Qazaqstan-Qytaı yntymaqtastyǵy: strategııalyq áriptestik arta túspek
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń ShYU sammıti aıasyndaǵy Qytaıǵa jasaǵan saparyn sátti dep aıtýǵa bolady. Al ShYU sammıti «Shanhaı rýhynyń» myzǵymas beriktigin kórsetti.
Úlgili qatynas
Qytaı Tóraǵasy Sammıtke qatysýǵa kelgen 20-dan astam kóshbasshynyń úsheýin ǵana, Qazaqstan, Reseı jáne Úndistan basshylaryn jeke qabyldady. Kýágerlerdiń aıtýynsha, eki saǵatqa sozylǵan áńgime ádettegi protokoldan tys júrgen. Qasym-Jomart Toqaev Astana men Beıjiń arasyndaǵy baılanys týraly aıtsa, Sı Tszınpın ekijaqty yntymaqtastyq álemdik saıasattaǵy ózgeristerge táýeldi emes ekenin atap ótti.
Qytaıdyń eń iri gazeti China Daily Qasym-Jomart Toqaevtyń maqalasyn jarııalady. Jalpy, qytaılyq BAQ eki el kóshbasshylarynyń kelissózin egjeı-tegjeıli jarııalady, ózara jobalar týraly barynsha tarqatyp baıandady.
Eki aradaǵy taýar aınalymy 44 mlrd dollarǵa jetti. Keıingi 20 jylda ınvestıtsııa kólemi 27 mlrd dollardan asqan.
– Qytaı – Qazaqstannyń iri saýda seriktesi. Bul jolǵy sapar aıasynda Qazaq-Qytaı Іskerlik keńesiniń otyrysyna qatysýdy jáne Qytaıdyń birqatar iri kompanııaynyń basshylarymen kezdesýdi josparlap otyrmyn, - dedi Memleket basshysy QHR tóraǵasymen kezdesýde.
Sı Tszınpın bul memleket basshylarynyń keıingi eki aı ishinde ekinshi kezdesýi ekenin erekshe atap ótti.
– Qazaqstan men Qytaı arasynda buryn-sońdy bolmaǵan joǵary senim deńgeıi qalyptasty. Energetıka, kólik, tehnologııa salalaryndaǵy kooperatsııanyń tereń deńgeıge jetýi ózara tıimdi yntymaqtastyq formattaryn keńeıtýge múmkindik beredi, - deıdi Álemdik ekonomıka jáne saıasat ınstıtýtynyń sarapshysy Lıdııa Parhomchık.
Onyń aıtýynsha, eki arada 10 mlrd dollarǵa jýyq somany qamtıtyn 60-tan astam birlesken joba iske asyrylǵan. Jalpy ınvestıtsııalyq jobalardyń pýly 60 mıllıard dollardan asatyn 222 bastamany qamtıdy. Atap aıtqanda, jaqynda ótken Ortalyq Azııa men Qytaı forýmynda Qazaqstan men QHR kompanııalary arasynda 24 mlrd dollardan astam somaǵa kelisimderge qol qoıyldy.
Negizgi bastamalar
Eki aradaǵy kelissóz ShYU sammıti alańynda jalǵasty. Keshe delegatsııa basshylarynyń qurmetine saltanatty qabyldaý ótti. Olardy QHR Tóraǵasy Sı Tszınpın men onyń jubaıy Pen Lııýan qarsy aldy.
Búgin tańerteń «Meıtszıan» kongress ortalyǵynda sammıt bastaldy.
Kún tártibindegi mańyzdy máseleler: qaýipsizdik, ekonomıkany damytý, jasandy ıntellekt, ekologııalyq syn-qaterler jáne t.b.
Sammıt qorytyndysy boıynsha Tıantszın deklaratsııasy men 20 qujatqa qol qoıyldy.
Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde Qazaqstan ShYU-nyń teń quqyqty, kóppolıarly qarym-qatynas, qaýipsizdik pen turaqtylyq, memleketterdiń ishki isterine aralaspaý, egemendi damý quqyǵy, ádil halyqaralyq saýda, ózara tıimdi ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq sıqty negizgi maqsattaryn tolyq qoldaıtynyn atap ótti.
Memleket basshysy tranzıttik-tarıftik strategııa máselelerin pysyqtaýdy usyndy. Bul másele qarasha aıynda Aqtaý qalasynda ótetin ShYU-nyń birinshi forýmynda porttar men logıstıkalyq ortalyqtardyń basshylary arasyndaǵy kelissózder men pikirtalastardyń kún tártibine enýi múmkin.
Kedergilerdi eńsere otyryp...
