Qazaq radıosynyń qan tamyry bolyp kelgen «Altyn qorymyzdyń» derbestigin saqtaýymyz qajet- Altyn Imanbaeva
Biz osy ıgilikti iske zor úles qosyp júrgen jandardyń biri - kezinde Qazaq radıosynyń «Altyn qor» bóliminiń basshysy bolǵan, ánshi, sanaly ǵumyryn ulttyq mádenıetti nasıhattaýǵa arnap kele jatqan belgili jýrnalıst, Qazaqstan jýrnalıster Odaǵy syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Altyn Imanbaevamen jolyǵyp, suhbattastyq. Óziniń aıtýynsha, Altyn qordaǵy jınaqtalǵan habarlarǵa kórkemdik keńes qurylyp, 2009 jyldan beri qor 1500-deı mýzykalyq-tanymdyq taǵylymdy habarlarmen tolyqtyrylǵan.
- Altyn Zeınel-Ǵabıqyzy, biraz ýaqyt Qazaq radıosynyń «Altyn qor» bóliminiń basshysy bolǵanyńyzdy bilemiz. Qordyń tynys-tirshiligi jaıynda Sizden jaqsy biletinder az shyǵar... Qazirgi ýaqytta qordyń jáı-kúıi, saqtalý jaǵdaıy qalaı, nendeı jańalyqtar bar? Onda qaı jyldan bergi taspalar saqtaýly?
- Daýystar mýzeıi sanalatyn Qazaq radıosynyń «Altyn qorynda», negizinen, 1948 jyldan beri jınaqtalǵan materıaldar bar. Óte sapaly jazylǵan, tyńdasań keshe ǵana jazǵandaı, tap-taza. Qazirgi kezde munda 111 myńnan astam shyǵarma men jeke habarlar sandyq tásilmen /otsıfrovkaǵa/ SD-dıskilerge túsýde. Búginde 30 myńnan astamy daıyn. Osylaısha biz «Altyn qordaǵy» fonomaterıaldardy sandyq júıege túsirýdi odan ári jalǵastyryp jatyrmyz.
- Mýzykalyq redaktorlar úshin sandyq júıeniń artyqshylyǵy nede?
-Kompıýterge túsken fonomaterıaldar mýzyka redaktorlary úshin, jalpy jýrnalıst úshin óte qolaıly. Olar katalog arqyly mýzykany tikeleı redaktsııada nemese stýdııada otyryp-aq tyńdap, tańdaı alady. Bul mýzykalyq redaktorlardyń jumysyn birshama jeńildetedi. Katalogqa túsken dúnıelerdi ashyp tyńdaý arqyly redaktor kerek mýzykasyn sandyq tásilge kóshirilgen júıeden ózine ala alady.
- Sandyq júıege kóshirilgennen keıin bul taspalardyń - altyn daýystardyń taǵdyry ne bolmaq?
- Jalpy, Altyn qorda atqarylmaı jatqan jumystar kóp. Qazir qorda katologpen jumys istep jatyrmyn. Jaqynda bizge jańa ratator degen tehnıka keldi. Soǵan baılanysty qazir taspalardy rettep, kóshirip jatyrmyz. 2009 jyldan beri altyn qordaǵy jınaqtalǵan habarlarǵa kórkemdik keńes qurylyp, 1500-deı habardy tyńdadyq. Ol jazbalardan biz sırek kezdestiretin daýystar men qorda joq dúnıelerdi taýyp, áýe tolqynyna usynýdamyz. Negizi, sandyq tásilge kóshirilgennen keıin barlyq fonomaterıaldar qorda saqtalady. Aldaǵy ýaqytta saqtalý temperatýrasy men ylǵaldylyǵyna kóbirek kóńil bólýimiz qajet.
- Bizdiń biliýimizshe, 20 jyldan astam ýaqytyńyzdy Qazaq radıosyna arnapsyz, ár jyldardaǵy radıonyń ómir-tynysyn jaqsy bilesiz. Qazirgi tańdaǵy Qazaq radıosynyń bet-alysy kóńilińizden shyǵady ma? "Áttegen-aı" degen tustary bar ma?
