Qazaqstan men Armenııa qarym-qatynasyn damytýdyń áleýeti zor – Prezıdenttiń suhbaty
ASTANA. KAZINFORM - Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Armenııa Respýblıkasyna resmı sapary qarsańynda Armenpress AA-ǵa bergen eksklıýzıvti suhbatynda eki eldiń yntymaqtastyǵy týraly egjeı-tegjeıli aıtyp berdi.
Qasym-Jomart Toqaev armıan agenttigine bergen suhbatynda Armenııa men Qazaqstan arasyndaǵy dostyq jáne yntymaqtastyq týraly shartqa qol qoıylǵan kúnnen bergi 25 jyldy ataýly kúnder turǵysynan da, mazmundy tolyqtyrý turǵysynan da ekijaqty qatynastar úshin erekshe jáne sımvoldyq dep atap ótti.
«1999 jyly Qazaqstan men Armenııa qabyldaǵan negiz bolatyn memleketaralyq qujat - Dostyq pen yntymaqtastyq týraly shart qazaq-armıan kóp qyrly qarym-qatynastarynyń senimdi irgetasyn qalady. Osy jyldar ishinde biz onyń erejelerin qatań ustandyq, elderimiz ben halyqtarymyz arasyndaǵy baılanystardy jan-jaqty keńeıtip, tereńdetip otyrdyq. Qazirgi kezeńde Astana men Erevannyń qarym-qatynasy ashyq saıası dıalogpen, saýda-ekonomıkalyq saladaǵy yntymaqtastyqtyń serpindi ósýimen, jan-jaqty damyǵan mádenı-gýmanıtarlyq baılanystarmen sıpattalady», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysynyń aıtýynsha Qazaqstan da, Armenııa da álemdik arenada birlesip jumys isteýdiń oń tájirıbesin jınaqtaǵan.
«Ártúrli halyqaralyq ınstıtýttarǵa usyný kezinde bizdiń bastamalarymyz ben kandıdatýralarymyzǵa ózara qoldaý kórsetiledi. BUU, TMD, EAEO, UQShU, EQYU sııaqty kópjaqty alańdar aıasynda tyǵyz ózara is-qımyl jolǵa qoıyldy. Osy múmkindikti paıdalana otyryp, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtaǵy armıan tóraǵalyǵyna tabys tileımin», - dedi Memleket basshysy.
Sondaı-aq Qazaqstan basshysy júıeli negizde damyp kele jatqan parlamentaralyq áriptestikti atap ótti.
«Úkimetaralyq deńgeıde ózara is-qımyl qarqyndy júzege asyrylýda. Sharttyq-quqyqtyq baza birtindep keńeıip keledi. Armenııaǵa aldaǵy saparym barysynda biz birqatar jańa qujatty qabyldaımyz. Qazaqstan men Armenııa qatynastarynyń bazalyq negizi saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq sanalady. Sońǵy bes jylda ózara saýda 3,5 ese ósti. 2023 jyly taýar aınalymy 23 paıyzǵa artty. Árıne, saýda kólemi bizdiń áleýetimizge sáıkes kelmeıdi. Biraq buǵan elder arasyndaǵy kúrdeli kólik-logıstıkasymen baılanysty obektıvti sebepter bar. Degenmen, eksporttyq-ımporttyq múmkindikter ózara saýdany aıtarlyqtaı keńeıtý úshin taýashalardyń bar ekendigin kórsetedi. Jaqynda Erevanda Qazaqstan men Armenııa kásipkerleriniń qatysýymen ótken bıznes-forým osyny aıqyn kórsetti», - dedi Prezıdent.
Memleket basshysy atap ótkendeı, eki eldiń iskerlik yntymaqtastyǵy men týrızmin damytýǵa 2023 jyly «Aqtaý-Erevan-Aqtaý» baǵyty boıynsha tikeleı reısterdiń ashylýy yqpal etedi.
«Buǵan qosa, qyzmettik jáne iskerlik saparlardy ulǵaıtý jónindegi josparlarymyz eki astana arasynda tikeleı áýe qatynasyn ornatýdy talap etedi. Ónerdi, sportty, týrızmdi, bilim berýdi, densaýlyq saqtaýdy jáne taǵy basqalaryn qamtıtyn mádenı-gýmanıtarlyq sala praktıkalyq mazmunǵa toly. Jalpy, dostyq, senim men ózara túsinistikke negizdelgen qazaq-armıan qarym-qatynastarynyń deńgeıi eki halyqtyń múddesine saı keledi», - dedi ol.
