Qazaq handyǵyna 550 jyl: «Juban ana»

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2015 jyly Qazaq handyǵy qurylýynyń 550 jyldyǵyn ótkizý týraly bastamasyna oraı «Qazaq handyǵyna 550 jyl» atty arnaıy jobany iske qosty.

Bul joba aıasynda «Babalar sózi», «Qazaq handary», «Ejelgi qalalar tarıhy», «Halyq qazynasy» qatarly jańa aıdarlar ashyldy. «Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanyp otyrady.

***

Juban ana - HІ ǵasyrda irge kótergen tarıhı mańyzy zor, geografııalyq orny jaǵynan Ulytaý óńirindegi sáýletti kóne eskertkishterdiń tobyna kiretin kúmbezdi kesene. Kúmbez Qaraǵandy oblysynyń Ulytaý aýdanynda, Jaryq-Jezqazǵan temir jolynyń 189-shy razezinen soltústik-shyǵysqa qaraı eki shaqyrym jerde, Sarysý ózeniniń oń jaq jaǵalaýynda ornalasqan. 1772 jyly Juban ana kúmbezi týraly alǵashqy jazba derekterdi orys ǵalymy P.Rychkov «Orynbor topografııasynda» keltiredi. 1863 jyly qazaqtyń uly ǵalymy Sh.Ýálıhanov eskertkish jaıynda kishigirim maqala jazyp, onyń joba-sýretin alǵash syzyp qaldyrady. Onda jergilikti halyqtyń bul keseneni «Áýlıe qabiri» dep ataıtyndyǵyn jazady.

Kúmbez týraly ár kezde osy óńirde bolǵan orys ǵalymdary S.Bronevskıı, A.Levshın, A.Krasovskıı, I.Kastane jazba málimetter qaldyrǵan. Keńes dáýirinde ǵulama ǵalym, akademık Álkeı Marǵulan bul eskertkishti qypshaqtardyń ortaǵasyrlyq qurlysyna jatqyzady. Juban ana kúmbezi tórt buryshty tekshe jobamen salynǵan. Qabyrǵa qalaýynyń ústinen baraban (moıyndyq) shyǵaryp, oǵan segiz qyrly kúmbez ornatylǵan. Іshki tórt buryshynda súıirlep shyǵarǵan mıhrabtary bar. Kire berisi ońtústik-shyǵysqa qaraıdy. Kúmbezi men barabany sharshy kirpishtermen órilgen.

Eskertkishtiń aýmaǵy syrtqy perımetri boıynsha 6h6 metr, ishki jaǵy 4h4 metr, bıiktigi 6 metr. Іrgetasynyń bıiktigi 50 sm tas taqtalarmen qalanǵan. Qurylysqa kólemi 27h27h6 sm kirpishter paıdalanǵan.

Jubana ana kúmbezi respýblıkalyq mańyzy bar tarıh jáne mádenıet eskertkishteriniń memlekettik tizimine engizilgen.