Qazaq tabıǵı apattardy qalaı boljaǵan
ASTANA. KAZINFORM – Qazaq halqy jer silkinetinin baıyrǵy zamanda-aq tabıǵattaǵy túrli qubylystar arqyly dál boljaǵan. Qoradaǵy tórt-túliktiń tynys-tirshiligin baqylap, kún raıyn joramaldaǵan halqymyz qaýip-qaterdi jándikterdiń jappaı jer betine shyǵýynan da sezgen. Ata-babamyz tabıǵı apatty aldyn ala anyqtaýdyń taǵy qandaı joldaryn bilgen? Bul týraly Jibek Joly telearnasynyń beınematerıalynda tolyǵyraq aıtylady.
Zilzalanyń jaqyndaǵanyn janýarlardyń qımyl-qozǵalysyna qarap bilýge bolatynyn Eýropa zertteýshileri osydan birneshe jyl buryn dáleldegen. Endi seısmologter jer qatparlaryndaǵy ózgeristerdi jan-janýarlardy baqylaý ortalyqtary arqyly boljap otyrady. Jaqynda mundaı ortalyqtar elimizde de iske qosyldy.
«Almaty oblysy boljaý polıgonynyń aýmaǵynda janýarlar ustalatyn bes bıostatsıonar bar. Olardy baqylaý táýlik boıy júrgiziledi. Ári arnaıy jabdyqtar men avtomattandyrylǵan aspaptardy qoldaný arqyly júzege asyrylady. Bizdiń basty mindetimiz – janýarlardyń minez-qulyqtaryn baqylaý arqyly jer silkinisi týraly boljam jasaý», - deıdi QR TJM Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵy zerthana meńgerýshisiniń m.a. Natalııa Sýrovtseva.
Al tarıhshylar ata-babamyz tabıǵı apattardyń bolaryn zamanaýı tehnıkasyz-aq boljaǵanyn aıtady. Máselen, jylandardyń aıazǵa qaramastan jer betine shyǵýyn halqymyz «Jylan kóshti» dep atap, jer silkinetini týraly aldyn ala bilgen.
«Itter ulıdy, burynǵy áreketinen basqasha minez kórsetedi. Sol kezde sol adamǵa habar bergeni. Arqar, kıik sekildi ańdar da jer aýdaryp ketedi. Jer aýdaryp ketse, ne qatty qys bolady, ne jer silkinedi, áıteýir bir apat bolady dep boljap burynǵy esepshiler, burynǵy qarııalar apatty aldyn ala uqtyryp otyratyn bolǵan», - deıdi etnograf Bolat Bopaı.
Tabıǵattyń tilin túsingen halqymyz kún raıyn júgirgen ańnyń izinen, ushqan qustyń bıiktiginen ǵana emes, sýdyń aǵysynan da ańǵaryp otyrǵan.
«Kóshkin túsýi múmkin jer qozǵalǵannan keıin. Sýdyń aǵysy ózgerip ketýi múmkin. Topan sý qaptap ketýi múmkin. Sondyqtan shama kelse jazyq dalaǵa qaraı qonys aýdarady. Bizdiń kóshpendi halyqtar jerdiń silkinisin osy arqyly aldyn ala boljap otyratyn bolǵan», - deıdi túrkitanýshy Qarjaýbaı Sartqojauly.
Al búginde otandyq seısmologter halyq qazynasyna aınalǵan osyndaı tásildi zamanaýı jaǵdaıda paıdalanyp keledi. Máselen, jaqynda Almaty, Jambyl, Jetisý jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda 5 tsıfrlyq seısmostantsııa ornatyldy. Endi elimizdegi ınstıtýtty seısmıkalyq tehnologııalardyń halyqaralyq ortalyǵyna aınaldyrý josparlanyp otyr.
