Qazaq fýtboly: Keshegi kúnnen keleshekke deıin
ASTANA. KAZINFORM — Búgin Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń Eýropalyq fýtbol qaýymdastyǵy odaǵy (UEFA) quramyna engenine 23 jyl tolady. Shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqyt aralyǵynda el fýtbolynda qandaı ózgerister boldy? Kazinform atalǵan taqyrypty tarqatyp kórdi.
Stokgolm tórindegi tarıhı sheshim
2002 jyldyń 25 sáýirinde Shvetsııa astanasy — Stokgolm qalasynda UEFA kongresinde qabyldanǵan sheshim negizinde Qazaqstan Eýropada dop tebýge múmkindik aldy. Bul qazaq fýtbolyn damytýǵa baǵyttalǵan oń qadam edi. Oǵan deıin federatsııa Azııa fýtbol konfederatsııasy (AFC) quramynda boldy.
Qazaqstandyq fýtbolshylar 2004 jylǵy Eýropa chempıonatyna irikteý kezeńine qatysýdan kesh qaldy. Sondyqtan atalǵan uıym quramyndaǵy alǵashqy oıynyn joldastyq kezdesýden bastady. 2002 jyldyń 7 shildesinde Almatyda Estonııamen jasyl alańǵa shyqty. Kezdesý barysynda qazaqstandyq Oleg Lıtvınenko mergendik tanytty. Qos qurama 1:1 esebine qanaǵat bildirdi. Al 2003 jyly ulttyq qurama Portýgalııa, Polsha, Farer araldary, Malta quramasymen joldastyq kezdesý ótkizdi. Olardyń árbiri fýtbolshylardyń sheberligin shyńdaýyna, tájirıbesin arttyrýyna negiz qalady.
— UEFA quramyna negizinen álemniń úzdik quramalary jınaqtalǵan dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Ol elimizdegi fýtboldyń keńinen óristeı túsýine jol ashady. Sondaı-aq ınfraqurylymnyń jaqsarýyna negiz qalap, sporttyń osy túrine qyzyǵýshylyq bildirgen jas órenderdiń sheberligin jetildirýge múmkindik jasaıdy. Álemde fýtbol sporty qashanda bıik tuǵyrynan tómendegen emes, — dedi elimizdiń ulttyq quramasynyń burynǵy qaqpashysy Nurlan Ábýov.
Qazaqstandyq fýtbolshylar Eýropa qurlyǵyndaǵy alǵashqy oıynyn álem chempıonatyna irikteý kezeńinde Almatyda Ýkraına quramasyna qarsy ótkizdi. Tartysty ótken kezdesýde olar qarsylasyna 1:2 esebimen ese jiberdi. Al 2007 jyldyń 24 naýryzy qazaq fýtboly úshin erekshe oqıǵa boldy. Óz alańynda otandastarymyz Serbııa quramasyn 2:1 esebimen jeńip, jankúıer qaýymynyń úlken qoshemetine ıe boldy. Odan keıingi jyldarda olar Shotlandııa, Danııa sekildi quramalardyń da osal tusyn taba bildi.
Sondaı-aq fýtzaldan Qazaqstan quramasy álem jáne Eýropa chempıonattarynda jankúıer kóńilinen shyǵarlyq nátıjege qol jetkizdi. 2021 jyly olar álem chempıonatynda tórtinshi orynǵa taban tirese, 2016 jyly Eýropa chempıonatynda úzdik úshtikten kórindi.
Sáýletine saı stadıondar kóbeıedi
Jyldan-jylǵa elimizde fýtbol salasynda ınfraqurylymdy damytýǵa mán berilip keledi. Osyndaı oqıǵanyń biri 2009 jyldyń 3 shildesinde boldy. Elorda tórinde barlyq talapqa saı 30 myń jankúıer syıatyn «Astana-arena» stadıony boı kóterdi.
Sodan bergi ýaqytta atalǵan sporttyq nysan elimizdiń ulttyq quramasy men elordalyq «Astana» komandasynyń basty ordasyna aınaldy. Qazaqstandyq jankúıerler úshin aıryqsha emotsııa syılaǵan qanshama eleýli oıyndarǵa negiz qalady.
Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń qoǵam jáne BAQ-pen baılanys departamentiniń bas menedjeri Seıil Qojataıdyń aıtýynsha, elimizde sporttyń atalǵan túrin damytýǵa erekshe mán berilip keledi.
