Qazaqstan fýtzalynda otandyq oıynshylardy daıyndaýdy quptaımyn — Nursultan Qurman
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstan fýtzal qaýymdastyǵynyń prezıdenti Nursultan Qurman Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda ulttyq quramanyń Eýropa chempıonatyna shyǵýy, Premer-lıgadaǵy básekelestikti arttyrý, fýtzalǵa ınvestıtsııa tartý jáne ózge de máseleler boıynsha oı-pikirin aıtyp berdi.
— Qazaqstan fýtzal qaýymdastyǵynyń prezıdenti qyzmetine kelgenińizge bir aıǵa jýyqtady. Bul qyzmetke kelgende aldyńyzǵa qandaı maqsat qoıyp otyrsyz?
— Aldymen jaqyn ýaqytta júzege asýy kózdelgen josparymyzǵa toqtalaıyq. Naqty ortaq maqsatymyz — Qazaqstan fýtzal quramasynyń Eýropa chempıonatyna ótpeli oıyndar arqyly shyǵýy. Biz 18 jáne 23 qyrkúıek kúnderi Italııamen jalǵyz joldamany sarapqa salamyz. Basty tapsyrma — qarsylasqa tyńǵylyqty daıyndalý jáne qurlyqtyq dodaǵa joldamaǵa qol jetkizý. Bas bapker Kaka (tolyq aty-jóni Paýlo Rıkardo Fıgeıra Sılva) tamyz aıynda keledi jáne atalǵan kezdesýge daıyndyǵyn bastaıdy. Oıynshylardyń qalpyna kelýi úshin 23 tamyzda «Qaırat» pen «Semeı» arasynda sýperkýbokty ótkizemiz. Al 25 tamyzda Qazaqstan kýbogy oıyndary bastalyp, ol 30 tamyzǵa deıin jalǵasady.
Sondaı-aq chempıonattyń bastalýy 4 qyrkúıekke josparlanǵan. Dop dodasyn erte bastaýymyzdyń sebebi bar. Ol oıynshylardyń ótpeli matchqa deıin tolyq qalpyna kelýine jaǵdaı jasaıdy. Buryn chempıonat qyrkúıek aıynyń aıaq sheninde nemese qazan aıynyń alǵashqy kúninde bastalatyn edi. Kóptegen klýb oqý-jattyǵý jıynyna 1 tamyzda kirisetin. Oǵan qosa Fazanaǵa (Italııa) erterek attanýdy josparlap otyrmyz. Ol oıynshylardyń fızıkalyq jáne psıhologııalyq daıyndyǵyna oń áserin tıgizedi. Bul jerde Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń prezıdenti Marat Omarovtyń eńbegi zor ekenin atap ótkim keledi. QFF óz tarapynan jan-jaqty qoldaý kórsetip otyr. Elimizdiń týrızm jáne sport mınıstrliginiń fýtzaldy damytýǵa qosqan úlesin de atap ótýimiz tıis. Olardyń jumysy ulttyq quramanyń bedeline áser etedi.
— Qurama qandaı tosynsyı daıyndaıdy?
— Ulttyq qurama sapyna Edson Gomes dos Santos (ıgrok fýtzalnogo «Qaırat» fýtbol klýbynyń oıynshysy) qaıta oralady. FIFA erejesi boıynsha sporttyq azamattyqty ózgertý úshin elde bes jyl úzdiksiz ómir súrý kerek. Onyń Slovenııaǵa jalǵa berilýi bul merzimdi keıinge shegerdi. Biraq jańa sanaq 2020 jyldyń qyrkúıeginen bastaldy, endi ol qaıtadan ulttyq quramaǵa kele alady.
— Іshki chempıonatqa qaıta oralaıyq. Osy baǵytta qandaı mindetter qoıasyz?
— Negizgi maqsattyń biri — básekelestik pen ishki birinshilik deńgeıin arttyrý. Bıyl sýperlıgada 12 komanda baq synaıdy. Chempıonatqa Birinshi lıganyń jeńimpazy qaarǵandylyq «Bıosfera» qosylyp otyr. Biz komandalar sanyn kóbeıte alamyz. Biraq sporttyq prıntsıpti ustanamyz. Máselen, Birinshi lıgada bıylǵy maýsymda «Hromtaý» men «Elim-Aı» (Kókshetaý) sekildi eki jańa komanda oıyn kórsetedi. Olar áýesqoı deńgeıde tabystarǵa qol jetkizdi. Budan buryn Birinshi lıgada tórt komanda synǵa tústi. Endigi kezekte biz olardyń sanyn segizge jetkizýdi josparlap otyrmyz. Olar úsh aınalym boıynsha sheberlik baıqasady. Úzdikteri pleı-off satysyna joldama alady.
— Meniń áýesqoı komandam bar jáne kásibı lıgada oıyn kórsetkim keledi dep elestetip kóreıik. Ol úshin ne qajet?
