaqstanmen yntymaqtastyqtyń birqatar mańyzdy salalaryn naqtylaýda. Sonyń ishinde port ınfraqurylymyn jańartý jáne gıdroenergetıkalyq jobalarǵa ınvestıtsııa kólemin ulǵaıtý máseleleri bar. Bul týraly Eýropalyq Keńes prezıdenti Antonıý Koshta Silk Way telearnasyna bergen eksklıýzıvti suhbatynda aıtty.
— Sizdiń pikirińizshe, Astana men Brıýssel arasyndaǵy «jańa áriptestik kezeńniń» mańyzy qandaı?
— Qazaqstanǵa jasaǵan alǵashqy saparym qarym-qatynasymyzdyń mańyzdy dáýirine tuspa-tus kelýi — úlken qýanysh. Bıyl Keńeıtilgen seriktestik pen yntymaqtastyq týraly kelisimniń 10 jyldyǵyn atap ótemiz. Osy ýaqyt ishinde Eýropalyq odaq Qazaqstannyń iri ınvestory ári basty saýda seriktesine aınaldy. Bizdiń ekonomıkalyq qaýipsizdigimiz úshin de Astananyń mańyzy erek: Qazaqstan EO naryǵyna munaı men ýran jetkizýshi iri úsh eldiń qataryna kiredi. Ortaq áleýetimiz budan da joǵary. Sondyqtan bul sapar yntymaqtastyqtyń jańa baǵytyn anyqtaýǵa jáne búgingi seriktestikti tereńdete túsýge múmkindik jol ashary aıqyn.
— 2022 jyldan bastap Qazaqstan men EO arasyndaǵy baılanys edáýir jandandy: qazir eldegi barlyq sheteldik ınvestıtsııanyń 40%-dan astamy Eýropaǵa tıesili. Sizdiń saparyńyzdyń qorytyndysy boıynsha qandaı naqty kelisimder paıda bolýy múmkin nemese qandaı tıimdi sheshimder kútemiz? Qaı sektor basymdyqqa ıe bolady?
— Tórt strategııalyq baǵdardy bólip kórsetkim keledi. Birinshiden, kólik baǵyty, ásirese Orta dálizdi damytý jáne port ınfraqurylymyn jańǵyrtý nazarda bolmaq.
Ekinshiden, sý resýrstaryn qaperge alamyz. EO Ortalyq Azııanyń barlyq óńirindegi gıdroenergetıkalyq jobalarǵa ınvestıtsııany ulǵaıtady.
Úshinshiden, shalǵaıdaǵy mektepterge tsıfrlyq tehnologııany jetkizý talqylanady.
Tórtinshiden, asa mańyzdy mıneraldarǵa basymdyq beriledi. Mańyzdysy, Qazaqstanda shıkizatty taldaýǵa arnalǵan zerthanalar qurylady. Bul shıkizat úlgilerin shetelge jibermeı-aq el ishinde zertteýge múmkindik beredi.
Sonymen qatar adamdar arasyndaǵy baılanysty kúsheıtemiz. Keshe vızalyq rejımdi jeńildetý týraly kelissózder resmı túrde bastaldy. Bul — EO úshin Qazaqstannyń mańyzyn jáne qoǵam arasyndaǵy baılanysty jandandyrýǵa jasalǵan segiz jyl ishindegi alǵashqy kelissóz.
— Vıza rejımin jeńildetý týraly tarqata ketseńiz, mundaı «jeńildik» is júzinde neni bildiredi jáne 2026 jyly kelissózderdiń nátıjesin kóre alamyz ba?
— Kelissózder endi ǵana bastaldy, sondyqtan aldaǵy ózgeristerdiń qashan kúshine enetinin naqty boljaý qıyn. Basty maqsat — Eýropa men Qazaqstan arasyndaǵy oqý, jumys, ınvestıtsııa jáne týrızm saparlaryn jeńildetý. Osy arqyly halyqtar arasyndaǵy baılanys aıtarlyqtaı nyǵaıýy múmkin.
— Qazaqstan Eýropalyq odaq úshin energetıkalyq resýrstardyń negizgi jetkizýshileriniń birine aınaldy. Brıýssel mundaı qadamdy qalaı baǵalaıdy, qos tarap eksporttyń ashyqtyǵy men senimdiligin arttyrý úshin nendeı kelisim jasamaq?
