Qazaqstan halqy qanshalyqty tez qartaıyp jatyr jáne bul zeınetaqy júıesine qalaı áser etedi

ASTANA. KAZINFORM — Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstandaǵy demografııalyq trendter, uzaqmerzimdi syn-qater jáne onyń zeınetaqy júıesine áserine sholý jasady. 

Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe bıyl el halqynyń sany 20 mln-nan asqan. 

Bul rette jas toptary boıynsha mynadaı bólinis baıqaldy: 

• 25 jasqa deıin — 8,5 mln adam (42,6%)
• 25 jastan 65 jasqa deıin — 9,7 mln adam (48,5%)
• 65 jastan asqan — 1,8 mln adam (8,9%).

Qazaqstanda halyq sany 2050 jyldyń sońyna qaraı 26,3 mln adamǵa jetedi dep boljanyp otyr. 

Ómir súrý uzaqtyǵy (halyqtyń ólim-jitim deńgeıi qarastyrylyp otyrǵan jylmen birdeı bolǵan jaǵdaıda, adamnyń ortasha ómir súrý uzaqtyǵynyń máni) pandemııa jaǵdaıynda (2020-2021) tómendegennen keıin 2021 jylǵy 70,23-ten 2023 jyly 75,09 jasqa deıin ósti.

BJZQ-nyń da, BUU-nyń da boljamdary ómir súrý uzaqtyǵynyń ulǵaıýyna baılanysty 2050 jylǵa qaraı demografııalyq qartaıýdyń joǵary deńgeıi baıqalatynyn kórsetedi.

Óıtkeni 60 jáne odan joǵary jastaǵy adamdardyń úlesi 2008 jylǵy 9,7%-dan 2023 jyly 13,6%-ǵa deıin ósti jáne osylaı ósýin 2050 jylǵa qaraı 16,7%-ǵa deıin jalǵastyra bermek.

ıAǵnı 2050 jylǵa orta eseppen árbir altynshy qazaqstandyq 60 jáne odan joǵary jasta bolady.

60 jastaǵy jáne odan asqan adamdar úlesi 

Halyq qurylymyna áser etetin negizgi faktorlardyń biri — jıyntyq týý koeffıtsıenti (JTK). Ol bir áıeldiń bala týý qabileti bar kezeńde (ıaǵnı 15 pen 50 jas aralyǵynda) ortasha eseppen qansha ret bosana alatynyn kórsetedi.

2022 jyldan bastap bul kórsetkishtiń 2023 jyly 3,05-ten 2,96-ǵa deıin tómendeýi baıqaldy. BUU boljamynsha, Qazaqstandaǵy týý koeffıtsıenti 2050 jylǵa qaraı bir áıelge shaqqanda 2,42 balaǵa deıin odan ári tómendeıdi. 

Bala týý kórsetkishiniń tómendeýi — búkil álem úshin jahandyq úrdis. Týý kórsetkishteriniń birtindep tómendeýi jáne ómir súrý uzaqtyǵynyń ulǵaıýy jaǵdaıynda 1 eńbekke qabiletti adamǵa túsetin demografııalyq júkteme artady.

ıÝNFPA-nyń Qazaqstandaǵy ókildigi (BUU-nyń halyq qory) Qazaqstan halqy salasyndaǵy jaǵdaıdy taldaý atty esebinde 2050 jylǵa qaraı 1000 adamǵa shaqqanda 0 kóshi-qon saldosyna birtindep qol jetkizýdi boljaıdy.

Bul «respýblıkanyń jumys kúshine joǵary suranysynan, eleýli etnıkalyq emıgratsııa áleýetiniń birtindep sarqylýynan, Qazaqstannan ońtústikke qaraı ornalasqan elderdegi halyqtyń jyldam ósýinen bolatyn ekonomıkalyq damýymen» beıimdeledi.

Pandemııadan keıin Qazaqstanǵa kelýshilerdiń jyl saıynǵy sany sońǵy eki jylda 2 eseden asa ósip, 2020 jyldan beri ketkenderdiń sany 2 ese azaıdy.

Áleýetti qoldaý koeffıtsıenti

65 jastaǵy jáne odan asqan adamdardyń sanyna bólingen eńbekke qabiletti jastaǵy adamdardyń sany (25 jastan 64 jasqa deıin) retinde esepteletin áleýetti qoldaý koeffıtsıentiniń tómendeýi baıqalady.

Eńbekke qabiletti jastaǵy adamdardyń (25-64 jas) zeınetkerlerge (65+ jas) araqatynasy 2012 jylǵy 7,7-den 2023 jyly 5,49-ǵa deıin tómendedi.

BJZQ men BUU boljamdaryna sáıkes, Qazaqstanda áleýetti qoldaý koeffıtsıentiniń 2050 jylǵa qaraı shamamen 4,0-ge deıin tómendeýi jalǵasady.

Bul eńbekke qabiletti halyqqa túsetin «júktemeni» arttyrady. 

Áleýetti qoldaý koeffıtsıentiniń naqty deregi men boljamy

Qazirgi demografııalyq trendter men uzaq merzimdi syn-qaterler qoǵamǵa zeınetaqymen qamsyzdandyrýǵa baılanysty mańyzdy mindet qoıyp otyr. Bul mindetti damýdyń demografııalyq jáne ekonomıkalyq úrdisterine neǵurlym tegeýrindi bola alatyn jınaqtaýshy zeınetaqy júıesi sheshedi.

Jınaqtaýshy zeınetaqy júıesi azamattarǵa eńbekke jaramdy ýaqytynda ózderiniń zeınetaqy jınaqtaryn tabystaryna sáıkes qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.

Bul zeınetaqymen qamsyzdandyrý jaýapkershiligin memleket, azamattar jáne jumys berýshiler arasynda qaıta bólý arqyly memlekettik bıýdjetke túsetin júktemeni azaıtýǵa jáne bolashaqta zeınetaqy mólsherin arttyrýǵa yqpal etedi.

Osylaısha zeınetaqy júıesindegi jınaqtaýshy quramdaýyshty damytý jáne nyǵaıtý — onyń ornyqtylyǵyn jáne demografııalyq ózgeristerge beıimdelýin, bolashaqtaǵy zeınetker býynnyń jaıly ómir súrý jaǵdaılaryn qamtamasyz etýdiń, qarjylyq táýekelderdi beıtaraptandyrýdyń negizgi faktory. 

Osy maqsattarǵa qol jetkizý úshin Áleýmettik kodekste 5% mólsherindegi jumys berýshiniń mindetti zeınetaqy jarnasyn (JMZJ) 2024 jyldan bastap kezeń-kezeńimen engizý kózdelgen.