Qazaqstan-Chehııa yntymaqtastyǵynyń áleýeti zor – Chehııa Syrtqy ister mınıstri
ASTANA. KAZINFORM – Chehııa Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy negizgi oıynshy retinde qarastyrady. Ekonomıkalyq jáne saýda qatynastary eki el arasyndaǵy seriktestiktiń mańyzdy bóligi sanalady. Cheh Respýblıkasynyń Syrtqy ister mınıstri ıAn Lıpavskıı agenttikke bergen eksklıýzıvti suhbatynda eki el arasynda iske asyrýǵa bolatyn áleýetti jobalar týraly oı bólisti.
- Ótken jyly Qazaqstan men Chehııa dıplomatııalyq qarym-qatynastyń 30 jyldyǵyn atap ótti. Salystyrmaly túrde osynaý qysqa tarıhı kezeńde eki el arasyndaǵy qarym-qatynasta qandaı mańyzdy oqıǵalar boldy? Astana men Praga arasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyqtyń bolashaǵyn ne kútip tur?
- Chehııa Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy negizgi oıynshy retinde qarastyrady. Ótken jyl bizdiń ekijaqty baılanystarymyz úshin aıryqsha jemisti boldy. Bul jaıt qarym-qatynastarymyzǵa eleýli ózgerister ákeldi. Atap aıtqanda, biz qorǵanys ónerkásibinde yntymaqtasamyz, bul qazirgi jaǵdaıda erekshe mańyzdy. Chehııa L-39NG jáne L-410 sııaqty jańa býyn ushaqtaryn usyna alady. Sonymen qatar, Qazaqstannyń SCAT áýe kompanııasy 2024 jyldyń mamyrynda Astana men Praga arasynda tikeleı reısterdi ashty. Škoda Auto Qazaqstanda avtokólikterdi qurastyrý jáne satýdy bastady. Al Dibaq jergilikti naryqqa úı janýarlary men jylqylar úshin Fitmin jemin eksporttaıdy. Buǵan qosa, Staropramen syrasy naryqqa sátti shyqty. Bolashaqta men kıberqaýipsizdik, ozyq materıaldar, nanotehnologııa jáne aeroǵaryshtyq ınjenerııasy sııaqty salalarda úlken áleýetti kóremin.
- Kún tártibindegi ekonomıkalyq jáne saýda-sattyq máseleler Qazaqstan men Chehııa arasyndaǵy ekijaqty qatynastardyń ortaq elementi sanalady. Sońǵy 20 jylda ekijaqty saýda 1999 jylǵy 60 mıllıon dollardan 2022 jyly 1 mıllıard dollardan astamǵa ósti. Taraptar ekonomıkalyq yntymaqtastyqty kúsheıtý úshin qandaı qadamdar jasap jatyr?
- Shyndyǵynda da ekonomıkalyq jáne saýda qatynastary seriktestigimizdiń mańyzdy bóligi sanalady. Saýdanyń turaqty ósip kele jatqanyna qýanyshtymyn jáne bul úrdis jalǵasady dep úmittenemin. Degenmen, iske asyrýǵa bolatyn aıtarlyqtaı áleýet áli de bar. Yntymaqtastyqtyń kóp úmit kúttiretin baǵyttary - energetıka, ınjenerııa, aýyl sharýashylyǵy, azamattyq avıatsııa jáne basqalary. Biz AKT (aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar), jasandy ıntellekt, kıberqaýipsizdik, jańartylatyn energııa kózderi jáne medıtsınalyq qurylǵylar sııaqty jańa tehnologııalardyń damýyn zertteı alamyz.
- Qazaqstan men Chehııa energetıka, aýyl sharýashylyǵy, taý-ken ónerkásibi jáne munaı hımııasy sııaqty salalarda tabysty yntymaqtastyqty jolǵa qoıyp otyr. Ekijaqty qarym-qatynasta jasyl ekonomıka jáne qorshaǵan ortanyń lastaný saldary men jahandyq jylynýdy jumsartý da mańyzdy. Bolashaqqa kóz júgirtsek, ekijaqty yntymaqtastyqtyń qaı salalary eń perspektıvaly dep oılaısyz?
