Qazaqstan halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyqty qoldaǵan 6 eldiń qataryna endi – Qyzyl Krest uıymy
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyqty qoldaǵan alty memlekettiń biri boldy. Bul týraly Kazinform agenttigine bergen eksklıýzıvti suhbatynda Halyqaralyq Qyzyl Krest komıtetiniń (HQKK) Halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq jónindegi jahandyq bastamasynyń jetekshisi Enn Kventın málimdedi.
Ol Qazaqstannyń beıbitshilik pen medıatsııa baǵytyndaǵy úlesin atap ótip, Qazaqstan, Brazılııa, Iordanııa, Qytaı, Frantsııa jáne Ońtústik Afrıka prezıdentteri jahandyq samıtte ne talqylaıtyny týraly aıtty.
– Siz jetekshilik etetin Halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq jónindegi ǵalamdyq bastamanyń negizgi maqsaty qandaı? Sońǵy jyldary júzege asyrylǵan naqty jobalardy mysal ete alasyz ba?
– Eń aldymen, bul bastamanyń qaıdan paıda bolǵanyn túsindireıin. Onyń iske qosylýy qazirgi zamanǵy qarýly qaqtyǵystarǵa jaýap boldy. Bir ǵasyrdan astam ýaqyt buryn qarýly qaqtyǵystar kezinde zardap shekken adamdardy qorǵaý úshin ázirlengen halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq normalary bar. Alaıda, ókinishke qaraı, bul erejeler jıi saqtalmaıdy. Eger olar tolyq oryndalsa, biz mundaı aýqymda qalalardyń qırap, munsha kóp adamnyń qurban bolǵanyn kórmes edik.
Halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyqtyń jıi buzylýy alty memleketti, ıaǵnı, Qazaqstan, Brazılııa, Qytaı, Frantsııa, Iordanııa jáne Ońtústik Afrıkany HQKK-men birlesip áreket etýge ıtermeledi. Bastamanyń basty maqsaty gýmanıtarlyq quqyq normalarynyń saqtalýyn qamtamasyz etý úshin saıası erik-jigerdi jumyldyrý. Sebebi bul quqyqtardy is júzinde júzege asyrý tek saıası kóshbasshylardyń aıqyn ustanymy men belsendi qatysýynyń arqasynda ǵana múmkin bolady.
Aıta ketý kerek, qajetti quqyqtyq normalardyń barlyǵy burynnan qalyptasqan, ıaǵnı bul bastama jańa erejeler nemese tetikter engizýdi kózdemeıdi. Qazir eń ózekti másele osy normalardy naqty ómirde qoldanýǵa degen daıyndyq pen yqylas.
Biz birneshe baǵytta jumys istep kelemiz. HQKK prezıdenti alty memleketpen birlesip, álemniń ár túkpirindegi memleket basshylarymen jeke kezdesip, gýmanıtarlyq quqyqtyń buzylýyna jol berilmeýi tıis degen oıdy jetkizip júr.
Sonymen qatar qazirgi qaqtyǵystardyń eń kúrdeli aspektileri boıynsha álemniń barlyq qurlyqtaryndaǵy sarapshylarmen dıalog júrgizip kelemiz.
Mysaly, azamattyq ınfraqurylymdy qorǵaý máselesi, ıaǵnı soǵys kezinde ómirlik mańyzy bar júıelerdiń jumysyn qalaı saqtap qalý kerek? Sol sııaqty, medıtsınalyq mekemelerdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etý de basty nazarda.
Qorytyndy qujattar ázirge qabyldanǵan joq, biraq alǵashqy nátıjeler bar. Máselen, birneshe apta buryn BUU Bas Assambleıasy aıasynda alty memleket birlesken málimdeme jasap, halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyqqa adaldyǵyn rastady. Olar basqa elderdi de bastamaǵa qosylyp, naqty sharalar qabyldaýǵa shaqyrdy.
Bul málimdemede gýmanıtarlyq quqyqtyń saqtalýyn qamtamasyz etýge arnalǵan ulttyq deńgeıdegi tetikter qurý, sondaı-aq bıýdjettik qarjylandyrýdy arttyrý usynyldy. Sebebi bári el ishinen – tıisti zańdar men aldyn alý sharalaryn engizýden bastalady.
Qazir biz keńestiń ekinshi kezeńine kóship jatyrmyz. Nátıjesinde kelesi jyly jarııalanatyn praktıkalyq usynymdar paketi daıyndalady.
– Qyrkúıek aıynda atalǵan alty memleketterdiń prezıdentteri Qyzyl Krest komıtetimen birge soǵys kezinde adamgershilikti saqtaý qajettigi týraly birlesken málimdeme jasady. Sondaı-aq 2026 jyly qarýly qaqtyǵystar jaǵdaıynda gýmanızmdi saqtaý jónindegi jahandyq sammıt ótetini habarlandy. Bul jıynda ne talqylanady jáne mańyzdy qujattar qabyldanýy múmkin be?
– Qazirgi ýaqytta sammıttiń naqty formaty bekitilgen joq. Belgilisi – alty memleket pen Qyzyl Krest komıteti kelesi jyldyń sońynda ótetin jahandyq sammıtti uıymdastyrý týraly ýaǵdalasty.
