Qazaqstan atom salasyn qalaı damytady: 2050 jylǵa deıingi jospar

ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin ıadrolyq qarýdy taratpaýǵa qatysty jaýapty ustanym qabyldady. 1994 jyldan bastap el Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttikke (MAGATE) múshe boldy. Sodan beri beıbit atom salasyndaǵy ártúrli baǵdarlamalarǵa turaqty túrde qatysyp keledi.

Qazaqstannyń halyqaralyq bastamalardaǵy orny

Qazaqstan – ýran óndirý kólemi boıynsha kósh bastap turǵan elderdiń qatarynda. Óz aýmaǵynda tómen baıytylǵan ýran bankin ornalastyrý arqyly jahandyq ıadrolyq qaýipsizdikke úles qosty. 

Eldegi ǵylymı ınfraqurylym da osy halyqaralyq jobalarǵa belsendi atsalysyp jatyr deýge bolady. QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy – úsh iri ǵylymı ınstıtýt arqyly 1 800-den astam mamannyń basyn qosyp otyr. Munda qaýipsizdik, termoıadrolyq sıntez, radıatsııalyq materıaltaný, qaldyqtardy basqarý sııaqty baǵyttarda zertteýler júrgiziledi. Keıingi jyldary birqatar reaktor men zerthanalar jańǵyrtylǵany jáne bar.

Ǵylym men óndiristiń toǵysy

ıAdrolyq fızıka ınstıtýty – Qazaqstannyń atom salasynda ǵylymı zertteýler júrgizip otyrǵan negizgi ortalyqtarynyń biri. Munda radıatsııalyq sterılızatsııa, neıtrondy taldaý, medıtsınalyq jáne ónerkásiptik maqsattaǵy ızotoptar óndirisi jolǵa qoıylǵan. Izotoptar qaterli isikterdi anyqtaý men emdeýde, ónerkásipti baqylaý júıelerinde keńinen qoldanylady.

Instıtýt tek MAGATE-men ǵana emes, Japonııa, Germanııa, Reseı jáne AQSh zerthanalarymen de yntymaqtasyp otyr. Mysaly, 2024 jyldan bastap Qyrǵyzstanǵa Molıbden-99 generatorlaryn jetkizip keledi. Bul Qazaqstannyń aımaqtyq deńgeıde de mańyzdy oıynshyǵa aınalyp kele jatqanyn kórsetedi.

Kadr saıasaty

Sátpaev atyndaǵy QazUTZÝ, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, EUÝ, AEjBÝ, ıAdrolyq fızıka ınstıtýty atom salasynyń mamandaryn daıyndaýda birshama tájirıbesi bar bilim ordalary bolyp esepteledi.

Stýdentter men jas ǵalymdar osy oýqy oryndarynda taǵylymdamalar, men halyqaralyq kýrstardan ótip, trenıngterge qatysady. «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda sheteldik jetekshi ýnıversıtetterde ıadrolyq mamandyq ıgerip jatqandar bar. Sonymen birge Reseıdiń MIFI ýnıversıtetimen, Japonııanyń Hokkaıdo ýnıversıtetimen, Dýbnadaǵy Birikken ıadrolyq zertteýler ınstıtýtymen kelisimder bar.

Elde AES salý bastalǵan kezde mamandarǵa suranys kúrt ósetini anyq. Qurylystyń ózinde ǵana 10 myńǵa jýyq jumys orny ashylady degen epes bar. Al stansany paıdalaný kezinde 2 myńnan astam qyzmetker kerek. Onyń ishinde 600-den astamy joǵary bilikti ınjener men fızık qajet bolady. Osyǵan baılanysty qoldanbaly bakalavrıat kýrstary engizilip, reaktor operatorlaryn, tehnıkterdi daıarlaý bastalyp ketti.

Qazirdiń ózinde elimizde radıatsııalyq qaýipsizdik, jobalaý, aqparattyq qaýipsizdik, materıaltaný salalarynda bilikti kadrlar tapshy. Bul másele jańa strategııalarda basty nazarda bolmaq.

2050 jylǵa deıingi strategııa

Atom energııasy jónindegi agenttik 2050 jylǵa deıingi damý strategııasyn daıyndap jatyr. Qazir bul qujat ózge memlekettik organdardyń maquldaýyna jiberilgen.

Strategııanyń negizgi maqsaty – ıadrolyq klaster qalyptastyrý. Bul maqsat salý, ıadrolyq otyn óndirisin damytý, radıoaktıvti qaldyqtardy basqarý, ǵylym men medıtsınany damytý, óndiristi jergilikti aýmaqqa shoǵyrdandyrý sııaqty kezeńderden turady.

– Strategııa Qazaqstanda zamanaýı ári joǵary básekeli ıadrolyq klasterdi qalyptastyrýǵa arnalǵan. Bul qujatta radıatsııalyq jáne fızıkalyq qaýipsizdikke, ıadrolyq ǵylym men medıtsınany damytýǵa, óndiristi jergiliktendirýge jáne otandyq mamandardy tartýǵa erekshe nazar aýdarylǵan, - deıdi agenttik tóraǵasy Almasadam Sátqalıev.

Qazaqstan – ýran qory jóninen álemdik deńgeıde kóshbasshylardyń biri. Óndiristik ınfraqurylymy, ǵylymı bazasy, tájirıbeli mamandary bar. Osy artyqshylyqtardy paıdalana otyryp, ýran óndirýden bastap energııa óndirýge deıingi tolyq ıadrolyq tsıkldi túze alady. Bul – ekonomıkanyń turaqtylyǵy men energetıkalyq qaýipsizdikke qosymsha kepil bolatyn qadam.

– Bul resýrstar ulttyq ıadrolyq baǵdarlamany iske qosý men damytýda myqty irgetas bola alady. Biz ýran óndirýden bastap ıadrolyq-otyn tizbegin tutas túzýge múddelimiz. Bul rette Qazaqstan atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalaný týraly halyqaralyq mindettemelerdi, AEHA usynymdaryn qatań saqtaıdy, - deıdi agenttik basshysy.

Aıta keteıik, búgin – atom salasy qyzmetkerleriniń kúni.