Qazaqstan-Germanııa: nemis tarapyn Ortalyq Azııamen ne baılanystyrady
16-17 qyrkúıekte Germanııa kantsleri Olaf Sholts Qazaqstanǵa resmı saparmen kelmek. Sholtstyń bul sapary Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýynan keıin bolǵaly tur. Eki el joǵary deńgeıdegi kelissózder ótkizedi jáne «Ortalyq Azııa + Germanııa» formatyndaǵy kezdesý de josparlanǵan. Álemdegi jetekshi ekonomıka qataryna kiretin Germanııany Qazaqstanmen ne baılanystyrady? Kazinform tilshisi eki el qarym-qatynasynyń erekshelikterin zerdeledi.
32 jyldan asqan yntymaqtastyq
Qazaqstan men Germanııa arasynda dıplomatııalyq qatynas 1992 jyly 11 aqpanda ornatyldy. 1992 jyly jeltoqsanda Almatyda Germanııa Federatıvtik Respýblıkasynyń Elshiligi ashyldy. Al 1993 jyly qyrkúıekte Bonn qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Elshiligi ashylyp, 1999 jyly Berlınge kóshirildi.
Negizinen, Qazaqstan-Germanııa qarym-qatynastary senimdi dıalog pen ózara dostyq baılanystary arqyly órbýde. Dıplomatııalyq qarym-qatynas ornaǵaly beri ózara yntymaqtastyqty nyǵaıtýdyń mańyzdy kezeńi qalyptasty. Mysaly, 2019 jyly jeltoqsanda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev resmı saparmen Germanııaǵa barǵan edi. Kóp ótpeı 2020 jyly 14-16 aqpanda Mıýnhen qaýipsizdik konferentsııasyna qatysý úshin osy elge kezekti ret saparlady. Byltyr, naqtyraq 28-29 qyrkúıekte Memleket basshysy «C5 + Germanııa» dıalogyna qatysý úshin nemis jerine úshinshi márte bardy. Sol jıynda eki el saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynas, jańa kólik-tranzıt dálizderin damytý, energetıka salasyndaǵy kooperatsııa máselelerine nazar aýdardy.
Buǵan qosa parlamentaralyq baılanystar da qarqyndy damyp keledi. QR Parlamenti qos palatasynyń spıkerleri GFR-ǵa 2012 jyly, 2015 jyly jáne 2017 jyly bardy.
Qazaqstan men Germanııa arasyndaǵy kelisimder kóbine shıkizat, ónerkásip jáne tehnologııalar salasynda jasalǵan. Buǵan qosa, Qazaqstan men GFR arasynda Ekonomıka, ónerkásip, ǵylym jáne tehnıka salasynda keń aýqymdy yntymaqtastyqty damytý týraly shart; Mádenı yntymaqtastyq týraly kelisim; Qazaqstan men GFR úkimetteri arasynda Uıymdasqan qylmysqa, terrorızmge jáne qylmystyń basqa da qaýipti túrlerine qarsy kúrestegi yntymaqtastyq týraly kelisim bar.
Saýda-ekonomıkalyq baılanys qarqyndy ósýde
Eki eldiń saýda-ekonomıka baǵytyndaǵy áriptestigi óte qarqyndy ósip jatqanyn aıta ketken jón. Máselen, ekijaqty taýar aınalymy 2021 jyly 2,2 mlrd dollar bolsa, 2022 jyly – 2,8 mlrd dollar, al 2023 jyly 3,9 mlrd dollarǵa jetti. Osylaısha, nemis jurtshylyǵy Qazaqstannyń eń iri 10 saýda seriktesiniń qataryna enip otyr.
Byltyrǵy taýar aınalymnyń 742,3 mln (924,4 myń tonna) dollary Qazaqstan eksportyna tıesili (3 ese ósim), qalǵan basym bóligi Germanııadan kelgen ımport – 3,1 mlrd dollar (293,5 myń tonna).
Qazaqstan byltyr Germanııaǵa týrbovınttik qozǵaltqysh jetkizýdi 3,5 esege (700 keli) ulǵaıtqan. Al munaı jetkizý 4,7 ese (668,4 myń tonna), kómir jetkizý 4,8 ese (101,2 myń tonna) ósti. Sondaı-aq ótken jyly eýropalyq elge 277,4 tonna nıkel jáne 26,7 tonna ushý apparattary jóneltilipti.
Keıbir pozıtsııalar boıynsha kemigen kórsetkishter baryn jasyrmaǵan jón. Mysaly, ferroqorytpalardy satý – 9,6 paıyz (71,8 myń tonna), oqshaýlanǵan symdar satý – 33 paıyz (370,9 tonna), fosfor satý – 1,6 esege, 9,9 myń tonnaǵa deıin azaıǵan. Bul aıtylǵandarǵa qosa byltyr Germanııaǵa balyq súbesi (2,2 myń tonna) de ekporttaldy.
