«Qazaq soldatynyń» keıipkeri Qaıyrǵalı Smaǵulov turǵan úıge eskertkish taqta ornatyldy
ATYRAÝ. KAZINFORM — Qazaq áıgili jazýshysy, Sotsıalıstik Eńbek Eri Ǵabıt Músirepovtiń tańdaýly shyǵarmalarynyń qatarynda «Qazaq soldaty» romany da bar. Týyndynyń basty keıipkeri — Qaırosh Sartalıev bolǵanymen, prototıpi — Keńes Odaǵynyń batyry Qaıyrǵalı Smaǵulov.
Ol qazirgi Atyraý qalasynyń mańyndaǵy Tomarly aýylynda 1919 jyly ómirge kelgen. On jasynan Oral qalasyndaǵy balalar úıinde tárbıelenip, 7 jyldyq bilim alǵan. Keıin Gýrevtegi balyq konservi zaýytynda jumys istedi.
Al ásker qataryna 1939 jyly alynyp, qarý-jaraqty qoldanýdyń qyr-syryn meńgergen. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵan 1941 jyldyń maýsymynan Soltústik Kavkaz maıdanyndaǵy 1339-atqyshtar polkiniń jaýyngerlerimen birge jaýǵa qarsy shyqqan. Sol kezde bul polk 18-armııanyń 318-atqyshtar dıvızııasynyń quramynda bolǵan.
Qazaq jaýyngeri Kerch túbegindegi urysta erlik kórsetti. Osy túbekte 20 desantshy 44 kún boıy bir qadam keıin sheginbepti. Ásirese, Qaıyrǵalı Smaǵulov Eltıgen eldi mekenin azat etý úshin jaýdyń 20-ǵa jýyq áskeriniń kózin joıǵan. Oǵan bul erligi KSRO Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń 1943 jylǵy 13 qyrkúıektegi Jarlyǵymen Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. Maıdan dalasyndaǵy erligi úshin batyr atanǵan qazaqqa qysqa merzimdik demalys berilgen.
Aldymen Almatyda aıaldap, jazýshy Ǵabıt Músirepovpen kezdesipti. Tanymal qalamger batyrdyń balalyq shaǵynan syr tartyp, erligin pash etken «Qazaq soldaty» shyǵarmasyn jazdy.
Batyr qazaq elge 1946 jyly oraldy. Alataý etegindegi shahardan partııa mektebiniń kýrsyn bitirdi. On jyl jergilikti pedagogıkalyq ınstıtýttyń azamattyq qorǵanys kafedrasynda jumys istedi. Áleýmettik qamsyzdandyrý salasyna, № 12 kásiiptik-tehnıkalyq ýchılışege basshylyq etip, 1993 jyly ómirden ótti. Qazaqtyń bolmysyna tán qarapaıymdylyǵymen, eńbekqorlyǵymen barshanyń esinde qaldy.
Atyraý jurtshylyǵy batyrdyń esimin umytqan joq. Oǵan 1989 jyly Atyraý qalasynyń qurmetti azamaty ataǵyn berdi. Jaıyq jaǵalaýyndaǵy kósheni batyr esimimen atady. Soǵan taıaý mańnan býlvar ashylyp, bıýstisi ornatyldy. Kindigi kesilgen aýyldaǵy mektepti de batyr atymen ataý uıǵaryldy.
Jeńistiń 80 jyldyǵy qarsańynda Keńes Odaǵynyń Batyry Qaıyrǵalı Smaǵulovtyń Atyraý qalasynda turǵan úıiniń qabyrǵasyna memorıaldyq taqta ornatyldy. Taqtany ashý sharasyna batyrdy kórgen aǵa býyn ókilderi men urpaǵy, áskerı bólim sarbazdary qatysty.
— Bul — maıdanda erlik pen tózimdiliktiń, qaısarlyqtyń úlgisin kórsetken batyrdyń rýhyna qurmet. Otannyń beıbit ómiri úshin keýdesin oqqa tosqan Qaıyrǵalı Smaǵulovtyń erligi eshqashan umyt qalmaıdy. Ol soǵystan keıin jas urpaqty otanshyldyq rýhta tárbıeleýge atsalysty. Batyrdyń ómir joly — otansúıgishtik pen qaısar rýhtyń úlgisi, - dedi Atyraý qalasynyń ákimi Shákir Keıkın.
Qaıyrǵalı Smaǵulovtyń kózin kórgenderdiń qatarynda oblystyq ardagerler keńesiniń tóraǵasy Murat Óteshov te bar. Batyrmen jasóspirim kezinde kezdesken.
— Qaıyrǵalı aǵamyz óziniń erligi jaıynda sırek aıtýshy edi. Maıdanger joldastary jaıly áńgime órbitip, Otandy qorǵaýdyń mańyzyn basa aıtatyn. Únemi jastarǵa janashyrlyq kórsetip, olardyń sanasyna patrıotızm, eńbeksúıgishtik, boryshqa adal bolý syndy qundylyqtardy sińirýge umtyldy, - dedi M.Óteshov.
Al uly Uzaqtyń aıtýynsha, ákesi meıirimdi ári qarapaıym bolǵan. Balalaryn adal bolýǵa tárbıelegen.
Eske sala ketelik, buǵan deıin Soǵys jyldarynda Atyraý munaı óńdeý zaýyty qalaı salynǵanyn jazǵan bolatynbyz.