Qazaqstan astanasynyń damý tarıhy: Elorda álemge tanymal ortalyqqa aınaldy
Bul qalanyń negizgi basymdyǵy – ol táýelsizdiktiń sımvoly ispettes. Óıtkeni, Qazaqstan táýelsizdik alǵaly beri óziniń jańa elordasyn sala aldy. Osydan 20 jyldan astam ýaqyt buryn Aqmola qalasy Qazaqstan Respýblıkasynyń elordasy bolyp jarııalandy. Tarıh úshin asa qysqa merzim ishinde elorda zamanaýı megapolıske, memleket pen qoǵamnyń qarqyndy damyp kele jatqan barlyq salasyna oń áser etýshi qoǵamdyq-saıası, ekonomıkalyq, ǵylymı ári áleýmettik-mádenı tanymal ortalyqqa aınalǵanyna kýá boldyq.
Aldymen, Nur-Sultan shaharanyń Uly Dalanyń Bas qalasyna aınalý tarıhyna den qoıalyq. Táýelsizdik alǵannan keıingi jyldary Elbasy Nursultan Nazarbaev respýblıka astanasyn Almatydan basqa óńirge, onyń ishinde ortalyqqa kóshirý týraly ıdeıasyn aıtty. Sonyń arqasynda 1994 jylǵy 6 shilde kúni Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń astanany Almatydan Aqmolaǵa aýystyrý týraly sheshim-qaýlysy qabyldandy. Elbasy kóshirý qajettiginiń geosaıası, ekonomıkalyq jáne ekologııalyq sebepterin dáleldedi. Júrgizilgen taldaý barlyq nusqalardyń ishinde Aqmola neǵurlym bul talaptarǵa oraılasatynyn kórsetti. Búginde bul sheshimniń durys bolǵandyǵyna eshkim de kúmán keltirip, daýlaspaıdy.
1994 jylǵy 6 shildede QR Tuńǵysh Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Qeńesiniń plenarlyq otyrysynda sóz sóıleýi
Budan keıin, 1997 jyly N.Nazarbaevtyń elordany Almatydan Aqmolaǵa kóshirý týraly sheshimi shyqty. Soǵan oraı Aqmolaǵa qaraı resmı kóshtiń basy 1997 jyldyń kúzine qaraı bastaldy. 20 jyldan astam ýaqyt buryn Elbasynyń Aqmolaǵa attaný aldyndaǵy túsirilgen myna sýrettiń mán-maǵynasy tereńde jatqanyn ańǵarýǵa bolady.
N.Nazarbaev Aqmolaǵa attaný aldynda. 1997 j.
1997 jylǵy 8 qarashada Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizderi men Prezıdent baıraǵy Aqmola qalasyna jetkizildi. Osy saltanatty sharada Elbasy: «Barlyq saıası sheshimder búginnen bastap osy qalada qabyldanatyn bolady», - dep resmı jarııalaǵan edi.
1997 jyly 10 jeltoqsannan bastap Aqmola Qazaqstannyń astanasy bolyp resmı túrde jarııalandy.
N.Nazarbaevty jańa astana turǵyndarynyń qarsy alýy. Aqmola, 1997 j. 10 jeltoqsan
Kóp keshikpeı, 1998 jyly Aqmola qalasynyń aty resmı túrde Astana bolyp ózgertildi. Elorda mártebesine ıe bolǵan qala osy ýaqyttan bastap týǵan kúnin atap ótýdi ıgi dástúrge aınaldyrdy.
Jeti jyl qatarynan mereke 10 maýsym kúni toılanyp keldi. Ýaqyt ozǵan saıyn Astana kúniniń mańyzdylyǵy artyp, ol tek elordalyqtar ǵana emes, búkil qazaqstandyqtardyń asyǵa kútetin merekesine aınaldy. Sol sebepti, 2006 jyly Astana qalasy ákimdiginiń qaýlysyna sáıkes jáne qalalyq máslıhattyń sheshimimen merekege - Astana kúni ataýy berilip, ony atap ótý alǵashqy sheshim qabyldanǵan kún - 6 shildege bekitildi. Al 2008 jyly «Qazaqstan Respýblıkasynyń merekeler týraly zańyna» engizilgen ózgeristerge sáıkes, 6 shilde - Astana kúni memlekettik merekeler tizimine endi.
