Qazaq barlaý tarıhy Shoqannan emes, Abylaıdyń tyńshylyq qyzmetin basqarǵan Seńkibaı batyrdan bastalady – «Syrbar» ardageri
ASTANA. KAZINFORM – Búgin - barlaýshylar kúni. 1997 jyldyń 5 qarashasynda QR Prezıdenti janynan jeke vedomstvo retinde «Barlaý» syrtqy barlaý qyzmeti quryldy. 27 jyl júzinde atalǵan arnaıy qyzmet salasynda birneshe býyn aýysyp úlgerdi. Aıtýly datada osy salada 36 jyl eńbek etip, zeınetke shyqqan, búginde «Syrbar» ardagerler keńesiniń tóraǵasy bolyp otyrǵan Marat Kúzetovti áńgimege tartqan edik.
- Marat Aqylshyuly, bul salaǵa qalaı keldińiz? Bala kezden barlaýshy bolamyn dep armandadyńyz ba? Álde ómirdiń joly sizdi osy salaǵa ózi alyp keldi me?
- Áýelde barlaýshy bolyp qyzmet etemin dep oılaǵan joqpyn. Tek áskerden kelgen soń ǵana osyndaı sheshimge keldim. Keńes úkimetiniń kezi ǵoı, o zamanda eshkim osy salada jumys isteımin dep ózi barmaıdy, aryz jazbaıdy. KGB (KSRO-nyń Memlekettik qaýipsizdik komıteti - red) adamdary áýeli seni syrttaı baıqaıdy, sodan keıin «Siz bizge laıyqty ekensiz, barlaýshy bolyp qyzmet atqarýǵa kózqarasyńyz qalaı? Kelisseńiz, osy jumysqa sizdi daıyndaımyz, odan keıin alamyz» dep usynys jasaıdy.
- Negizgi mamandyǵyńyz qandaı?
- Almatydaǵy QazMÝ-diń Zań fakýltetin bitirgenmin.
- Qandaı qyzmet atqaryp júrgende osy barlaý qyzmetine shaqyrdy?
- Ol kezde, 70 jyldardyń aıaǵynda men Almaty aýyr mashına jasaý zaýytynda jumys istep júrgenmin. Sonda Komsomol jumystarymen shuǵyldandym, jumysshy boldym. Sol kezde kózge túsken sekildimin.
- Neshe jyl barlaý salasynda qyzmet atqardyńyz?
- Jalpy 36 jyl. Sonyń 21 jylynda osy barlaýshy qyzmetin atqardym. 5 jyldaı shet memleketterde boldym.
- Barlaýshy bolýǵa dene daıyndyǵy qajet pe?
- Dene daıyndyǵy ol da qajet. Odan bólek, elmen til tabysa bilý, jumysyna tııanaqty bolý kerek.
- Basqa qandaı qasıet bolýy kerek?
- Eń bastysy – Otansúıgishtik! Óıtkeni bundaı qasıetsiz eshqandaı barlaýshy bolýy múmkin emes. Ekinshiden, ózine tapsyrǵan isti aıaǵyna jetkizýge daıyn bolý kerek. Ol elde bolatyn jumys pa, shet elde bolatyn jumys pa, dalada bolatyn jumys pa, bárine daıyn bolý kerek.
- Shet el tilderin bilý shart pa?
- Iá! Onsyz bolmaıdy!
- Ózińiz neshe shet tildi bilesiz?
- Bir shet tilin bilemin.
- Elimizde barlaýshyny daıarlaıtyn arnaıy oqý orny bar ma? Barlaýshy qalaı daıarlanady?
- Keńes odaǵy kezinde ondaı mekeme Máskeýde bolatyn. Qazir Qazaqstanda arnaıy daıyndaıtyn ortalyq bar. Oǵan osy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń jigitteriniń ishinen úmitkerlerdi tańdap alady. Sodan keıin daıyndyqtan ótkizip, osy jumysqa qabyldanady.
- Osy barlaýshy qyzmetinde basyńyzdan ótken bir qyzyq oqıǵany aıtyp berseńiz?
- Endi... Elimizde de biraz jumys istedik. Shetelde de jumys istedik. Qaı jerin aıtarymdy ózim de bile almaı turmyn...