— Qaı kezde de teńbil dop ónerine qyzyǵýshylyq bildirgen jas órenderdiń qatary sıregen emes. Elimizde balalar men jasóspirimder mektebinde tálim alyp júrgen balalar kóbeıip keledi. Júıeli túrde fýtboldy serik etken adamdar sany artty. Oǵan qajetti stadıondar men manejder halyqqa qyzmet kórsetip keledi. Jylma-jyl federatsııa tarapynan bapkerlerdi daıaraý jáne olardyń biliktiligin arttyrýǵa mán berilgen. UEFA quramyna qosylǵannan keıin eýropalyq ádistemeler boıynsha mamandar daıyndaýǵa jol ashyldy, — dedi Seıil Qojataı.
Osynyń nátıjesinde elimizde káriqurlyqtaǵy bedeldi klýbtarda dop teýip júrgen Abat Aıymbeov, Bahtıer Zaınýtdınov, Dastan Sátpaev sekildi sheberligi shyńdalǵan talantty jastar shyqty.
Keıingi ýaqytta elimizde jańa stadıondar salý máselesi durys jolǵa qoıyla bastady.
2020 jyldyń 30 tamyzynda Túrkistanda jańa stadıon paıdalanýǵa berildi.
Bıyl Qyzylorda qalasynda 11 myń adamǵa laıyqtalǵan fýtbol arenasy eldiń ıgiligine aınalady dep kútilýde. Aldaǵy ýaqytta Shymkent, Aqtóbe, Semeı, Atyraý qalalarynda jańa stadıondar boı kóterse, Almaty qalasyndaǵy Ortalyq stadıon qaıta jańǵyrtylmaq. Olardyń barlyǵy UEFA talabyna tolyqtaı saı keledi.
Eýrokýboktaǵy eleýli oqıǵalar qandaı?
Uzaq jyldan beri fýtbol statıstıkasymen turaqty túrde aınalysyp kele jatqan Jeńis Qojamqulovtyń aıtýynsha, 2002 jyly qazaqstandyq klýbtar eýrokýbok oıyndaryndaǵy alǵashqy oıynyn ótkizdi. Chempıondar lıgasynyń irikteý kezeńinde elordalyq «Jeńis» moldovalyq «Sherıfpen» kezdesti. 2007 jyldyń shildesinde qostanaılyq «Tobyl» fýtbol klýby Intertoto kýbogynyń barlyq úsh aınalymynan súrinbeı ótti.
— El sportynyń tarıhyndaǵy eleýli oqıǵa 2013 jyly tirkeldi. Qaraǵandylyq «Shahter» komandasy Eýropa lıgasy toptyq kezeńine joldama aldy. Toptyq kezeńde Nıderlandtyń «AZ Alkmaar», Grekııanyń PAOK jáne Izraıldiń «Makkabı Haıfa» klýbtarymen kezdesti. Eki márte teń túsip, qalǵanynda qarsylastaryna ese jiberip qoıdy, — dedi Jeńis Qojamqulov.
Al elordalyq «Astana» 2015 jyly qazaqstandyq klýbtar arasynan Chempıondar lıgasy toptyq kezeńine joldama alǵan alǵashqy komanda retinde erekshelendi. Astanalyq fýtbolshylar irikteý kezeńinde Slovenııanyń «Marıbor», Fınlıandııanyń HIK, Kıprdiń APOEL klýbtaryn orta jolda qaldyrdy. Toptyq kezeńde Ispanııanyń «Atletıko Madrıd», Portýgalııanyń «Benfıka» jáne Túrkııanyń «Galatasaraı» klýbtarymen sheberlik baıqasty. Óz tobynda tórt márte teń túsip, nebári eki kezdesýde jeńilistiń aşy dámin tatty.
Odan keıin «Astana» qatarynan tórt jyl boıy Eýropa lıgasy toptyq kezeńinde synǵa tústi. 2017 jyly óz tobynda Ispanııanyń «Vılıarreal», Chehııanyń «Sparta Praga», Izraıldiń «Makkabı Tel-Avıv» sheberlik baıqasyp, 10 upaımen ekinshi orynǵa taban tiredi. Jarystyń 1/16 fınalynda Portýgalııanyń «Sportıng Lıssabon» klýbyna (1:3, 3:3) jol berdi.
Al fýtzaldan almatylyq «Qaırat» Chempıondar lıgasynda eki márte top jardy. 2012/13, 2014/15 jyldarda atalǵan týrnırde jeńimpaz atandy. Odan keıingi kezeńde de almatylyq klýb el namysyn abyroımen qorǵap keledi.
Eske salsaq, Qazaqstan fýtboly kúnine oraı búgin, 25 sáýirde Astanada álem jáne Qazaqstan fýtbolynyń ańyz oıynshylary joldastyq kezdesý ótkizedi.