Adamdar qaıtadan gazet oqyp, teledıdar kórip, saraptamaǵa suranys artady – Dáýren Qýat
Búgin «Qazaq ádebıeti» gazetine 90 jyl toldy. Basylymnyń alǵashqy sany 1934 jyly 10 qańtarda jaryq kórgen. Ult mádenıetin kóterýge qyzmet etý maqsatyndaǵy gazet ádebı, mádenı salany qamtyp keledi. Aptasyna bir, jylyna 52 nómiri shyǵady. Osy oraıda, gazettiń bas redaktory Dáýren Qýatpen «Qazaq ádebıetiniń» tynys-tirshiligi, búgini men bolashaǵy týraly az-kem áńgimelestik.
- Dáýren Qasenuly, aıtýly data qutty bolsyn! Aptalyq 90 jyldan beri oqyrmanyna tushymdy dúnıeni usynyp keledi. Búginde aqparat salasynda júrgender arasynda «aǵys jyldam, jańalyq qysqa» bolýy kerek degen pikir ustanatyndardyń qarasy qalyń. Osy turǵydan «Qazaq ádebıeti» gazeti taldamaly, saraptamalyq janrdaǵy aqparattardy oqyrmanǵa qalaı jetkize alyp otyr? Osyndaı janrlyq erekshelikke ıe bolyp, oqyrmandy ustap turý qıyn emes pe?
- Qazir jurt áleýmettik jelide otyr. Jańa formattaǵy portaldar, YouTube, telegram arnalary shyqty, jańa medıa túrleri paıda boldy. Oqyrmannyń kópshiligi jańa yńǵaıly formatqa kóshti. Desek te, ózindik romantıkalyq áserimen qolmen ustap, gazettiń ıisin sezip oqyǵandy jaqsy kóretinder áli de bar. Árıne, ýaqyt shuǵyl, sebebi onyń urshyǵyn aqparattyq progress tez aınaldyryp jatyr, aqparattyq tehnologııalar tez damyp ketti. Biraq másele onyń kóleminde emes, mazmunynda. Ony oqyrman oqı ma, oqyrmanyna ne beredi? Osy jaǵy mańyzdy. Túriktiń Orhan Pamýk degen jazýshysy bar, romandary 400-500 betten asady. Biraq ol – álemde eń kóp oqylatyn avtorlardyń biri. Demek jaqsy maqala bolsa, onyń kólemine qaramaıdy, kúrdeli ári uzaq bolsa da mazmuny sapaly ónimge árqashan suranys bar. Intellektýaldy oqyrman taldamaly, sapaly maqalany izdep júrip oqıdy. Aqparatty saraptap, salmaqtap berse, ony oqıtyn oıly oqyrman bar. Bizdiń jazylýshylar salmaqty, kókjıegin keńeıtetin aqparatty jaqsy kóredi, deńgeıi bólek, órisi bıik.
«Qazaq ádebıetine» óziniń salmaqtylyǵyn, mazmunyn joǵaltýǵa bolmaıdy dep oılaımyn. Árıne, aqparatty qysqa berýge kóshtik. Biraq keıde úlken oılar, kózqarastar, pikirler alaqandaı aqparatqa syımaıdy. Ony keńeıtip, saraptap beretin bolsaq, odan utylmaımyz. Biz aınalasyna synı kózben qaraıtyn, oılanatyn ýaqytqa kele jatyrmyz. Adamdar qaıtadan gazet oqyp, teledıdar kórip, saraptamalyq aqparattarǵa suranys artatyn bolady. Sol kezde «Qazaq ádebıetiniń» osy baǵytynan taımaǵanynyń durys bolǵanyna kóz jetkizemiz. Máselen, byltyr kóptegen derekti fılmder, kórkem týyndylar túsirildi. Biz osyndaı jylt etken jaqsy jańalyqtyń jarshysy bolyp, ádebıet, mádenıet jańalyqtaryn qadaǵalap otyramyz. Kózge túsken táýir týyndylardyń akterlerimen, rejısserlerimen, stsenarısterimen suhbattasyp, oqyrmanǵa usynamyz. Teatrdaǵy jańalyqtar, sahnaǵa jańadan shyǵyp jatqan qoıylymdardy nasıhattaımyz. Jańadan shyqqan poezııa men proza, ádebı syn, ádebı saladaǵy jańa trendter, jańa esimder men jańashyldyqtar nazarymyzda. Munyń barlyǵy ádebıet men mádenıetti ósiredi. Tek qazaq ádebıeti men mádenıetimen shektelmeı, álemdik ádebıettegi úrdisterdi de jetkizemiz. Gazettiń tırajynyń artyp kele jatqany, oqyrmannyń jazylyp, tushymdy aqparatty oqıtynynyń sebebi osy shyǵar dep oılaımyn. Jyldam, jedel jańalyq taratatyn aqparat quraldary da, taldamaly aqparat beretin taqyryptyq gazetter de qajet. Máselen, jańa fılm túsirilgenine qatysty jyldam aqparatty saıttar jarysa jazyp beredi. Biraq osyndaı qysqa aqparatty ashyp jazyp, keńeıtip berý de qajet. Shuǵyl aqparat pen saraptamalyq maqala oqyrmanǵa birdeı qajet.
