Qazaq jastarynyń bilimdi, zeıindi bolǵanyn qalaımyn – «Qazaqstannyń eńbek sińirgen ustazy»
– Aqmaral Láıkeqyzy, ustazdyq kásipti tańdaýyńyzǵa ne sebep boldy?
– Balalyq shaǵym Inder aýdanyndaǵy Kóktoǵaı aýylynda ótti. Osy aýylda Keńes Odaǵynyń Batyry Boran Nysanbaevtyń esimi berilgen orta mektepte bilim aldym. Mektepti bitirgen soń 1983-1988 jyldary Gýrev pedagogıkalyq ınstıtýtynyń tarıh fakýltetine oqýǵa tústim. Muǵalimdik mamandyqty tańdaýymnyń mynadaı sebebi bar. Birinshiden, meniń atam Ǵabdolla Baıbek HH ǵasyrdyń 30-jyldarynda Tolybaı aýyldyq keńesinde ustaz bolyp, ilim-bilimge qushtar balalardy oqytyp, eldi saýattandyrý isine óz úlesin qosqan. Ekinshiden, sheshem Salıha Ibatova aýyldaǵy mektepte orys tilinen dáris berdi. Mektepte oqyǵan jyldary anamnyń jumys tájirıbesin, adamgershilik qasıetterin úlgi tuttym. Tarıh fakýltetine barýyma mektepte osy pánnen sabaq bergen Ǵadiljan Kereevtiń yqpaly tıdi. Instıtýttan soń ózim týyp-ósken aýyldaǵy bilim alǵan mektebime jumysqa ornalastym.
– Ózińizge dáris bergen ustazdaryńyzben birge jumys isteý qıyn bolmaǵan shyǵar...
– Qazir osy mektepte taban aýdarmaı, jumys istegenine 33 jyldan asty. Alǵashqy jyldary mektep dırektory Ábdirahman Kárentaev, oqý isiniń meńgerýshisi Gúlbaný Ájiǵalıeva, Ǵadiljan Kereev, Іlııas Orazǵalıev syndy ustazdar eńbekqorlyqqa, mamandyqqa adaldyqqa úıretti. Óıtkeni, olardyń úlgi bolarlyq tájirıbesi mol boldy. Olar únemi «Іzden, bilimińdi jetildir, mektepke sabaq bastalardan 15 mınýt buryn kelýdi daǵdyǵa aınaldyr» dep aqyl-keńesin berip otyratyn.
– Elimizdiń bilim salasynda biraz reforma júrgizildi. Búgingi bilim berý júıesi týraly oıyńyzdy bilsek...
– Búgingi bilim berý júıesiniń basty kredosy – ózgeris, jańarý, damý, órkendeý. Osyǵan oraı tyń ıdeıalarǵa qoldaý kórsetilip keledi. Oń bastamalardyń qoldanysqa engizilýine jol ashyldy. Jańartylǵan bilim berý baǵdarlamasy – sapaly bilim alýǵa negizdelgen zamanaýı úlgidegi baǵdarlama. Onda ár pánniń ádistemelik áleýetin qoldanýǵa, oqý, joba, zertteý tásilderin meńgertý arqyly oqýshylardyń derbestigin damytý kózdelip otyr. Qazir mektep muǵalimderiniń kózqarasy, sabaq ótkizý ádisi, oqýshylardyń ózara qarym-qatynasy túbegeıli ózgerdi. Muǵalimder burynǵy ámirshildik stılden aryldy. Oqýshylar sabaq kezinde tek tyndaýshy, oryndaýshy ǵana emes, izdenýshi retinde dáris alady.
– «Aýyl mektepterindegi oqýshylardyń bilim deńgeıi tómen» degen pikir aıtylyp qalady. Shynymen solaı ma?
