Qazaq áshekeıinen «Kartege» deıin: Astanada kóne zergerlik jádigerler kórmesi ótti
ASTANA. KAZINFORM – QR Ulttyq arhıvi Halyqaralyq áıelder kúnine oraı kóne zergerlik buıymdar men tarıhı qoljazbalar kórmesin ótkizdi. Onda belgili etnograf-kollektsıoner Bahargúl Tólegenqyzy jyldar boıy jınaǵan qundy zergerlik buıymdary kópshilik nazaryna usynyldy.
Halqymyz ásemdik úshin taǵatyn áshekeıinen bastap, kúndelikti turmys buıymdaryna deıin saharanyń san alýan tasymen naqyshtap, oıý-órnekpen kórkemdegen. Halqymyzdyń turmysta qoldanǵan oıý-órnekterin ıntellektýaldyq-estetıkalyq dúnıetanymynan týǵan kórkemóner týyndysy deýge bolady. Osylaısha B. Tólegenqyzynyń jeke qorynda qazaq dalasynan tabylǵan V-XX ǵasyrǵa tıesili alqa, tumarsha, óńirjıek, júzik pen syrǵa túrleri jınaqtalǵan.
Arhıv derekterine sáıkes, 1922-1926 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy bolǵan Orynbor mýzeıi qazaq dalasyna ekspedıtsııa jasap, qazaq kıim úlgilerin arnaıy jınaýdy bastaǵan. Olar Aqtóbe, Torǵaı, Qostanaı, Oral, Gýrev jáne Semeı, Pavlodar aımaqtaryn aralap, kóptegen ulttyq kıimder men órnekter, altyn-kúmis áshekeılerdi jınaǵan. Sonymen birge, zertteýshiler olardyń ár oblystaǵy alýan úlgidegi túrlerin, ataýlaryn, sýretin qaǵaz betine túsirgen.
Sol sııaqty qazaq kıimderiniń túrleri men ataýlary, úı jıhazy men órnek áshekeıleri týraly áıgili akademık Álkeı Marǵulan, Tóleý Básenov, Halel Arǵynbaıulynyń eńbekteri erekshe oryn alady. Bul kórmege qazaq zertteýshileriniń, sonyń ishinde Ózbekáli Jánibekov pen Aqseleý Seıdimbektiń ulttyq kıimder men áshekeı buıymdar, asyl tastar týraly qoljazba zertteý eńbekteri de qoıyldy.
− Qazaq halqynyń ómirinde áshekeı buıymdar men ulttyq kıimderdiń alar orny erekshe. Sonaý Saq zamanyndaǵy ań stılinen bastaý alǵan zergerlik ónerimiz búgingi kúnge deıin júlgesi úzilmeı bizge jetip otyr. Osyndaı asyl muranyń shyǵý tarıhyn, fılosofııasyn ashý úshin Ulttyq arhıv mamandary birqatar zertteý júrgizip keledi. Máselen, «Arhıv-2025», «Mádenı mura» baǵdarlamalary boıynsha shetel arhıvterinen ákelingen qujattarda qazaq halqynyń áshekeı buıymdary, ulttyq kıimderi, salt-dástúri týraly maǵlumattar bar. Jınalǵan qujattardy jurtshylyqqa tanystyrý maqsatynda belgili etnograf-kollektsıoner Bahargúl Tólegenqyzymen birlesip, osy kórmeni uıymdastyrdyq, − dedi QR Ulttyq arhıviniń dırektory Saǵıla Nurlanova.
Kórmeniń basty qundy jádigeri – HIX ǵasyrdyń basynda jasalǵan, kúmispen kómkerilgen bylǵary beldik pen Reseı arhıvinen tabylǵan, sol beldikti taǵyp túsken áıeldiń sýreti boldy.
− Bul kóne beldikti 2000 jyldardyń basynda Taraz óńirinen satyp alǵan edim. Ulttyq arhıv búgin sol beldiktiń ıesiniń sýretin taýyp, kórmege usynyp otyr. Bul men úshin óte qýanyshty jaǵdaı, tarıhı buıymdardy jınaqtaýdyń qandaı mańyzdy ekenin taǵy da dáleldeı túsedi. Búgingi kórmege jeke kollektsııamnan 200 jádigerdi iriktep aldyq. Olardyń barlyǵy – baı tarıhymyz ben mádenıetimizden syr shertetin kóne buıymdar. Asyl analarymyz taqqan áshekeı buıymdar, kımeshekter, sáýkele, ulttyq kıimder – bizdiń tereń tarıhymyzdyń aıǵaǵy. Onyń zamanaýı túrleri de qyz-kelinshekterimizdiń kórkine kórik qosyp, sulýlyǵyn pash etetini sózsiz, − dedi Bahargúl Tólegenqyzy.
Bul sharaǵa Parlament depýtattary, zııaly qaýym ókilderi, óner juldyzdary men qoǵam belsendileri qatysty. Óz sózinde belgili telejýrnalıst Dana Nurjigit túrki dalasynan tabylǵan jádigerlerdiń tutas álemge ortaq qundylyqqa aınalǵanyn atap ótti.
− Qazaq buıymdary ótken ǵasyrda Ermıtaj arqyly sonaý Parıjge deıin aparyldy, onda qazaq dalasyndaǵy qorymdardan tabylǵan bizdiń ań stılindegi áshekeıler kórmege qoıyldy. Sol jaqtaǵy sýretshiler, modelerler muny kóredi. Cartier markasyndaǵy jolbarys tárizdi, shege tárizdi bilezikterdi kórgende, esterińizde bolsyn, qadirli qurbylar, bul túrki dalasynan tabylǵan kóne jádigerdiń jańǵyryǵy. Sondyqtan, adamzattyń búkil mádenıeti bir-birimen astasyp jatyr. Búgingi kórmedegi atalarymyzdyń qolynan shyqqan, apalarymyz taqqan áshekeı buıymdardyń bári – tek qazaq dalasy emes, búkil álem bilýge tıis jádigerlerimiz, − dedi Dana Nurjigit.
Arhıv mamandarynyń aıtýynsha, qazir zergerlik óner týraly aıtqanda «altynmen aptaý», «kúmispen qaptaý» sııaqty sózderden ári asa almaımyz. Kúndelikti turmysta da kóptegen asyl tastardy «sapfır», «bırıýza» sekildi kirme sózdermen aıtyp júrmiz. Osy tusta Ulttyq arhıv Aqseleý Seıdimbektiń jeke qorynan, qoljazbalarynyń negizinde «Aqseleýdiń asyl murasy» atty jınaq qurastyryp shyǵardy. Sol jınaqta baǵaly tastardyń qazaqsha ataýlary kórsetilgen. Jınaq jaqyn arada kópshilikke tanystyrylady.
Eske sala ketsek, tanymal zerger Berik Álibaı Iordanııa patshaıymy taqqan boıtumardyń ulttyq áshekeıimizge suranysty arttyrǵanyn aıtqan edi.
Sondaı-aq, Kazinform agenttigi Qazaqstandaǵy zergerlik bıznes, zańdy jáne kóleńkeli naryq týraly saraptama jarııalaǵan bolatyn.