- 90 jyldyq tarıhy bar Qazaq radıosyna sanaly ǵumyrymnyń 20 jylyn arnaǵan men úshin bul ujymnyń jetistigi árkez qýantsa, «áttegen-aı» degen tustary qatty qynjyltady. Áýe tolqynyna beriletin ánder kóbine «Toı bıznestiń» ánshileriniń ánderi. Baǵdarlamalyq túrlendirý, izdenis joq bolyp barady. Biz dál qazir tyńdaýshyny jalyqtyryp aldyq. Erterekte, biz bólip-bólip, týysqan elderdiń ánderin, dostyq nemese Orta Azııa áýenderi degen sııaqty bólip beretinbiz. Qazaq radıosyn túrlendirip, Shalqar radıosyn osylaısha taza qazaqsha sóıleıtin radıo qylyp qaldyrýymyz kerek. Estrada ánshilerin bere bergennen eshteńe utpaımyz. Qazir qordaǵy áýender burynǵydaı kóp paıdalanylmaıdy. Atap óterligim, esh radıoda bizdegi sııaqty baılyq joq. Biz sondyqtan Altyn qordaǵy bar materıaldardy qoldana bilýimiz kerek, jaqsy dúnıelerdi qazyp shyǵarýymyz qajet. Qazir onyń esh qajeti bolmaı bara jatqandaı....
Búginde odan da qynjyltatyn úlken másele bar. Anyǵyraq aıtsaq, 1948 jyldan óz derbestigin saqtap turǵan «Altyn qor» bólimi jabylyp qaldy. Qazirgi ýaqytta «Altyn qor» bólimi joq, bul qor - fonoteka dep qana atalady. Burynǵy derbes «Altyn qor» bólimi Qazaq radıosy baǵdarlamalarmen qamtamasyz etý bóliminiń «Altyn qor» fonotekasy degen qosymsha taramyna aınaldy. Qazir bul qor ıesiz qaldy dep aıtýǵa bolady. Menińshe, halqymyzdyń ǵasyrlar boıy qalyptastyrǵan asyl qazynasy, baǵa jetpes qundy dúnıeleri, zııaly qaýymynyń tirnektep jınaǵan asyl murasyn basshylyqtyń ıesiz qaldyrýy úlken qatelik. Memlekettik muraǵat qalaı óz derbestigin saqtasa, biz de Qazaq radıosynyń qan tamyry bolyp kelgen «Altyn qorymyzdyń» derbestigin saqtaýymyz qajet. 90 jyldyq tarıhy bar Qazaq radıosy Qazaqstan halqyna qyzmet etip turǵanda «Altyn qor» bólimi turaqty jumys isteýi kerek. Altyn qordy túp ornymen qurytqansha, bul bólimdi ǵylymı-zertteý laboratorııasyna aınaldyryp, qordaǵy zerttelmeı jatqan qundy qazynany jaryqqa shyǵarýǵa atsalysýymyz qajet. Elektrondy tásilmen kóshiriletin fonomaterıaldardy sapaly da, saýatty kóshirý úshin qyzmetkerdiń birazyn qysqartyp jibergenshe, keminde 8-10 adamdy osylardy otsıfrovka jasaýǵa, ıaǵnı sandyq tásilge kóshirýge jantalasýymyz kerek edi. Óıtkeni qordaǵy fonomaterıaldar ylǵaldylyǵy men temperatýrasy saqtalmaǵandyqtan isten shyqqaly tur, sytyrlap keýip, ishki jaǵylǵan magnıttik sapasy isten shyǵyp, úgilip tógilip jatyr. Sóreler alıýmınııden jasalǵan, plenka qoıatyn oryn kartonnan jasalǵan. Esh talapqa saı emes. Negizi fonomaterıaldardyń bári nefferomagnıttik stılajdar men shkaftarda temperatýrasy +16 - +18 gradýsta, ylǵaldyǵy 50 paıyzda saqtalýy kerek. Osylardyń bári saqtalmaǵannan keıin lentalar keýip jatyr. Órt qaýipsizdigi saqtalmaǵan. Osy máseleni aıtyp, basshylar tarapynan da, ókimet tarapynan da qoldaý taba almaı otyrmyn. 90 jyldyq tarıhy bar Qazaq radıosy Qazaqstan halqyna qyzmet etip turǵanda «Altyn qor» bólimi turaqty jumys istep, qymbat qazynamyzdy kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa aıanbaı eńbek etý qajet. Qazaq radıosy turǵanda halqymyzdyń qan tamyryndaı «Altyn qor» bólimi memleket tarapynan zańdylyqpen qorǵalýy qajet, árdaıym derbestigin saqtaý kerek dep sanaımyn. Qazaq radıosy ekinshi januıam bolǵandyqtan, "Altyn daýystar murajaıynyń" búgingi halin kóre otyrǵandyqtan, 1948 jyldan beri saqtalynyp kele jatqan taspalar quryp bara jatqanda buǵan kóz juma qaraı almaımyn. Sondyqtan búginde Altyn qordaǵy másele meni qatty qynjyltady. Bulaı qurtpaı, ǵylymı zertteý labaratorııasy retinde keńeıtý kerek dep sanaımyn. Bul jerde zertteıtin dúnıeler kóp, pálenbaı ǵylym kandıdatyn, doktorlaryn shyǵaratyn qundy materıaldar, qorlar bar.