— Birinshi kezekte klýb reglamentke saı bolýy tıis. Negizgi shart -qarjylyq turaqtylyq. Sondaı-aq dop dodasyna qatysý jarnasyn tóleý talap etiledi. Eshqandaı kúrdeli jáne arnaıy talaptar joq, barlyǵy aıqyn kórsetilgen. Atap aıtqanda, «Bıosfera» aldymen áýesqoı lıgasynda oıyn kórsetip, keıinnen Birinshi lıgada synǵa tústi. Endigi kezekte olar Sýperlıada oınaıdy.
— Tóreshilerdi oqytý jáne VAR júıesin engizý máselesi qalaı sheshiledi?
— Oral qalasynda 16 tamyzda tóreshilerdi VAR júıesimen jumys isteýge qatysty oqytý bastalady. Oǵan joǵary tájirıbeli maman keledi, ol bizdiń tóreshilerdi daıyndaıdy. Biz VAR júıesin chempıonatqa birinshi nemese ekinshi aınalymda engizýdi josparlap otyrmyz. Bul júıe tóreshilerdiń sheshimine qatysty daýly suraqtardy 75-80 paıyzǵa azaıtýǵa múmkindik beredi.
— Qazaqstanda iri halyqaralyq týrnırdi ótkizý jóninde áńgime aıtylady. Atalǵan másele qandaı deńgeıde tur?
— Bizdiń tarapymyzdan fýtzaldan Chempıondar lıgasy fınalyn ótkizý jóninde usynys berildi. Barlyq qujat qabyldandy, naqty jaýaby 11 qyrkúıek kúni belgili bolady. Bul jóninen Qazaqstan negizgi úmitker retinde sanalyp otyr. Mundaı aýqymdy týrnırdi joǵary deńgeıde ótkizýge múmkindigimiz bar.
— Siz fýtzal klýbtarynyń prezıdentteri jáne dırektorlarymen sóılesetin shyǵarsyz. Olar sizge qandaı máseleler boıynsha ótinish bildiredi?
— Iá, men árqashan klýb basshylarymen baılanysta bolamyn. Kóbinese olar klýbtar, sport basqarmalary, ákimdikter nemese basqa vedomstvolar arasynda dáneker bolýdy suraıdy. Aımaqtarda qarjylandyrýdy keshiktirý nemese bıýrokratııalyq qıyndyqtar týyndap jatady. Biz dıalog ornatýǵa jáne máselelerdi sheshýdi jedeldetýge qol ushyn sozamyz. Sondaı-aq, kóbisi marketıng pen demeýshilerdi tartýǵa kómek suraıdy. Men oǵan qatysty keńester beremin jáne aqparatpen bólisemin. Al top-klýbtarda matchty uıymdastyrý jáne ótkizý ýaqyty jóninde usynystar túsedi. Biz — ashyq uıymbyz jáne árqashan klýbtarmen baılanys ornatýdy qalaımyz. Men chempıonattyń geografııasyn ulǵaıtý úshin elimizdiń kóptegen aımaǵyna jıi baryp turamyn. Máselen, Qyzylordada joǵary deńgeıdegi fýtzal dástúri qalyptasqan, degenmen onda kásibı komanda joq. Túrkistan oblysynda Sozaq selosynda fýtzal akademııasy bar, onda da kásibı klýb ashylmaǵan. Bizdiń mindetimizdiń biri — kásibı fýtzalǵa ınvestıtsııa tartý, komandalardyń medıa boıynsha jumysyn kúsheıtý jáne balalarǵa jaqsy jaǵdaı jasaý.
— Elimizde balalar fýtzaly qalaı damyp jatyr?
— Qazaqstanda balalar fýtzaly laıyqty deńgeıde dep aıta alamyn. Jylma-jyl túrli jastaǵylar arasynda chempıonat ótkiziledi. Bizdiń maqsatymyz — onyń tanymaldyǵyn arttyrý, jaıly jaǵdaı jasaý, balalardy kóbirek tartý úshin qatysý jarnasyn azaıtý. Sondaı-aq, habar taratý sapasyn arttyryp, balalar fýtzalyn jas órender de, olardyń ata-analary da qatysa alatyn úlken tımbıldıngke aınaldyrý qajet. Assotsıatsııa ol úshin qolaıly alańdy qamtamasyz etý kerek. Mysalǵa aıtar bolsam, bir ǵana Qaraǵandyda fýtzaldan 140 balalar mektebi bar, onda jas órenderdiń kóp bóligi tálim alady. Qazaqstanda kóptegen adam fýtzalmen aınalysady. Bul — bizdiń elimizdegi buqaralyq sport túri.
— Quramanyń bas bapkeri Kaka jaıynda aıtyp berseńiz. Onyń aldynda qandaı mindetter tur?
— Kaka — Qazaqstan quramasynyń bas bapkeri, onyń basty mindeti — quramany Eýropa chempıonatyna shyǵarý. Biz oǵan quramanyń Eýropa chempıonatynda sátti oıyn kórsetý úshin kómektesemiz jáne qoldan kelgenniń bárin jasaımyz.
— Eýropa chempıonatynda sátti oıyn kórsetý degen neni bildiredi?
— Negizgi maqsat — úzdik úshtiktegi quramalardyń biri bolý.
