QazAAG - QazTAG izin basqan, QazAqparattyń jolyn ashqan
Mereıtoıǵa baılanysty bizdiń agenttik osy mekemeniń ystyq-sýyǵyn kórgen, talaı jyl ter tókken qyzmetkerlerden estelikter tsıklin jarııalap otyr. Búgingi bizdiń keıipkerimiz - Qazaq aqparat agentigin 1997 jyldyń qarashasynan 2002 jyldyń qarashasyna deıin 5 jyl basqarǵan Murat Árenov.
«QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń 1997 jyly 10 qyrkúıektegi № 3629 jarlyǵymen Qazaq memlekettik aqparat agenttigi qurylǵan bolatyn. 30 qazanda Úkimet qaýlysymen «Qazaq aqparat agenttigi» (KazAAG) RKK quryldy. Meni sonda dırektor bolýǵa sol kezdegi Aqparat mınıstri Altynbek Sársenbaev shaqyrdy», - dep esine alady Murat Árenov.
Murat Maıhanuly buǵan deıin QR Parlamentiniń aqparattyq taldaý ortalyǵynyń dırektory bolyp qyzmet etken. Basqa elderdiń Parlamentimen aqparattyq baılanys ornatyp kelgen edi.
«Men - mamandyǵym boıynsha IT qyzmetkerimin. 1975 jyly avtomatıka jáne esepteý tehnıkasy fakýltetin támamdaǵan edim. «Mańǵyshlaqmunaı» kompanııasynyń esepteý ortalyǵynda programmıst bolyp jumys istedim. 1988 jyly Qazaqstan kommýnıstik partııasynyń Ortalyq komıtetinde uıymdastyrý bóliminde jumys istep júrgende oblystyq komıtetterdiń esebin óńdeýge derbes kompıýterdi birinshi ret qoldanysqa engizdik. 1997 jyly Qazaqstandaǵy memlekettik organdardy aqparattandyrý máselesin biraz basylymda kóterdim. Meniń qyzmetimde osy salanyń mamany bolǵanym úlken ról oınady», - dedi M.Árenov.
Ol QazTAG-qa eń alǵash kelgende aqparat agenttiginiń tehnıkalyq bazasy, qarjylyq jaǵdaıy nashar bolǵanyn aıtady.
«Burynǵy basshy A.Ahmetalımov osy máselege baılanysty QR Prezıdenti N.Nazarbaevqa, premer mınıstrge birneshe ret júgingen. Men kelisimen birinshi atqarǵan jumysym - barlyq teletaıpty óshirip, aqparatty elektrondy poshtamen jiberýdi jolǵa qoıdym. QazTAG-ta sol kezde jalǵyz ǵana jibi túzý kompıýter bolatyn. Sol kompıýter shyǵarylymǵa qoıyldy. Jańa agenttik bolyp qurylǵanda, memlekettik organdardyń aqparatyn tegin taratýǵa buıryq etildi. Shyndyǵynda bul aqparat agenttiginiń ózin ózi qarjylandyrýyna múmkindik bermedi. Bul qarama-qaıshylyq 1998-1999 jyldardaǵy daǵdarysqa ákeldi. Salystyrsaq, QazTAG bıýdjeti 1997 jyly 28 mln teńge bolsa, onyń 14 mln teńgesi bıýdjetten berilip, qalǵan 14 mln teńgesi oblystyq, respýblıkalyq gazetterdiń mindetti jazylýynan kelip turatyn. 1998 jyly aqparat tegin boldy da, QazAAG ótemaqydan qaǵyldy. Onyń ústine bıýdjettik 14 mln teńge 11 mln teńgege deıin qysqardy. 1999 jyldyń sońyna deıin jalaqy men bıýdjetke mindetti tólemder boıynsha qaryz 12,3 mln teńgege jetti. Jalaqy 3-4 aıda bir, onda da tolyq berilmedi. 