Elbasy óziniń «Eýrazııa júreginde» atty kitabynda jazýynsha, Astanany kóshirý Qazaqstandy jańa Təýelsiz memleket retinde ornyqtyrýda zor ról atqaratynyna senimdi boldy. Bul birinshiden, Qazaqstandy geosaıası jospar turǵysynan nyǵaıtý úshin qajet edi.
2019 jyly naýryzda Astana qalasynyń ataýy Nur-Sultan bolyp ózgerdi.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy - Astana qalasyn Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy - Nur-Sultan qalasy dep qaıta ataý týraly Jarlyqqa qol qoıdy.
Elorda jospary
Nur-Sultan qalasy elimizdiń soltústiginde, Esil ózeniniń jaǵasynda ornalasqan. Ákimshilik jaǵynan qala 4 aýdanǵa bólingen (Almaty, Baıqońyr, Esil, Saryarqa). Mıllıoner qalasy mártebesine 2017 jyldyń maýsymynda jetti.
Eske salsaq, Astana josparyn daıarlaýda álemniń áıgili sáýletshileriniń biri Kıse Kýrokavanyń tujyrymdamasy úzdik dep tanyldy. Doktor Kýrokavaǵa ózi usynǵan qala qurylysy tujyrymdamasy negizinde Astanany damytýdyń 2030 jylǵa deıingi Bas josparynyń jobasyn ázirleý usynylǵan edi. Bul tapsyrys Japonııanyń Halyqaralyq yntymaqtastyq jónindegi agenttigi (JHYA) men QR Astanany damytý korporatsııasy arasyndaǵy kelisim aıasynda japon úkimetiniń grantyna iske asyryldy. Kıse Kýrokavanyń basshylyǵyndaǵy jobalyq top usynǵan eskız-ıdeıany QR Úkimeti 2001 jyldyń 15 tamyzynda bekitti. Degenmen de, sáýletshiniń týyndysy keremet bolǵanymen, ol óz jobasynda elordanyń qarqyndy damıtyndyǵyn naqty eskere almady. Osy oraıda Bas josparǵa ózgerister engizý qajettiligi týyndady. Naqtyraq aıtqanda, JHYA mamandarynyń esebine súıensek, 2010 jyly Astananyń halqy 490 myńǵa, al 2030 jyly 800 myńǵa jetýi tıis edi. Biraqta 2003 jyly turǵyndar sany 500 myńnan asyp jyǵyldy. Bas jospardy naqtylaýǵa boljam esepteriniń qatelikteri sebep bolǵandyǵyn eskere kele, demografııalyq zertteýler men ǵylymı negizdelgen uzaq merzimdi boljamdy qaıta qurý tapsyryldy.
Elordany kóriktendirý jumystarynyń barlyǵy «Nur-Sultan – jaıly qala» master-plany tujyrymdamasy aıasynda júrgizilip keledi. ıAǵnı, osy sala boıynsha naqty damý kartasy bar.
Qala ákimi Altaı Kólginovtiń aıtýynsha, bıyl astanada demalys oryndary men jasyl jelekti aımaqtar aıtarlyqtaı kóbeıedi. Ekologııany jaqsartyp, turǵyndardyń demalysta ýaqyt ótkizýine qolaıly oryndar jasaý úshin qalany kógaldandyrý jalǵasa beredi. Aýlalar men qoǵamdyq keńistikterde (saıabaqtar, skverler, býlvarlar) tal-terek egý ary qaraı da júrgiziledi.
«Jalpy, aǵash egýge qala turǵyndary, eriktiler, kásipkerler de qatysatyny qýantady. Osy jyly 1 mıllıonnan astam jasyl jelek (aǵashtar, butalar, kóshetter jáne t.b.) otyrǵyzýdy josparlap otyrmyz. Qazir qalanyń jasyl túske aınalǵanyn, jańa ekoaımaqtar men «jasyl araldar» paıda bolǵanyn kórýge bolady. Eger jyldan-jylǵa sapaly tal egip, kóshet otyrǵyzý josparyn osy deńgeıde ustap tursaq, elorda sanaýly jyldar ishinde jasyl qalaǵa aınalmaq. Bir kezderi dalaly jerden turǵan qala baqshaly shahar bolady. 2020 jyly 148 aýla men 60 qoǵamdyq keńistik turǵyndarǵa jańadan paıdalanýǵa berildi. Osy jyly 150 aýla men 28 qoǵamdyq keńistikti abattandyramyz», - dedi A. Kólginov.