– Mundaı jańsaq pikir aldymen aýyl mektebindegi muǵalimderdiń abyroıyna daq túsiredi. Men munymen kelispeımin. Óıtkeni, álgindeı pikir keńestik bilim berý júıesinde qalyptasqan bolatyn. Árıne, sol kezde aýyl mektepteriniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasynyń tómen bolǵan shyǵar. Alaıda, qazir bizdiń elimiz táýelsizdik aldy. Aýyl mektepterindegi jaǵdaı kúrt ózgerip, materıaldyq-tehnıkalyq bazasy jańardy. Úlken qalalardaǵydaı mektepter aýyldarda da bar. Aýyldaǵy muǵalimder biliktiligi de joǵary. Olar jańa tehnologııamen jumys isteı alady. Sondyqtan, bilim sapasyn obektıvti, sýbektıvti ólshem-sharttar arqyly taldaý qajet. Ár ustaz shákirtiniń bilimdi, zeıindi bolǵanyn qalaıdy. Demek, orta bilim berý mazmunyn jańartý baǵytynda engizilip jatqan jańashyl maqsat men mindetterdi, jańa tehnologııalardy, quzyrettilikke negizdelgen baǵalaýdyń jańa formasyn aldymen muǵalimniń ózi ıgerýi kerek. Bul sapaly bilimge qol jetkizýdiń basty – kredosy.
– Bıyl «Qazaqstannyń eńbek sińirgen ustazy» ataǵyna ıe boldyńyz. Bul ataqtyń berilýin qalaı qabyldadyńyz?
– Shynymdy aıtsam, elordadan «18 naýryzda mınıstrlikke kelińiz. Mınıstrdiń qolynan marapat alasyz» degen shaqyrtý jetkende, qobaljyǵanym ras. Onyń ústine úshinshi oqý toqsany aıaqtalatyn, oqýshylardyń bilim deńgeıin qorytyndylaıtyn kez ǵoı. Sondyqtan, «elordaǵa barýǵa ýaqytym joq» dep bas tartýdy oıladym. Biraq, eńbegińdi elep, muǵalimderge alǵash ret berilgen marapatqa usynǵan jandardy qurmettegen jón ǵoı. Bul ataq Prezıdent Jarlyǵymen berildi. Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetovtiń ózi tapsyrdy.
– «Muǵalimniń bos ýaqyty bolmaıdy» degendi estımiz. Buǵan ne deısiz?
– Meniń basty ustanymym – únemi oqý, izdený, úırený, kóńilge túıgenimdi shákirtterge úıretý. Shyndyǵynda, kóp ýaqytymdy kúndelikti sabaqqa daıyndalýǵa jumsaımyn. Sebebi, ár sabaqty oqýshylardy jalyqtyrmaý úshin ózgeshe ótkizýge tyrysamyn. Bul úshin árıne, biliktilikti arttyrý qajet. Biraq, ádebı shyǵarmalardy oqýǵa da ýaqyt tabamyn. Ásirese, dana Abaıdyń ulaǵatqa toly shyǵarmalaryn, zańǵar jazýshy Muhtar Áýezovtiń «Abaı jolyn» qaıta-qaıta oqımyn. Qazir Stıven Frederık Starrdyń «Ýtrachennoe prosveşenıe» kitabyn oqyp jrmin.
– Hobbıińiz ádebı kitaptardy oqý ma?
– Solaı deýge bolady. Meniń ákem kóliktiń aqaýyn gúrilinen tanıtyn jóndeýshi edi. Jumys orny garaj ǵoı. Keshke deıin sol jerden shyqpaıtyn. Biraq, qazaqsha, oryssha saýatty bolatyn. Gazet-jýrnaldardy, ádebı kitaptardy kóp oqıtyn. Bir aılyq jalaqysyna jazylǵan gazet-jýrnaldardy tekshelep jınap qoıatyn. Mektepte muǵalim bolyp jumys isteıtin sheshem bos ýaqyty kóp bolmasa da, arasynda kitap, gazet-jýrnal oqyp otyratyn. Solardyń úlgisimen ádebı shyǵarmalardy oqýdy jalǵastyryp kelemin.
– Ustaz retindegi basty armanyńyz qandaı?
– Muǵalimniń bir armany bar shyǵar dep oılaımyn. Bul – ózi oqytqan shákirtteriniń jetistigin kórý. Al, men «Qazaqtyń jastary osy zamannyń ozyq ilim-bilimin ıgerip, jańa tehnologııalardy meńgerse eken» dep armandaımyn. Óıtkeni, ómir bir ornynda turmaıdy. Urpaq almasady. Tehnologııalar ózgeredi. Demek, básekege qabiletti, ekonomıkasy órkendegen ozyq el bolý úshin jastarymyz zamandastarynan qalmaı, eń úzdik ýnıverıtetterde joǵary bilim alyp, ǵylymdy ıgergenin qalaımyn.
Eske sala ketelik, buǵan deıin Atyraýda aýyl muǵalimi «Qazaqstannyń eńbek sińirgen ustazy» atanǵanyn jazǵan edik.