15 jylǵy tehnıkalyq bazany jańartýǵa 1 tıyn bólinbedi. «Fılıpp Morrıs» temeki fabrıkasy qoldanystan shyǵaryp tastaǵan kompıýterlermen jumys isteýge týra keldi. Men kelgende 128 adam jumys istese, 1999 jyldyń sońyna taman 45 adam qaldy. Sol kezde 2 jańa qyzmet - aǵylshyn tilindegi sheteldik aqparat qyzmeti, Astana qalasynda bólimshe ashyldy. Qalaaralyq telefon baılanysy men jylý, jaryq belsheden batqan qaryzdardyń kesirinen jıi óship turatyn. Astana qalasynda 2000 jyly 23 qyzmetkeri bar jańa agenttik ashtyq. Onda men bas redaktor ári dırektor bolyp eki laýazymda istesem, hatshy qyz – kadr bólimi, hatshy, is qaǵaz júrgizýshisi bolyp istedi. 1 esepshi boldy. Barlyq agenttikte 2 kólik, biri – basshylyqqa, ekinshisin tilshiler qoldanatyn. Fotoqyzmetten bas tartýǵa týra keldi. Óıtkeni ol tsıfrlyq bolýy tıis edi. Qarajattyń joqtyǵy ondaı múmkindikten bas tartqyzdy. Bizdiń fototilshiler Ýstınenko, Pavskıı, Shıpýlın, Bekker, Qabylov, Kelmaǵambetov agenttikpen jaqsy baılanysta bolyp, shamalary kelgenshe kómektesip turatyn. Olardyń kómegimen Astana (qazirgi Nur-Sultan qalasy) men Máskeýde Qazaqstannyń táýelsizdik alǵanyna 10 jyl tolýyna oraı eki iri fotokórme ótti.
Astanadaǵy agenttik bizdiń shaǵyn ǵana ujymymyzdan órkendep shyqty. Onda bizdiń bilikti tilshilerimiz K. Kenebaev, S. Jamkenovter jumys istegen.
Astanalyq korpýnkt tilshilerinde ne baspana, ne keńse, tehnıka, kólik eshteńe bolmady. Sol jyldary Astanaǵa birinshi ret jańa kompıýterdi issaparlarymnyń birinde alyp keldim. Alǵashynda «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bir bólmesin jalǵa aldyq. Keıin QR Aqparat mınıstrligi «Qazaqstan» TRK ǵımaratynan 3 bólme bólip berdi. 2000 jyldyń sáýirinde biz Almatydan kóship keldik. Almatydan 9 jýrnalıst keldi. Olardyń keıbiri Almatyǵa qaıta kóship ketti. Bizdiń tilshiler úsh adamnan páter jaldap turyp jatty. Onyń ishinde T. Esilbaev, T. Baımuhamedov jáne K. Borodınov bar. Olarǵa eń tómengi jalaqyǵa kún kórýge týra keldi», - dedi M. Árenov.
Onyń aıtýynsha, 1998-1999 jyldary agenttik eshqandaı tabys tappaǵan.
«Men sol jyldary barlyq joǵary bılik ókilderine hat jazdym. Biz Astanaǵa basqa respýblıkalyq BAQ ókilderimen birge kóshýimiz kerek bolatyn. Jaǵdaıymyz múshkil bolǵandyqtan myqty jýrnalısterden aıyryla bastadyq. Sol jyldary Astanada jumys tabý ońaı bolatyn. Olardyń biri S.Jamkenov QR Bas prokýratýrasyna jumysqa aýysyp, qyzmette mansaby óse bastady», - dedi ol.
Qandaı qıyndyqtar bolsa da QazAAG agenttiginde jetistikter de az bolǵan emes.
«Bizdiń bir jetistigimiz – qazaq tilinde habar taratatyn myqty redaktsııa quryldy. Buryn tek aýdarma bolsa, keıin redaktsııa túpnusqada qazaq tilinde habar tarata bastady. Bul jumysty meniń orynbasarym, belgili jýrnalıst, «Ana tili» gazetiniń negizin qalaýshy Jarylqap Beısenbaıuly qolǵa aldy. Odan bólek ekinshi orynbasarym - belgili qazaqstandyq jýrnalıst Tileýjan Esilbaevtyń eńbegin atap ótkim keledi. Ol kisi orys tilin jetik meńgergen. Resmı jańalyqtardy jazýda ózindik qoltańbasy qalyptasqan bolatyn. Jumysta jaýapkershiligi óte joǵary, eńbekqorlyǵymen kózge tústi.