«Qazaqstan» ulttyq telearnasynda vıdeotek bólimi óz derbestigin saqtap, esh ózgerissiz jumysyn atqaryp otyr. Sol sebepten basshylar qaýymy jiberilgen qatelikti der kezinde jóndegeni abzal bolar edi. Qymbat qazynamyzdy kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa aıanbaı eńbek etý - radıo qyzmetkerleriniń asyl boryshy dep bilemin. Halyqtyń baǵaly baılyǵy árdaıym qamqorlyqta bolady degen senimdemin.
- Al jalpy, jýrnalıstıka salasynda júrgenińizge qansha jyl boldy? Ánshilikten jazý-syzýǵa aýysýyńyzdyń ne sebep boldy?
- Jýrnalıstıka salasynda júrgenime 33 jyl, sonyń ishinde radıoda qyzmet jasap júrgenime 20 jyldaı ýaqyt boldy. Men ánshilikti damytpasam, qol úzip qalǵan joqpyn. Degenmen, kóp ýaqytym jýrnalıstıkaǵa arnaldy. Negizinen, bala kezimnen ánshi bolýdy armandadym. Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynyń múshesi, belgili jazýshy, 17 jınaqtyń avtory, ákem Zeınel-Ǵabı Imanbaev ándi, ónerdi óte qurmet tutatyn, ózi de dombyramen baıaýlatyp Estaıdyń «Qorlany» men «Jaıqońyryn», Mádıdiń «Qarqaralysyn» jap-jaqsy oryndaıtyn. Ákem áý dep dombyra ustaǵanymnan bastap meni ónerge tárbıelep, sol kezdiń ózinde «Júsipbek Elebekovtyń shákirti bolady» dep maqtanatyn, al úıge qonaq kelse án saldyratyn. Otbasyndaǵy tárbıe meni án salýǵa ıkemdedi ári anam Kámesh Baıqasqyzy ánshi adam. Seksenniń seńgirinen shyqsa da Ásettiń «Іnjý-marjan», Aqanseriniń «Qaratorǵaı» degen ánderin áli kúnge ádemi oryndaıdy. Besikte jatqandaǵy ana áldıimen boıǵa daryǵan ánshilik meniń ómirge degen qushtarlyǵymdy arttyrady.