— Energetıkalyq saıasatymyz naqty aıqyndalǵan. Biz — dekarbonızatsııaǵa kóshýde álemdik kóshbasshymyz. Jaqynda tyń sheshim qabyldadyq: 2040 jylǵa qaraı shyǵaryndylardy 90%-ǵa qysqartýdy kózdep otyrmyz. Jańartylatyn energetıkaǵa, energııa tıimdiligine jáne naryqtaǵy ózge de energııa jetkizýshilerge ınvestıtsııa quıý josparda bar.
Qazir Qazaqstan kólemi jaǵynan EO-daǵy munaı men atom energetıkasyna qajetti ýrandy jetkizý boıynsha úshinshi iri memleket sanalady. Budan ózge Qazaqstannyń balamaly energetıkaǵa kóshýge áleýeti tolyq jetedi. Sebebi Qazaqstan batareıalarǵa, energııany saqtaý júıelerine, kún panelderi men basqa da tehnologııalarǵa qajetti asa mańyzdy mıneraldarǵa baı.
— Osy turǵyda Orta dálizdiń mańyzy joǵary ekeni túsinikti. Atalǵan baǵyt boıyndaǵy ınfraqurylym alshaqtyǵyn joıýǵa baǵyttalǵan jańa eýropalyq ınvestıtsııa bola ma?
— Iá. Sáýirde ótken «Ortalyq Azııa — Eýropa Odaǵy» sammıtinde Orta dálizdi damytýdy jedeldetýge kelistik. Oǵan qosa Armenııa men Ázerbaıjan arasyndaǵy beıbit kelisim jańa múmkindikterdi ashty. Bolashaqta Azııa men Eýropany qosatyn jáne Qara teńizge shyǵatyn Transkaspıı baǵytyn tolyqqandy damytý úshin qolaıly sát týýy yqtımal.
— Keıingi jyldary EO men Ortalyq Azııanyń «C5+EU» formatyndaǵy júzdesýi jıiledi. Siz óńirlik baǵdardy qalaı baǵalaısyz jáne Ortalyq Azııa men EO saıasatynyń basym baǵyty qaısy?
— Ustanymymyz negizgi qaǵıdalarmen sabaqtas. Biz kóppolıarly álem kózqarasyn qoldaımyz — halyqaralyq júıe halyqaralyq quqyq pen BUU Jarǵysy negizinde qalyptasýy tıis. Bul aımaqtyq aıyrmashylyqqa qaramastan jahandyq máseleler boıynsha ortaq kelisimge kelýge ıtermeleıdi. Beıbitshilik nyǵaıtý, turaqtylyq saqtaý, damýdy jedeldetý úshin Ortalyq Azııamen birlese jumys isteı beremiz.
— Naqty Qazaqstanǵa qatysty ustanymdy aıqyndaı tússek, alda ekijaqty yntymaqtastyq qalaı qubylady?
— Eýropalyq odaq pen Qazaqstan túrli salada keń jáne berik yntymaqtastyq ornatyp úlgerdi. Árıne, keıde pikir qaıshylyǵy bolyp turady, bul — qalypty jaǵdaı. Biraq qos tarap kez kelgen syn-qaterdi ashyq dıalog pen dıplomatııa arqyly sheshýdi maqsat tutady ári bizdi biriktiretin de osy ustanym ekenin aıta ketýim kerek.
Qaıtalap aıtaıyn, men úshin bul sapardyń mańyzy joǵary: bıyldyqqa Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevpen úshinshi márte kezdesip otyrmyn. Ol — tájirıbesi mol, óńirlik jáne álemdik geosaıası ahýaldy tereń túsinetin kóshbasshy. Biz Qazaqstannyń araaǵaıyndyq rólin joǵary baǵalaımyz jáne sizderdiń elderińiz kún saıyn kúrdelene túsken álemde dıplomatııa keńistigin keńeıtýge kómektesedi dep úmittenemiz.
Buǵan deıin Prezıdentpen kezdesýden keıin Antonıý Koshta Qazaqstan men Eýropanyń baılanysyna joǵary baǵa berip, EO jan-jaqty yntymaqtastyqty odan ári tereńdetýge daıyn ekenin málimdegen bolatyn.
Sonymen qatar Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Eýropalyq Keńes prezıdenti Antonıý Koshtany І dárejeli «Dostyq» ordenimen marapattaǵany týraly jazdyq.