Qazir memleketterdiń qandaı qoldaý kórsetetini jáne sammıttiń qorytyndysy qandaı bolatyny jóninde talqylaý júrip jatyr. Biz barlyq elderdiń óz usynystaryn engizip, osy jumysty qoldaýdyń eń tıimdi joldaryn birge anyqtaǵanyn qalaımyz.
Bul sammıt gýmanıtarlyq quqyqqa qatysty memleketterdiń saıası erik-jigerin kórsetetin mańyzdy halyqaralyq oqıǵa bolmaq. Biraq bul bastamanyń sońǵy kezeńi emes. Kerisinshe, ol naqty praktıkalyq usynystar paketin usynýǵa baǵyttalady.
– Qazaqstannyń halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyqty ilgeriletýdegi jáne beıbitshilik ornatýdaǵy róli qandaı?
– Qazaqstan bul bastamaǵa tek quryltaıshy memleketterdiń biri retinde ǵana emes, sonymen qatar medıatsııa men bitimgerlik salasyndaǵy baı tájirıbesiniń arqasynda da eleýli úles qosa alady. Bizdiń bastamamyzdyń bir baǵyty halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq normalaryn saqtaý men beıbitshilikke qol jetkizýdiń ózara baılanysyna arnalǵan.
Gýmanıtarlyq uıym retinde, halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq normalaryn saqtaý eń aldymen zańdy mindet dep bilemiz. Biraq osy normalardy saqtaý soǵysýshy taraptardyń kelissóz ústeline qaıta oralýyna jáne beıbitshilikke bastaıtyn kelisimge kelýin múmkindik jasaıdy. Halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq neǵurlym az buzylsa, beıbitshilikke qol jetkizý múmkindigi soǵurlym joǵary bolady.
Soǵys árdaıym qaıǵy-qasiret ákeledi: adamdar qaza tabady, qalalar qıraıdy, qalypty ómir salty buzylady. Bul tabıǵı jaǵdaı emes, sondyqtan ol turaqty bola almaıdy, demek ár qaqtyǵystyń sońy beıbitshilikpen bitýi tıis.
Osy turǵydan alǵanda, Qazaqstan óziniń belsendi araaǵaıyndyq róli men beıbit bastamalarǵa qatysýy arqyly bizdiń jumysymyzǵa eleýli úles qosa alady. Biz bitimgerlik protsesterge qatysqan memleketterdiń tájirıbesin zertteımiz. Olar medıator retinde de, qaqtyǵysýshy tarap retinde de áreket etken. Bul rette halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq normalaryn medıatsııa jáne beıbit kelisimder protsesine qalaı kiriktirýge bolatynyn taldaımyz. Osylaısha, Qazaqstan bul baǵytta mańyzdy ról atqarýǵa tolyq múmkindigi bar.
– Qazirgi qarýly qaqtyǵystarda drondar, JI jáne kıberqarý jıi qoldanylady. Halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyq bul jańa syn-qaterlerge qalaı beıimdelip jatyr?
– Bir jaǵynan biz qazirgi qoldanystaǵy quqyq zamanaýı syn-qaterlerge de jaýap bere alatynyna senimdimiz. Kóbinese másele normalardyń joqtyǵynda emes, sol normalardy jańa jaǵdaıda qalaı qoldanýda bolady.
Biz óz bastamamyzdyń aıasynda aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalarǵa qatysty máselelerdi, ıaǵnı kıberkeńistik pen qarýly qaqtyǵys kezinde júrgiziletin kıberoperatsııalardyń naqty álemge fızıkalyq áser etý múmkindigin qarastyramyz. Basty maqsatymyz — beıbit halyq pen azamattyq ınfraqurylymǵa keletin zııandy barynsha azaıtý.
Mysal retinde aıtaıyn, ózara baılanysqan tsıfrlyq júıeler jaǵdaıynda áskerı nysanǵa baǵyttalǵan kıbershabýyl kezinde aýrýhanaǵa zııan tımeı, onyń óz fýnktsııalaryn oryndaýyn qalaı qamtamasyz etýge bolady? Biz munda tikeleı de, janama da saldarlardy qarastyramyz.
Taǵy bir mysal, búginde nysanalardy joıý jónindegi sheshim qabyldaý protsesi barǵan saıyn avtonomdy júıeler men jasandy ıntellektige júktelip otyr.
HQKK birneshe jyl boıy kúsh qoldanýǵa qatysty sheshim qabyldaý protsesinde adamnyń mindetti túrde qatysýyn qamtamasyz etetin jańa normalardy ázirleýdi qoldap keledi. Bul gýmanıtarlyq qaǵıdattardyń saqtalýyn qamtamasyz etý úshin óte mańyzdy.
Eske sala keteıik, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev BUU Bas Assambleıasynyń 80-shi sessııasy aıasyndaǵy Jalpy debatta sóılegen sózinde Gazadaǵy gýmanıtarlyq daǵdarystyń aýqymy keńeıip bara jatqanyna alańdaýshylyq bildirgen edi.
Sonymen qatar Qazaqstan halyqaralyq gýmanıtarlyq quqyqty saqtaý boıynsha úndeý jasaǵan bolatyn.
Sondaı-aq halyqaralyq gýmanıtarlyq uıymdar Izraıldiń Gazaǵa shabýylyn toqtatýǵa shaqyrǵanyn jazǵanbyz.