Qazaqstan kólikpen kómir áketýge salynǵan tyıymnyń merzimin uzartty
Vıtse-premer Serik Jumanǵarınniń tóraǵalyǵymen ótken syrtqy saýda saıasaty jáne halyqaralyq ekonomıkalyq uıymdarǵa qatysý máseleleri jónindegi vedomstvoaralyq komıssııa otyrysynda birqatar mańyzdy másele qaralyp, sheshim qabyldandy, dep habarlaıdy primeminister.kz
Kúnbaǵys tuqymyna eksporttyq baj salyǵynyń áseri taǵy da qyzý pikirtalas týdyrdy. VAK-tyń aldyńǵy eki otyrysynda bul másele óndirýshiler men qaıta óńdeýshilerden bastap memlekettik organdar men «Atameken» UKP birge barlyq múddeli tulǵalar arasynda talqylandy.
Engizilgen eksporttyq baj salyǵynyń barlyq nátıjelerin jáne eldegi óndiristi qaıta óńdeýge qaraı ártaraptandyrýǵa baǵyttalǵan memlekettik saıasattyń qazirgi baǵytyn taǵy bir tarazylaı kele VAK otyrysynda kúnbaǵys tuqymyna qoldanystaǵy eksporttyq baj salyǵyn 20% kóleminde, biraq tonnasyna keminde 100 eýro mólsherinde ózgerissiz qaldyrý týraly sheshim qabyldandy.
Maıly daqyldar óńdeýshilerdiń ulttyq qaýymdastyǵyna kúnbaǵys tuqymyn óndirýshilermen satyp alý baǵasy boıynsha kelisimge kelý usynyldy, bul týraly qaýymdastyq jaqyn arada jarııalaýǵa ýáde berdi.
Eń tıimdi bıznes. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimeti boıynsha, kúnbaǵys tuqymyn ósirý — AÓK salasyndaǵy eń tabysty bıznes túrleriniń biri. Bul maıly daqyldyń rentabeldiliginiń jalpy kórsetkishi — el boıynsha 96,4%.
Qaıta óńdeýge arnalǵan qýattar. Elimizde kúnbaǵys tuqymyn óńdeý salasyna 50-den astam kásiporyn jumyldyrylǵan, shıkizat óńdeýdiń jyldyq jalpy qýaty — 3,2 mln tonna.
2022 jyly kúnbaǵys óńdeý boıynsha jumys istep turǵan qýat júktemesi (2,8 mln tonna) 34% boldy.
Bul rette 2022 jyly kúnbaǵys tuqymynyń jalpy jınalýy 1,3 mln tonnany qurap otyr, ıaǵnı qazirdiń ózinde ishki naryqta maıly daqyldardy tolyq óńdeý úshin barlyq alǵysharttar bar.
Egistik alqaptarynyń kólemi artyp keledi: 2021 jyly 960,4 myń gektardan 2022 jyly 1 mln gektarǵa (14%) jáne 2023 jyly 1,2 mln gektarǵa deıin (6%). Ortasha ósim jyl saıyn 10% quraıdy.
Kúnbaǵys tuqymynyń eksporty ósýde: 2022 jyly 346,8 myń tonna kúnbaǵys tuqymy eksporttaldy, bul 2021 jyldyń sáıkes kezeńiniń deńgeıinen (145,9 myń tonna) 2,3 esege artyq.
Bul rette marketıngtik kezeńde kúnbaǵys tuqymynyń eksporty, bul 2020-2023 jyldardaǵy qazannan tamyzǵa deıin eksporttyń ortasha jyldyq kórsetkishinen asyp túsedi.
Ósimdik maıynyń óndirisi ósip keledi: 2022-2023 maýsymda (2022 jyldyń qyrkúıeginen 2023 jyldyń tamyzyna deıin) tazartylmaǵan maı óndirisi 417 myń tonnadan asty, bul 2021-2022 (279 myń tonna) maýsymynan 50%-ǵa artyq. Tazartylǵan maı óndirisi osy ýaqyt ishinde 4,1%-ǵa, 145,3 myń tonnaǵa deıin ósti.
Bótelkedegi kúnbaǵys maıynyń ımporty qysqardy: 2022 jylǵy qyrkúıekten 2023 jylǵy shildege deıin ımport 35,2 myń tonnany qurady, 15%-ǵa tómendedi. Osylaısha, óndiristiń ósýi ımporttyń qysqarýy aıasynda júredi, ıaǵnı ımportty almastyrý oryn alady.
Qaıta óńdelgen ónimderdiń eksporty ósýde. 2022 jyly $319,7 mln somasyna 229,4 myń tonna kúnbaǵys maıy eksporttaldy, bul 2021 jylǵy deńgeıinen 3 ese derlik joǵary ($98,8 mln somada 84,9 myń tonna).
Dúkenderde maı baǵasy arzandar jatyr. Eksporttyq baj salyǵy 2023 jylǵy 4 aqpanda engizildi, respýblıka boıynsha qańtardan qyrkúıekke deıin kúnbaǵys maıynyń ortasha baǵasy 16%-ǵa tómendedi. Aǵymdaǵy jyldyń 12 qyrkúıegindegi jaǵdaı boıynsha ortasha baǵa - 764 teńge.
Bıýdjetke túsetin túsimder. El bıýdjetine kúnbaǵys tuqymyn eksporttaý úshin tólengen bajdardyń kólemi 4,2 mlrd teńgeni qurady, osydan aýyl sharýashylyǵy taýar óndirýshileri sýbsıdııa alady.
Shıkizat eksportyn shekteý jáne qaıta óńdeý kólemin arttyrý — kórshiles elderdiń ekonomıkasyndaǵy álemdik úrdis. Іs júzinde óz shıkizaty joq Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan sııaqty memleketter shıkizatty jetkizýge jeńildikti jaǵdaılar jasap, qaıta óńdeý kózderin salady.
Qyrǵyzstanda tek ósimdik maıyn óndirýge kúnbaǵys tuqymyn ákelý úshin QQS nóldik mólsherlemesi belgilendi.
Ózbekstanda kúnbaǵys pen kúnbaǵys maıyn ákelýge nóldik baj salyǵy qoldanylady. Nátıjesinde Ózbekstannyń ımport qurylymynda kúnbaǵys tuqymyn Qazaqstannan ákelý jyl saıyn birinshi orynda tur.
Bul rette shıkizatyn óz betinshe óndiretin elder, mysaly, Reseı Federatsııasy, Belarýs eksporttyq baj salyǵyn uzartyp, eksporttyq lıtsenzııalaýdy engizedi.
Sonymen qatar VAK otyrysynda kómirdi avtokólikpen áketýge tyıym salý merzimin uzartý týraly sheshim qabyldandy. Bul aldaǵy jylytý maýsymynyń bastalýymen jáne halyqty áleýmettik kómirmen úzdiksiz qamtamasyz etýge baılanysty.
Halyqty gazben úzdiksiz qamtamasyz etý jáne avtomobıl naryǵyna jetkizý maqsatynda suıytylǵan munaı gazyn avtomobıl jáne temirjol kólik túrlerimen áketý boıynsha shekteý belgilengen.
Sondaı-aq VAK otyrysynda jaǵarmaıǵa eksporttyq baj salyǵynyń alyp tastaý máselesi talqylandy, tot baspaıtyn bolattan jasalǵan sýyq deformatsııalanǵan jiksiz qubyrlarǵa qatysty dempıngke qarsy sharanyń qoldanysyn uzartý jáne syrtqy saýda qyzmetiniń basqa da máseleleri qaraldy.