Al nemis halqynan kelgen ımport byltyr 2022 jylmen salystyrǵanda 23,5 paıyzǵa ósip, 293,5 myń tonnany qurady. Jergilikti avtokólik naryǵyna 4,7 myń avtomobıl (1,9 ese ósim) kelgen. Bul tusta germanııalyq óndirýshiler Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy salasynyń tehnıkalyq bazasyna da yqpal etip jatqanyn aıta ketken abzal. Byltyr 2 myńǵa jýyq tehnıka kelgen, onyń 1,1 myńy – traktor (1,8 ese ósim), 740-y – aýyl sharýashylyǵyna arnalǵan mashına. Budan bólek, 41,8 myń tonna tirkemeler, 10 myń tonna motor maıy ákelingen.
Óz kezeginde 2,4 myń tonna farmtsevtıkalyq ónim jetkizilip, ósim azdap ulǵaıdy (1,2 paıyz). Germanııadan Qazaqstanǵa jetkizilgen bý qazandyqtary 30 esege (1,3 myń tonna), medıtsınalyq jabdyqtar – 1,9 ese (868,9 tonna), sorǵylar 21,7 paıyzǵa (2,4 myń tonna) artqan. Sonymen qatar elimizdegi dúkender nemis shokoladyn kóptep aldyrypty. Mólsheri 3,5 myń tonna, ósim 16,5 paıyzǵa jetken.
Germanııa qazaq jerindegi jobalarǵa qyzyǵýshylyǵyn joıǵan joq. Ulttyq bank dereginshe, 2005-2022 jyldary Germanııadan Qazaqstanǵa kelgen ınvestıtsııa aǵyny 5,84 mlrd dollardy quraǵan. Al byltyr bul kórsetkish 712 mln eýro bolyp, bir jyldyq kórsetkish boıynsha rekordtyq deńgeıge bardy.
Mádenı-gýmanıtarlyq qarym-qatynastar
Asa mańyzdy sala sanalatyn mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar da jaqsy deńgeıde. Elimizde nemis ultynyń 226 myń ókili ómir súredi. Sondaı-aq Germanııada 1 mln astam burynǵy otandastarymyz turady. Osy sandar eki el arasyndaǵy dostyqty nyǵaıtatyn sebep bola alady.
Qazir Qazaqstan-German mádenı yntymaqtastyǵy máseleleri jónindegi aralas komıssııa jumys isteıdi. Al nemis dıasporasynyń máselelerimen Etnıkalyq nemister máseleleri jónindegi úkimetaralyq komıssııasy aınalysady. 2023 jyly naýryzda Berlınde onyń 19-shy otyrysy ótken. Budan bólek, 1994 jyldan bastap «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda Germanııanyń joǵary oqý oryndarymen yntymaqtastyq ornatylǵanyn aıta ketken jón.
Eýropa elderimen qarym-qatynasty tereńdetý turǵysynda Qazaqstan men EO azamattarynyń ózara saparlary óskenin eskersek, Qazaqstan vızalyq rejımdi jeńildetýge erekshe mán berip keledi. 2017 jyldyń qyrkúıegi men jeltoqsanynda EO Keńesiniń vızalar jónindegi jumys tobynyń otyrystary ótip, EO-ǵa múshe elderdiń kóbi Qazaqstanmen vızalyq rejımdi jeńildetý máselesin pysyqtaýdy qoldady.
2023 jylǵy 21-23 tamyzda Qazaqstanǵa Eýropalyq parlamenttiń Syrtqy ister boıynsha komıtetiniń tóraǵasy Devıd Makallıster bastaǵan bir top depýtat delegatsııasynyń issapary ótti. Atalǵan sapar barysynda eýropalyq depýtattar men Qazaqstannyń birqatar memlekettik organy, sonyń ishinde Syrtqy ister mınıstrliginiń resmı ókilderi arasynda kelissózder boldy.
Astana men Berlın áriptestigi
QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI-dyń Eýropalyq jáne amerıkalyq zertteýler bóliminiń bas sarapshysy Marat Ramazanovtyń aıtýynsha, Astana men Berlınniń strategııalyq áriptestiginiń serpindi damýyn taýar aınalymynyń turaqty ósýi, Qazaqstan ekonomıkasyna germandyq ınvestıtsııalar men ekijaqty eksporttyq-ımporttyq operatsııalar kóleminiń ulǵaıýy aıǵaqtaıdy. Sondaı-aq mádenı-gýmanıtarlyq, ǵylymı-bilim berý jáne ekologııalyq salalar da belsendi.
– Germanııa kantsleri men Qazaqstan Prezıdentiniń kezdesýinen jańa kelisimder, sondaı-aq energetıka, kóliktik logıstıka, aýyl sharýashylyǵy, hımııa, mashına jasaý salalaryndaǵy yntymaqtastyqqa jańa serpin berý jónindegi praktıkalyq qadamdar bolady dep kútilýde. Geosaıası problemalar men olardy sheshýdiń tásilderi, onyń ishinde Qazaqstan men Germanııanyń deldaldyq áleýetin iske qosý múmkindigi jóninde pikir almasý bolady.
Óńiraralyq máselelerdiń shamamen osyndaı blogy «Ortalyq Azııa - Germanııa» sammıtinde qozǵalatyn bolady. Ekinshi sammıttiń Astanada ótýiniń sımvoldyq máni bar, bul Qazaqstannyń Ortalyq Azııa óńiriniń jetekshi eýropalyq derjavamen ıntegratsııasynyń kópjosparly úderisindegi negizgi rólin aıǵaqtaıdy, – dep túıindedi sarapshy.