Qazaqstannyń jańa astanasynyń qurylysy búkil burynǵy keńestik keńistiktegi HH ǵasyrdyń sońy men HHІ ǵasyrdyń basyndaǵy eń aýqymdy joba retinde tarıhqa endi. Qalanyń sáýlettik tujyrymdamasyn jasaýda Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń qalaǵa eýrazııalyq kelbet berý jónindegi ıdeıasy eskerildi. Astananyń sáýlettik kelbetinde Elbasynyń kóptegen ıdeıalary iske asyryldy. Elordadaǵy sáýlettik keshender men qoǵamdyq ǵımarattar Elbasynyń nazarynda boldy. Osy oraıda jasalǵan syzbalardyń nobaıy óziniń qaıtalanbas sáýletine ıe boldy. Bul turǵyda «Báıterek» monýmentiniń jáne Prezıdenttik mádenı ortalyqtyń bastapqy syzylǵan jobalary búginde QR Ulttyq mýzeıinde saqtaýly tur.
«Báıterek» monýmenti. Elbasynyń syzbasy
Bul jaıynda Elbasy óziniń «Eýrazııa júreginde» atty kitabynda: «Men oıymdaǵy Bəıterektiń dolbar-pishinderin qaǵazǵa túsirdim. Osy oıymdy birshama jetkize aldym-aý degen syzbalarymdy Səýletshiler odaǵynyń qatań qazylyǵyna usyndym. Səýletshilerge bul ıdeıa qatty unady, olar jumysqa qyzý kiristi. Aqyrynda kəsibı iskerler Bəıterektiń naqty pishinin jasap shyqty. Bul eskızdiń sheberlikpen jasalǵany sonshalyq, bir qaraǵanda salynyp bitken obektiniń fotosýreti sııaqty bolyp kórindi», - dep jazady.
1999 jyly ıÝNESKO-nyń sheshimi boıynsha Astana qalasyna «Beıbitshilik qalasy» joǵary ataǵy berilip, medalmen marapattaldy. Bul ataq qysqa merzim ishinde áleýmettik-ekonomıkalyq, saıası jáne mádenı damýda neǵurlym áserli ári qýatty ósýge, turaqty etnıkaaralyq qatynasty ornyqtyrýǵa qol jetkize alǵan ǵalamshardyń jas qalalaryna beriledi. Brazılııada ótkizilgen bul konkýrsta Astana barlyq ólshemder boıynsha álemniń ár túrli elderiniń on eki qalasyn basyp ozdy. 1998 jyly Astana erkin ekonomıkalyq aımaqtyń WEPSA halyqaralyq qaýymdastyǵyna kirdi. Álem elderiniń iri qalalary Qazaqstan elordasynyń baýyrlas qalalary bolyp otyr, olardyń arasynda Máskeý, Berlın, Varshava, Mınsk, Kıev, Ankara, Bangkok jáne basqalary bar.
Atap aıtqanda, 20 jyldan astam jyl ýaqyt ishinde Qazaqstan elordasy tórtkúl dúnıe tamsanatyn, álemniń ataqty astanalarymen saltanat jarystyryp, boı talastyra alatyn bas qalasy retinde qalyptasty. Táýelsiz Qazaqstannyń elordasy jurtshylyqty tolǵandyrǵan taqyryptar talqylanatyn, salıqaly saıasat, tuǵyrly ekonomıka, dinaralyq kelisim keńesteri ótetin jahandyq ortalyq dárejesine jetti. Biz shilde aıynda elorda kúnin atap ótemiz. Osy oraıda Astanamyzdyń mereıi tasyp, bedeli asqaqtaı bersin dep tileıik!