1998 jyly Aqmolada bizdiń bıýroda 4 jýrnalıst qyzmet etti. Sheteldik aqparat qyzmetinde aǵylshyn redaktsııasy quryldy, aǵylshyn tilinde kúnine 20 aqparat taratyla bastady. Odan bólek «TMD elderi jańalyqtary», «Qazaqstan men Ortalyq Azııa elderi jańalyqtary» aıdarlary ashyldy. QazAAG ekonomıka, qarjy baǵytynda jańalyqtardy kúsheıte bastady. 1999 jyly Beıjińde bizdiń alǵashqy sheteldik tilshi Talǵat Baqraev jumysqa kiristi», - dedi ol.
2000-2001 jyldary agenttiktiń jaǵdaıy birshama turaqtala bastady.
«Biz qarjylyq qıyndyqtardy eńserdik. 2 ustalǵan kólik, 6 derbes kompıýter, prınter, tilshilerge uıaly telefon satyp aldyq. QazAAG-tyń derbes saıty ashyldy. Jýrnalıster arasynda lokaldy jeli jolǵa qoıyldy. Mınýt saıyn lentany jańartyp, aqparattardyń kóshirmesin faıl serverde saqtap, táýlik boıy úzdiksiz jumysty qamtamasyz etý kerek edi. Osy kúrdeli jumystyń barlyǵy aqmolalyq talantty jigit Erlan Syzdyqovtyń moınynda bolatyn. 2001 jyly «tóte jazý» redaktsııasy ashyldy. Bul Qytaıdaǵy mıllıondaǵan qandastarymyzdyń týǵan eli týraly aqparatpen sýsyndaýyna múmkindik týǵyzdy. Osynyń arqasynda 12 sheteldik agenttikpen baılanys ornatyldy. Ózbekstanda taǵy bir tilshimiz habar tarata bastady. QR Prezıdenti men Úkimettiń normatıvtik aktilerin, Memlekettik statıstıka komıtetiniń qujattaryn alýǵa múmkindik týdy. Oblystarda shtattan tys tilshiler jumys isteı bastady. Barlyq tilshilerdiń úılestirýshisi Qalamqas Ábýova 12 saǵat boıy olardyń ónimdi eńbek etýin úılestirip otyratyn. Osyndaı tynymsyz eńbek pen úlken jaýapkershiliktiń arqasynda ol bas dırektordyń orynbasary qyzmetine deıin jetti. Qalamqas Ábýova qazir bas dırektordyń keńesshisi bolyp qyzmet etedi. Astanada bizge jas jýrnalıster kelip, jumysqa jańa tynys, jańa lep bere bastady. Sonyń ishinde qazaq tildi jas jýrnalıst Aıbyn Shaǵalaqov pen orys tilinde aqparat jazatyn Álııa Abdrahmanovaǵa toqtalyp ketkim keledi. Olar az ýaqytta bilikti tilshilerge aınaldy.
Árıne, jastardyń jetilýine, kemeldenýine J. Beısenbaıuly, T. Esilbaev sııaqty metrlerdiń kómegi az tımedi. Aıbyn men Álııanyń jazǵan aqparattary jedel, tolyq, ári shynaıy bolatyn. Men qyzmetimnen ketken soń olar da basqa jumysqa aýysyp, shańyraq kóterdi dep estidim. Qazir olardyń úsh balasy bar. Aıbyn elimizdiń bas gazeti «Egemen Qazaqstan» basylymynyń basshylarynyń biri boldy, Álııanyń qazir qaıda ekenin bilmeımin, sol kezde Interfaks agenttigine aýysqan», - dedi Murat Árenov.