- Elimizdegi kóptegen dástúrli aqparat quraldary áleýmettik jelilerdi oqyrman tartýdyń quraly retinde sátti paıdalanyp otyr. Osy jaǵynan «Qazaq ádebıeti» gazeti qandaı jumystar atqaryp jatyr? Áleýmettik jelilermen qatar YouTube arnasyn ashý oıda bar ma?
- Sóz joq, aqparattyq progresten qalýǵa bolmaıdy. Gazettiń Facebook-te, telegramda paraqshalary bar. Oqyrman tartýdyń tıimdi tetigi retinde áleýmettik jelilerdi paıdalanyp otyrmyz. Anons retinde sholý jasap beremiz. Bizde YouTube arna joq. Aldaǵy ýaqytta ashqymyz keledi. Mýltımedıalyq kontent usynyp, súbeli suhbattar jazý oıda bar.
- 10 jyldan keıin nemese 100 jyl tolǵanda «Qazaq ádebıeti» gazeti qandaı bolady dep oılaısyz?
- Qazaq ádebıeti men bizdiń gazetimiz qatar ósip keledi. Bizde ıntellektýaldy ádebıet dáýiri kele jatyr. Qazir ádebıette ósý bar. 90-jyldarda prozada toqyraý baıqalǵan edi. 2000 jyldardan beri qaraı jazýshylar qolyna qalam alyp, qazirgi zamandy jaza bastady. Zamanaýı ádebıette búgingi kúnniń adamdary jazylady. Bizdiń aınalamyzdaǵy adamdar kórkem ádebıette kórinis taba bastady. Aǵa býyn qaharmandar týraly jazatyn. Qazir qarapaıym adamdardyń qońyrqaı ómiri, kúndelikti tirshiligi arqyly búgingi zaman men adam beınesi jazylyp jatyr. Muny bizdiń oqyrman jaqsy qabyldaı bastady. Batysta bir iri tarıhı oqıǵa bolsa, sol týraly fılm túsiriledi, shyǵarma jazylady. Bizde de osy úrdis qalyptasa bastady. Olardyń keıipkeri qarapaıym stýdent, tramvaı júrgizýshisi bolýy múmkin. Bizdiń aǵa býyn bul taqyryptardy usaq dep esepteıtin edi. Qazir oqyrmanǵa óziniń ómirine uqsas qarapaıym adamnyń ómiri týraly shyǵarma qyzyq. Sondaı-aq búginde ıntellektýaldy synǵa suranys artyp otyr. Synnyń jańa túrin, jas ádebıettanýshylar Aqerke Asan, Aınur Ahmetova, Arman Jumadil sııaqty jastar jańa lep alyp kelip jatyr. Al «Qazaq ádebıeti» gazeti – ádebıet, mádenıet taqyrybynda jazatyn dara basylym. Sondyqtan elimizdegi ádebıettiń de, gazetimizdiń de bolashaǵy zor dep oılaımyn.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
Suhbattasqan Baqytjan Otarbaeva