Mektepte bitirgen soń men Respýblıkalyq estrada jáne tsırk stýdııasyna, Qazaqstannyń halyq ártisi Júsipbek Elebekovtyń klasyna oqýǵa tústim. Ákem aıtqandaı, Júsipbek Elebekovtyń shákirti atanyp, aldynan dáris aldym. 1000 balanyń ishinen, 7-8 baıqaýdan ótip oqýǵa tústim. Meniń aldymda ekinshi kýrsta 5 stýdent oqıdy eken, sol jyly bir meni ǵana Júsekeńniń klasyna qabyldady. Biz oqyp júrgende ustazymyz qaıtys boldy. Sol bir qaıǵyly kezde QazUÝ-diń jýrnalıstıka fakýltetiniń dekany Temirbek Qojekeev aǵamyz bir toıda bizdiń ánimizdi estip, qurbym Gúlmaıdan Súndetova ekeýmizdi jýrnalıstıka fakýltetine oqýǵa shaqyrdy. Ol kisi keıinnen men Soltústik Qazaqstan oblystyq fılarmonııasynda eńbek etip júrgenimde arnaıy aýylda jatqan ákeme habarlasyp, «qyzyńyzdy bizge oqýǵa jiberińiz, talaby bar» dep erekshe ótinip, ruqsatyn alǵan edi. Bilimge qushtar men Temirbek aǵamyzdyń aqylymen Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-ge oqýǵa tústim. Baǵyt-baǵdar berip, jýrnalıstıka salasyna baýlyp, ákemdeı qamqor bolǵan Temirbek Qojekeevtiń jetekshiligimen jýrnalıstıka fakýltetin oıdaǵydaı bitirip, «Mektep» baspasyna qyzmetke ornalastym. Eki-úsh jyldan soń Respýblıkalyq saz-aspaptar murajaıyna ǵylymı qyzmetker retinde qyzmetke shaqyryldym. Odan keıingi jyldary Qazaq radıosynda qyzmet jasap kelemin. Qazaq radıosynda ótken 20 jylym jýrnalıstıka salasynyń qyr-syryn tolyq meńgergen kezeńderim desem artyq aıtpaǵanym. Qazaq radıosy - meniń ómir mektebim desem de bolady. Bul jerden men kóp tájirıbe jınaqtadym, halyq murasynyń káýsaryna qanyqtym.
- 20 jyl ishinde qansha habar jasadyńyz? Oıyńyzda, kóńilińizde júrgen barlyq óner adamdaryn qamtydym dep oılaısyz ba?
- 20 jyl ishinde tynbaı eńbek etýdiń arqasynda sahna sheberleriniń óneri men ómiri jaıly 1000-ǵa jýyq ádebı-mýzykalyq habardy áýe tolqynyna ázirlep, «Altyn qorǵa» ótkizdim. Kóp jyl boıy mýzykalyq redaktsııada kontserttik topta qyzmet ettim. Iá, oılap otyrsam, oıymda júrgen óner adamdary men halyq talanttary jaıly ondaǵan habar jasappyn. Arnaıy habar ázirleý úshin, oblys ortalyqtaryna baryp, tunba daryn ıelerine jolyǵyp, olar týraly jazyp, úsh kúndik sapar barysynda 15 habarǵa jetetin materıal jınap kelgen kezderim boldy. Aýyl ónerpazdarynyń úni, óneri - "Altyn qorda " saqtalýy kerek. Óıtkeni Qazaq radıosy halyqtyń múddesin qorǵaıdy, altynymyzdy jarqyratyp kórsetý- bizdiń mindetimiz.
- Sizdi Qazaq radıosynyń áýe tolqynyndaǵy «Saǵynysh sazy», «Ónerim-ómirim», «Ónerge árkimniń-aq bar talasy» atty habarlardyń avtory retinde bilemiz. Qazaqstandyq ánshilerdi, kompozıtorlar men halyq ánderin oryndaýshylardy nasıhattap kele jatqanyńyz tyńdaýshyǵa aıan. Sizdiń oıyńyzsha, búginde osy taqyrypta jasalatyn radıodaǵy habarlarda qandaı dúnıeler qamtylmaı qalýda? Qazir habar júrgizbeıtin sııaqtysyz?
- Radıonyń ádebı-sazdy Bas redaktsııasynda "Іnjý-marjan", "Án amanat», «Narıdirgen» syndy kóptegen jaqsy habarlar ázirlenedi. Qamtylmaı jatqany - Qazaqstan kompozıtorlarynyń ómiri men óneri, mundaı habarlar joqtyń qasy, sonymen qatar klassıkalyq mýzykany zertteıtin jaqsy habarlar joq. Osy tustar qolǵa alynsa jaqsy bolar edi....