— Quramada Leo, Igıta, Esenamanov jáne ózge de jasy úlken oıynshylar bar. Olardy almastyra alatyn jastarǵa kóńil bóline me?
— Mundaı sátten eshkim qutyla almaıdy. Aldaǵy qurlyqtyq doda Leo, Igıta, Dýglas jáne Esenamanov úshin qurama sapyndaǵy sońǵy maýsymy bolýy múmkin. Bizdiń aldymyzda damý vektoryn tańdaý mindeti tur. Alǵashqysy retinde otandyq oıynshylarǵa kóńil bólý, ne legıonerlerdi tartýdy jalǵastyrý. Birinshi nusqany táýekel retinde qaraýǵa bolady. Qazir biz jol tańdaý ústindemiz. Eýropa chempıonaty naqty sheshim qabyldaýǵa kómektesedi. Máselen, Reseı, Ýkraına, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstanda quramalar legıonerler kómegine júginbeıdi. Men árbir eldiń tólqujaty bar oıynshyny ulttyq quramaǵa shaqyrý quqyǵy bar ekenin túsinemin, biraq ony jasandy túrde jasaý múmkin emes. Ulttyq quramaǵa jastardy tartýymyz qajet jáne jańa esimderdiń ashylǵanyn quptaımyn.
— Ózińiz qaı nusqany tańdaısyz?
— Men otandyq oıynshylardy daıyndaýdy quptaımyn. Bul — kúrdeli jol. Biraq myqty bolý úshin ony tańdaýymyz qajet. Árıne, ony táýekel retinde baǵalaýǵa bolady, qanshama ýaqyt joǵary kórsetkishke qol jetkize almaýymyz ábden múmkin, ol jankúıerler tarapynan narazylyq týdyratynyn da joqqa shyǵara almaımyz. Biraq tańdaý jasaý kerek jáne ol Eýropa chempıonatynan keıin aıqyn bolady.
— Pandemııaǵa deıin Qazaqstanda stýdenttik lıga tabysty jumys jasady, odan keıin basylyp qaldy. Ony qaıta jandandyrý josparda bar ma?
— Iá, bul — óte mańyzdy suraq, ol bizdiń kún tártibimizge qoıylǵan. Jańa oqý jylynan bastap joǵary oqý oryndarynda stýdenttik lıgany qaıta jandandyrýdy oılastyryp otyrmyz.
— Al áýesqoı fýtzaldaǵy jaǵdaı qalaı?
— Qazaqstan boıynsha áýesqoı klýbtar arasynda báseke ótedi. Áýesqoı fýtbol lıgasyndaǵy úzdik komandalar kásipqoı fýtzalǵa joldama alýyna múmkindigi bar. Jeńimpaz klýbtar halyqaralyq týrnırlerde qatysa alady, federatsııa qajetti shyǵyndardy ótep berýge qol ushyn sozady.
— Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev buqaralyq sportty damytýdyń mańyzy zor ekenin atap ótti. Fýtzalda bul jaǵy qalaı bolyp jatyr?
— Fýtzaldy buqaralyq sıpatta damytýdyń eshbir qıyndyǵy joq, ony fýtboldan da joǵary dep aıta alamyz. Biraq, negizgi mindetimiz — ony kásibı deńgeıge deıin kóterý. Máselen, Qaraǵandyda «Tulpar» akademııasy oıynshylardy tárbıelep shyǵardy, olar áýesqoı lıgalarda oıyn kórsetti. Endigi kezekte olar komanda jasaqtap, aldymen birinshi lıgaǵa shyqty, odan keıin Premer-lıgaǵa joldama aldy.
— Qazaqstandyq fýtzalda 20 jyl boıy «Qaırat» tizgindi eshkimniń qolyna ustatqan joq. Byltyr ol serııany «Semeı» komandasy buzdy. Chempıonatta básekelestikti qalaı arttyrýǵa bolady?
— Men buǵan baılanysty kóptegen klýbta kásibı qadamdy baıqaımyn. Jańa maýsymda «Qaırat» pen «Semeıge» «Atyraý», «Kaspıı», «Aıat» jáne ózge de klýbtar básekelestik tanyta alady degen oıdamyn. Olardyń barlyǵy úzdikterdi tańǵaldyra alady.
— Sońǵy saýal, fýtzaldy kommertsııalandyrý úshin qandaı qadamdar jasalýda?
— Biz qoljetimdilik pen nátıjelerdi kórsetýdi qajet etetin seriktestermen jumys isteımiz. Eger qurama Italııany jeńip, Eýropa chempıonatyna shyqqan jaǵdaıda ol jańa demeýshilerdi tartýǵa áser etedi. Kóp adam Qazaqstanda myqty fýtzal bar ekenin biledi, biraq ishte ne bolyp jatqanyn árdaıym túsine bermeıdi. Jeke ınvestıtsııalar sporttyń jańa bet-beınesin jarqyrata túsedi. Assotsıatsııa klýbtarǵa oıyn alańyn usynady jáne olar ony paıdalanýy kerek.