- Bizdiń yntymaqtastyǵymyz tek ekonomıkalyq máseleler aıasynan da asyp túsetinin atap ótkim keledi. Máselen, bıyl Astanada Ońtústik Chehııa ýnıversıtetiniń qatysýymen cheh-qazaq akvamádenıet jáne tuqy balyǵyn ósirý ǵylymı ortalyǵy ashyldy. Bul yntymaqtastyq bes jyl boıy jalǵasyp keledi jáne tuşy sý akvamádenıetin damytý jáne ártaraptandyrý boıynsha qoldanbaly zertteýlerge baǵyttalǵan. Saparym barysynda men Qazaqstan ǵalymdaryna álemdegi eń qýatty lazerlerdiń biri ornalasqan, ELI Beamlines lazerin zerdeleý jónindegi chehııalyq iri zertteý ortalyǵynyń jumysyna qatysýdy usynǵym keledi. Ortalyq óz ınfraqurylymy aıasynda Qazaqstannyń zertteýshilermen yntymaqtastyq ornatýǵa múddeli.
- Praga haıýanattar baǵy men Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi bastamashy bolǵan tamasha jobanyń arqasynda bıyl jazda Prjevalsk jylqylary qazaq dalasyna, tarıhı tirshilik ortasyna oraldy. Joba Chehııa Premer-Mınıstri Petr Fıalanyń 2023 jyly Astanaǵa sapary kezinde qol qoıylǵan ózara túsinistik týraly memorandýmnyń arqasynda tyń serpin aldy. Qazaqstannyń bıoalýantúrliligi úshin bul jetistik neni bildiredi? Taıaý jyldary «jabaıy jylqylardy qaıtarý» jobasy aıasynda taǵy ne istelinedi?
- Prjevalsk jylqylarynyń bıylǵy jazda qazaq dalasyna qaıtarylýy - Praga haıýanattar baǵy men Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi bastamashy bolǵan tamasha jobanyń arqasyndaǵy zor jetistik. Bul joba Chehııa Premer-Mınıstri Petr Fıalanyń 2023 jyly Astanaǵa sapary kezinde qol qoıylǵan ózara túsinistik týraly memorandýmnyń arqasynda jańa serpin aldy. Praga haıýanattar baǵy Prjevalsk jylqysyn ósirýdiń jetekshi kásiporny sanalady jáne Qazaqstan olardy qaıta jersindirýge qyzyǵýshylyq tanytty. 2024 jyldyń maýsym aıynda Praga haıýanattar baǵy Chehııanyń qoldaýymen alǵashqy jeti jylqyny Qazaqstandaǵy «Altyn dalaǵa» tasymaldady, ári qaraı da tasymaldaý aldaǵy jyldarǵa josparlanǵan. Bizdiń maqsatymyz – Qazaqstanǵa kem degende 40 jylqy ákelý, muny men aıtarlyqtaı jetistik dep sanaımyn. Júzedegen myń cheh bul joba jaınyda biledi jáne ony belsendi túrde qoldaıdy. Sondyqtan menińshe, bul munan ary damý úshin myǵym negiz.
- Júzdegen qazaqstandyq stýdent álemdik reıtıngterdegi joǵary orynyn eskere otyryp, jergilikti ýnıversıtetterde bakalavr, magıstr jáne doktorantýrada bilim alý úshin Chehııany tańdaıtyny jasyryn emes. AQSh, Ulybrıtanııa jáne Koreıa Respýblıkasynyń halyqaralyq ýnıversıtetteri Qazaqstanda óz fılıaldaryn nemese kampýstaryn ashyp jatyr. Chehııanyń bul baǵytta jospary bar ma? Eger bolsa, qandaı ýnıversıtetter Qazaqstanda halyqaralyq deńgeıde tanylǵan baǵdarlamalaryn usynýy múmkin?
- Biz qazaqstandyq stýdentterdiń Chehııada bilim alýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn joǵary baǵalaımyz jáne olardy úkimettiń «Stýdent» («Student») bastamasy arqyly qujat tapsyrýǵa shaqyramyz. Cheh ýnıversıtetteri avtonomdy túrde jumys isteıdi, al shetelderde fılıaldar nemese kampýstar ashý sheshimin olar derbes qabyldaıdy. Biz qazaqstandyq stýdentterdiń Chehııada joǵary bilim alýǵa degen umtylysyn joǵary baǵalaımyz, sonymen qatar cheh ýnıversıtetteriniń óz baǵdarlamalaryn halyqaralyq deńgeıde keńeıtý boıynsha kez kelgen bastamalaryn qoldaımyz.
Eske sala keteıik, buǵan deıin Qazaqstanǵa Chehııadan kerqulandar jetkiziletinin habarlaǵan edik. Sondaı-aq «Іle-Balqash» jáne «Altyn Dala» rezervattaryna qulandardy jersindirý jumystary sátti ótkenin jazǵan bolatynbyz.