«Shanhaı bestigi» búginde «ondyqqa» aınaldy. Óıtkeni uıymǵa keıingi jyldary Úndistan, Pákistan, Iran jáne Belarýs elderi kirdi. Baqylaýshy elderdiń qatary da ósip keledi.
Geografııanyń keńeıýi ekonomıkada jańa múmkindikter ashady. Óńir ekonomıkalary ıntegratsııalanyp, kólik baılanystary damýda, shekaralardaǵy kedergiler joıylyp jatyr. Ekinshi jaǵynan, elder neǵurlym kóp bolsa, qaıshylyqtar soǵurlym kóp bolady.
– Úndistan men Pákistan arasyndaǵy baılanys, Reseı men Iranǵa qarsy sanktsııa máselesi. Sammıtte ShYU-ǵa múshe memleketter úshin mundaı jaǵdaı mańyzdy kedergi emes ekenin moıyndaýymyz kerek, - deıdi Álemdik ekonomıka jáne saıasat ınstıtýtynyń sarapshysy Lıdııa Parhomchık.
Al Xander Group kompanııasynyń bas dırektory Eskendir Aqylbaev Úndistan men Pákistan arasyndaǵy qaıshylyqtar ShYU tıimdiligine áser etpeı qalmaǵanyn aıtady.
– Al Ózbekstan men Qyrǵyzstan shekarany delımıtatsııalaýdy aıaqtady, Qyrǵyzstan men Tájikstan daýly aýmaqtar boıynsha kelisimge qol qoıdy. Bul oń sıgnal: óńirlik memleketter shıelenis táýekelderin óz betinshe tómendete bastady, - deıdi sarapshy.
Lıdııa Parhomchık Taıaý Shyǵystaǵy jaǵdaılar orta dálizge degen qyzyǵýshylyqty arttyratynyn aıtady.
Jyldam jetkizý modelderi
ShYU aıasynda erkin saýda aımaǵyn qurýdan bastap dollarsyzdandyrýǵa deıingi kóptegen ekonomıkalyq bastamalar talqylanyp júr. Búginde ShYU-ǵa múshe elderdiń jalpy saýda kólemi keıingi 20 jyldan astam ýaqyt ishinde 100 esege jýyq ósti.
– ShYU qurylǵan sátten bastap oǵan múshe memleketterdiń álemdik JІÓ-ge qosqan úlesi eki esege artyp, 30%-ǵa jetti. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha ishki saýda kólemi 650 mıllıard dollardan asty. Qazaqstannyń ShYU elderimen taýar aınalymy da turaqty ósýde, byltyr onyń kólemi 70 mıllıard dollarǵa jaqyndady, - dedi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev sammıtte sóılegen sózinde.
Bul turǵyda Qytaıdyń ShYU-ǵa múshe memlekettermen saýda aınalymynyń qurylymyn qarastyrý qyzyqty, ol 2024 jyly 512,4 mlrd dollarǵa jetti.
Eskendir Aqylbaevtyń aıtýynsha, Túrkııa men Saýd Arabııasy sońǵy eki jylda ShYU elderimen saýdany 20%-ǵa arttyrdy. Seriktester men baqylaýshylar formaty búginde ol uıymnyń yqpalyn keńeıtýdiń naqty quralyna aınaldy.
– 2024 jyly Qytaı–Eýropa baǵyty boıynsha júk poıyzdarynyń 80%-dan astamy Qazaqstan arqyly ótken. 8 myńǵa jýyq quram «Qorǵas» qurǵaq portyn kesip ótti. Orta dáliz boıynsha tasymaldaý kólemi 4,1 mln tonnaǵa deıin ósti. Qazaqstan jaı tranzıttik aýmaq deńgeıinen ósip, Eýrazııanyń strategııalyq kópirine aınalyp keledi, - dedi Eskendir Aqylbaev.
Onyń sózinshe, 2024 jyly orta dáliz boıynsha tasymaldaý kólemi 86% ósti. Qazaqstan men Ózbekstandaǵy kedendi tsıfrlandyrý tranzıt ýaqytyn úshten birine qysqartqan.
Ortaq baǵdar – ortaq taǵdyr
Jalpy, ShYU-ǵa múshe elderdiń bolashaq týraly ortaq túsinigi bar. Dıalog «ShYU +» formaty esebinen keńeıip, bıznes-baılanystar belsendi damýda. Sammıt aıasynda ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń aıaqtalǵanyna jáne Birikken Ulttar Uıymynyń qurylǵanyna 80 jyl tolýy atap ótildi.
Aıta keteıik, Tıantszındegi ShYU sammıtinde 20 qujatqa qol qoıyldy.