Men eki aı buryn habarlarymdy toqtattym. Óıtkeni «Altyn qordaǵy» naýqandyq sharýa kóbeıip ketti. Habar jasaýǵa kóbirek ýaqyt ketetindikten negizgi jumysqa kóshtim.
Bıylǵy jyly Qazaq radıosyna - 90 jyl tolady. Osy ýaqytqa deıin biz Qazaq radıosynyń tarıhyn tym az jazyppyz, tek mereıtoılarda kitap shyǵarýmen shektelip júrdik. Bir ǵasyrdaı ǵumyry bar radıo tarıhynda qanshama jýrnalıster men dıktorlardyń, rejısserlardyń, ár jyldary qyzmet etken basshylardyń attary atalmaı jatyr. Ony zertteý úshin ýaqyt ta, kúsh te kerek. Osyǵan oraı ómirden ótken ardagerler jaıly estelik, qazirgi ardagerler jaıly arnaıy habar uıymdastyrýdy usynyp otyrmyn. Biz osy habarlardy uıymdastyrý arqyly Qazaq radıosynyń tarıhyn jazyp shyǵatynymyz sózsiz.
- Sońǵy kezde shyǵarmashylyǵyńyzda qandaı jańalyqtar bar?
- Ótken jyly dúnıeden ozǵan halyq kompozıtorlary men qazirgi ýaqytta sahnada júrgen óner ıeleri, jalpy sany 90-nan astam sahna sańlaǵy jaıynda jazylǵan derekti prozany Qazaq radıosynyń 90 jyldyǵyna arnap baspaǵa ótkizdim, 300 betten turatyn bul kitabym "Ǵajaıyp názik dúnıe" dep atalady. Ózimniń kitabymmen qosa, ákemniń "Qos qaıyń" atty povester men áńgimelerden turatyn kitabyn baspaǵa ótkizdim. Jýyrda kóńildiń keıbir kezderinde jazylǵan «Názik sáýle tógiler júregimnen» degen jyr jınaǵymdy bitirdim. Sonymen qatar áıel taqyrybyna arnalǵan "Jumbaq dúnıe" dep atalatyn prozalyq jınaǵymdy jazý ústindemin.
Men ómirimde birinshi baǵytym - jýrnalıstıka salasynan nátıje shyǵardym dep oılaımyn. Aldaǵy ýaqytta bala kúnnen arman etken ánshilik ónerimdi jalǵastyryp, el ishinde lektsııa-kontserttermen ónerimdi kórsetkim keledi. Oǵan birneshe sahnalyq kóılekti tikkizip qoıdym, túrli tústi afısha, shaqyrý bıletteri daıyn tur. Bıylǵy jyly birneshe kontsert berýdi josparlap otyrmyn, naqtyraq aıtqanda, týǵan jerimniń ákimshiliginiń qoldaýymen jáne dostarymnyń kómegimen kóktemde Soltústik Qazaqstan, Kókshetaý, Semeı qalalaryna barýdy josparlap qoıdym. Kontsert berýmen qatar, «Altyn qorda» saqtalǵan 90 -nan asa ánderimdi jınaqtap, SD, DVD nusqada albom shyǵarýdy josparlap otyrmyn. Ony birneshe bettik etip shyǵaryp, oǵan televıdenıede túsken kontsertter men radıodaǵy ózim jaıly habarlarymdy qossam deımin.
- Jaqynda alǵan «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» ataǵyńyz qutty bolsyn! Bul marapat Siz úshin nesimen qundy?
- Maǵan berilgen bul marapatty uzaq jylǵy eńbegimniń jemisi dep bilemin. Jetistik talmas talap, qajymas qaırattyń arqasynda ǵana keletini sózsiz. Kezinde bundaı ataqty halyq ártisteri, memleket qaıratkerleri alatyn. Adam ómir boıy izdenýdiń nátıjesinde ǵana úlken asýlardy baǵyndyrady. Oǵan qosa eren eńbek, qajyrlylyq qajet. Ákem de sondaı eńbekqor adam edi, men sol kisiniń tárbıesinen jaqsy qasıetterdi boıyma daryttym. Aldaǵy ýaqytta el senimin aqtap, halqyma minsiz qyzmet etkim keledi.
- Áńgimeńizge rahmet!