Keńes ýaqytynda Keńes Odaǵy shekarasyndaǵy jumystarǵa aralastyq. Ol ýaqytta aqparat alý qıyn, ınternet joq. Sonda shekarashylarmen birge jumys istedik.
- Barlaýshy bolǵysy keletin jastarǵa qandaı keńes berer edińiz?
- Barlaýshy birneshe til bilýi qajet. Baıaǵyda kemi bir shet tili kerek bolsa, qazir eki shet tili qajet. Odan keıin ózi tańdaǵan mamandyqta bilimi joǵary bolýy kerek. Barlaýda ártúrli mamandyq ıesi kerek. Injener bolsyn, atom mamany bolsyn, saıasatker, ekonomıst bolsyn, ár saladaǵy bilimdi azamattar bizge qajet. Ásirese, til bilýi kerek.
- ıAǵnı, barlaýshy bolý úshin tek UQK Akamedııasyn, zańger mamandyǵyn alýy kerek degen shart emes qoı?
- Iá, ıá. Óıtkeni, memleket bizden ártúrli aqparatty tosady. Ekonomıkalyq bolsyn, ǵylymı bolsyn, munaı salasy týraly da... Qazirgi ýaqytta ártúrli qaýipter kóbeıip ketti ǵoı. Sondyqtan jas býyn barlaýshylarymyz oǵan qarsy turýǵa daıyn bolýy kerek. Bizdiń barlaýshylarymyz kóp jerde jumys isteıdi ǵoı. Eń aldymen ózin saq ustap, sol eldiń zańyn buzbaýy kerek. Sóıte júrip, óz mindetin atqarýǵa mindetti.
- 36 jyldyq tájirıbeńiz bar. Bul salanyń qalaı damyǵanyn, ósip-órkendegenin kózińizben kórdińiz. Bizdiń elimizdiń barlaý qyzmeti álemdik deńgeıde básekege qabiletti bolatyndaı deńgeıge kóterildi me?
- Ósti dep aıta alamyn. Qazirgi ýaqytta barlaýshylardyń tapqan aqparatyna baılanysty tıisti organdar sheshim qabyldaıdy. Ol sheshimder elimizdiń damýyna, ekonomıkanyń damýyna úlesi az emes.
- Siz qazir Syrbardaǵy ardagerler keńesiniń tóraǵasy ekensiz. Bul keńes qandaı jumyspen aınalysady?
- Bul keńesti demalysta júrsek te salamyzǵa kómegimizdi kórseteıik, jas býynǵa bilgenimizdi aıtaıyq degen maqsatpen 2011 jyly qurdyq. Sodan beri birneshe kitap jazyldy. Gazetterge maqalalar jarııalandy. Stýdenttermen, oqýshylarmen kezdesý ótkizemiz. Jas barlaýshylarǵa sabaq beremiz, tájirıbemizdi bólisemiz.
Odan bólek, TMD elderindegi osy ózimizdiki sekildi arnaıy uıymdardyń ardagerler keńesimen baılanys ornatyp jatyrmyz. Tájirıbe almasamyz.
- Siz barlaý qyzmeti salasynyń ardageri retinde osy salanyń tarıhyna da bir úńilgen bolarsyz. Jalpy, qazaq barlaý qyzmetiniń alǵashqy ókili Shoqan Ýálıhanov degen pikir bar. Osymen kelisesiz be? Bizdiń barlaý qyzmetiniń tarıhy Shoqannan bastala ma?
- Joq. Qazaq barlaý qyzmetiniń tarıhy óte aryǵa ketedi. Biz byltyr Qaraǵandy oblysy Shet aýdanynda jatqan Seńkibaı degen batyrdyń kesenesine baryp keldik. Ol Abylaı hannyń barlaý qyzmetin basqarǵan adam eken. Sondyqtan, barlaýshylardyń tarıhyn sol jaqtan bastaýǵa bolady dep joramaldap otyrmyz. Qazir sol kisi týraly aqparattar jınap jatyrmyz.
- Áńgimeńizge rahmet! El aman, jurt tynysh bolsyn!