Qasym-Jomart Kemeluly búgingi tańda elimiz jalpy somasy 350 mln dollarǵa shıkizattyq jáne daıyn assortımenttegi taýarlardyń 70 ataýy boıynsha eksportty ulǵaıtýǵa daıyn ekenin aıtty. Bul - metallýrgııa, munaı-hımııa, tamaq ónerkásibi, qurylys jáne aýyl sharýashylyǵy salalarynyń ónimderi. 2011 jylǵa deıin bıdaı Armenııaǵa qazaq eksportynyń jetekshi baptarynyń biri bolǵanyn eskere kele, Qazaqstan Prezıdenti Armenııanyń iri saýda jelilerine bıdaı men basqa da azyq-túlik ónimderin jetkizýdi qaıta bastaýdy usyndy.
«Ónerkásiptik kooperatsııa da perspektıvaly sanalady. Biz úshin elderimizdi baılanystyratyn birlesken jobalar qurý mańyzdy. Bizdiń ınvestıtsııalyq yntymaqtastyǵymyz qarqyndy damý men ilgerileýge muqtaj. Búginde Qazaqstanda qolaıly ınvestıtsııalyq ahýal qalyptasqan. Sheteldik ınvestıtsııalardy qoldaý úshin barlyq qajetti qural jasaldy. Sondaı-aq tsıfrlandyrý salasynda úlken múmkindikterdi atap ótemiz. Qazaqstan Eýrazııalyq keńistiktegi iri tsıfrlyq habtardyń birine aınalý úshin maqsatty saıasat júrgizip keledi. Tek sońǵy 3 jylda bizdiń IT-qyzmetterimizdiń eksporty 3 esege ósip, 500 mln dollarǵa jetti. 2026 jylǵa qaraı ol kem degende 1 mıllıard dollarǵa jetýi kerek», - dep atap ótti Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn perspektıvaly kólik jobalarynyń biri dep atady.
«Eýrazııa ortalyǵynda ońtaıly geografııalyq ornalasýynyń arqasynda Qazaqstan kontınenttik kólik arhıtektýrasyndaǵy mańyzdy býyn sanalady. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty boıynsha júkterdi tasymaldaý 2023 jyly 65 paıyzǵa - 2,8 mln tonnaǵa deıin ulǵaıdy. Onyń ishinde qazaqstandyq ónimniń eksporty 2,5 esege artty. Eksportpen qatar ımporttyq júk aǵynynyń da ósýi baıqalady. Bul óz kezeginde eýropalyq kompanııalardyń Transkaspıı baǵytyna qyzyǵýshylyǵyn kórsetedi. Ótken jyly Qazaqstannyń, Ázirbaıjannyń jáne Grýzııanyń temirjol ákimshilikteri "biryńǵaı tereze" qaǵıdaty boıynsha logıstıkalyq servısti jolǵa qoıý, tarıftik saıasatty birizdendirý jáne Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty boıynsha tasymaldardyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda Middle Corridor multimodal Ltd birlesken kásipornyn qurdy. Qazirgi ýaqytta Eýropanyń birqatar eli osy baǵytqa qosylýǵa nıet bildirdi, al keıbireýleri bul jumysty júrgizip te jatyr. Osyǵan baılanysty Ońtústik Kavkazdyń Eýrazııanyń kólik júıesindegi mańyzy edáýir artty. Sondyqtan armıan tarapynyń «beıbitshilik qıylysy» jobasy jańa kólik ıdeıasy retinde onyń ózara baılanysty óńirlik logıstıkalyq qurylymǵa qosylýy turǵysynan nazar aýdarýǵa jáne jan-jaqty zertteýge laıyq», - dep atap ótti Qasym-Jomart Toqaev.
Sondaı-aq Memleket basshysy Qazaqstan men Armenııa arasyndaǵy tasymaldar búginde negizinen avtomobıl kóligimen júzege asyrylatynyn, bul bizdiń múmkindikterimizdi aıtarlyqtaı shekteıtinin atap ótti. Osyǵan oraı, onyń aıtýynsha, óńirde jańa baǵdarlardy ilgeriletý ekijaqty saýda-ekonomıkalyq baılanystardyń ósýine yqpal etetini sózsiz.
«Men qazirgi halyqaralyq quqyq betpe-bet kelip otyrǵan máseleler týraly óz ustanymymdy birneshe ret aıttym. Qazaqstan BUU Jarǵysynda qamtylǵan halyqaralyq quqyq normalary men qaǵıdattarǵa óziniń qaǵıdattyq ustanymyn únemi saqtap keledi. Bul turǵyda BUU-nyń halyqaralyq isterdegi jáne beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaýdaǵy ortalyq róli Qazaqstan úshin balamasyz bolyp qala beredi. Qazirgi zamanǵy jahandyq qaýipsizdik arhıtektýrasy buryn-sońdy bolmaǵan qıyndyqtarǵa tap boldy. Halyqaralyq quqyq qaǵıdattarynyń ósip kele jatqan blokadasy, geosaıası bólshektenýi jáne bulyńǵyrlanýy senimsizdik daǵdarysyn kúsheıtip, halyqaralyq ınstıtýttardyń róli men bedeline nuqsan keltiredi. Negizgi kópjaqty kelisimderdi saqtamaý, toqtata turý jáne odan shyǵý tájirıbesi asa alańdaýshylyq týǵyzady. Óıtkeni bul qaıtymsyz saldarǵa ákep soǵýy múmkin», - dedi Memleket basshysy.
Prezıdent árkim beıbitshilikke jetý jolyn ózinshe qabyldap, ózindik beıbitshilik modelin basqalardyń múddelerine qaramaı alǵa jyljytqanda, bul shıelenis kózine aınalady dep sendiredi. Osyǵan baılanysty Qasym-Jomart Toqaev kez kelgen, onyń ishinde memleketterdiń aýmaqtyq tutastyǵyna qatysty qaıshylyqtardy tek BUU Jarǵysynyń normalary men qaǵıdattaryna sáıkes saıası-dıplomatııalyq dıalog arqyly sheshý qajet ekendigine nyq senimdi.
«BUU aıasynda qalyptasqan qundylyqtar júıesi álemdegi qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin etalon bolyp qala berýi kerek. Qazaqstan halyqaralyq isterde ádildikke, beıbitshilikke, yntymaqtastyqqa jáne memleketterdiń teń quqyǵyna negizdelgen sheshimderge ortaq umtylysty bólisedi. Osy turǵyda biz "ádil beıbitshilik pen kelisim úshin álemdik birlik týraly" bastamany ilgeriletip, barlyq seriktesterimizdiń qoldaýyna senemiz. Qazirgi kezeńde memleketterdiń ujymdyq kúsh-jigeri, dana, joǵary kásibı dıplomatııa ǵana álemde uzaq merzimdi turaqtylyqqa jáne jalpyǵa birdeı progreske, BUU Jarǵysy negizinde halyqaralyq qatynastardyń ádil júıesin qurýǵa alyp keletinine senimdimin», - dedi Memleket basshysy.
Sondaı-aq ol Astanada bitimgershilik qyzmetke qatysty jańa bastamalar bolý múmkindigine qatysty pikirimen bólisti.
«Sizdi qyzyqtyratyn jańa bastamalarǵa keletin bolsaq, onda munda Armenııa-Ázerbaıjan qatynastaryn retteý tóńiregindegi ahýal týraly másele týyndaıdy. Árıne, Qazaqstan bul taqyrypqa beı-jaı qaramaıdy. Biz úshin dostas eki memleket arasynda beıbitshilik shartynyń tez arada jasalýyna múddelimiz. Erevan men Baký arasynda berik jáne uzaq merzimdi beıbitshilik ornatý bizdiń elimizdiń múddesine saı keledi. Bitimgershilik bastamalardyń bastamashysy jáne jaqtaýshysy retinde Qazaqstan óńirimizdiń beıbit jáne turaqty damýyna baǵyttalǵan kez kelgen kúsh-jigerdi qoldaýǵa daıyn», - dep jaýap berdi Prezıdent.
Ol sondaı-aq Erevanǵa aldaǵy sapary barysynda Qazaqstan men Armenııanyń ýákiletti mınıstrlikteri dene shynyqtyrý jáne sport salasyndaǵy 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan yntymaqtastyq baǵdarlamasyna qol qoıatynyn aıtty. Qasym-Jomart Toqaev mádenı, stýdenttik, sporttyq delegatsııalarmen almasý bizdiń halyqtarymyzdy jaqyndastyrý, azamattar arasynda baılanys pen dostyq ornatý, týrızmdi damytý úshin mańyzdy tuǵyrnama bolýǵa tıis ekenin atap ótti.
«Armıan qaýymy qazaqstandyq qoǵamnyń ajyramas bóligi sanalady ári Qazaqstannyń etnıkalyq palıtrasynda erekshe oryn alady. Bizdiń elde armıan halqynyń 20 myńnan astam ókili turady. Armıandardyń 31 etnomádenı birlestigi jumys isteıdi. Olardyń qyzmeti ulttyq mádenıetti, tildi, dástúrler men tarıhty nasıhattaýǵa baǵyttalǵan. Etnosaralyq jáne konfessııaaralyq kelisimniń qazaqstandyq modeli - bul elimizdi álemge tanytatyn mańyzdy ólshemderdiń biri. Qazaqstan 130 etnos pen 17 dinı konfessııanyń ortaq úıine aınaldy. Osyndaı alýantúrlilikpen Qazaqstan etnosaralyq birliktiń biregeı modelin ázirledi jáne bul ártúrlilikti qoǵamnyń paıdasyna aınaldyra aldy», - dedi QR Prezıdenti.
