Qaýipsiz Qazaqstan: qoǵam tynyshtyǵy qalaı kúzetiledi
ASTANA. KAZINFORM — Búgin — polıtsııa kúni. Azamattardyń qaýipsizdigin kúzetken jandardyń eńbegi eren. Kazinform agenttigi tártip saqshylarynyń kúndelikti qyzmetine sholý jasaǵan edi.
Aldymen zaman bıligi, ıaǵnı ınternet qaýipsizdigi.
Іshki ister mınıstrligi eskertedi, jeke málimetti jarııalama! Aty-jón, mekenjaı, mektep pen telefon nómir — jeke aqparat. Ony aıtýǵa nemese saıtta jarııalaýǵa bolmaıdy.
— Beıtanys janmen sóılespe. Tanymaıtyn janmen ınternette aralasýǵa bolmaıdy;
— Kúdikti silteme men faıldan aýlaq bol. Aldymen ata-anańnan sura (18 jasqa deıin);
— Ata-ananyń ruqsatynsyz áleýmettik jelide vıdeo júkteme;
— Qorqynyshty nemese túsiniksiz jaǵdaıda eresek janǵa jarııa etpe. Ata-ana, muǵalim, polıtsııa árqashan kómektesýge daıyn ekenin umytpa.
Otandy qorǵaý — amanat
Tártip saqshylarynyń qyzmettik mindeti — otbasy tiregi, polıtsııa kapıtany. Erjan Ahmetovtiń qyzmetinen bastaýdy jón kórdik. Ol qaýipsizdikti qorǵaı otyryp, tártip tynyshtyqty saqtap, qaýip-qater jolynda ómirin sarp etti. Erjúrek ofıtserdiń erligi men zamandasy reginde máńgi saqtalyp qaldy. Kapıtan Ahmetovtiń isin búginde onyń uly — polıtsııa leıtenanty Azamat Boranbaev jalǵastyryp keledi. Áke jolyn jalǵaǵan jas ofıtser erlik mamandyǵyn júrek qalaýymen tańdaǵan. Tártip saqshysy kún saıyn qyzmetke shyǵyp, qoǵamdyq tártipti kúzetip, quqyq buzýshylyqpen kúresip, halyqqa adal qyzmet etip jatyr.
Temir tártip, taǵdyr tizgini: mas júrgizýshi týraly áleýmettik beınerolık
Іshki ister mınıstrliginiń arnaıy túsirilimi Abaı oblystyq polıtsııa departamentiniń arnaıy qabyldaý mekemesinde ótti. Beınerolıktiń negizgi keıipkeri — kólikti mas kúıinde basqarǵany úshin ustalǵan er adam. Áleýmettik beınerolıktiń maqsaty — azamattardy mas kúıde kólik tizgindeýden aýlaq bolýǵa shaqyrý.
Jyl basynan beri Abaı oblysynda mas kúıinde kólik júrgizýdiń 287-den astam deregi tirkelgen. 17 qylmystyq is qozǵaldy, 7 adam jaraqat alyp, 2 adam qaza tapty. Tártip saqshylary mas kúıinde kólikke otyrmaýǵa, jolda barynsha saq bolýǵa shaqyrady.
Іshki ister mınıstrligi eskertedi
Ata-ana jiberetin aýyr zardapqa ákelýi múmkin bes qatelik.
Balany qaraýsyz qaldyrý aýyr saldarǵa ákelýi múmkin. Mundaı jaǵdaıda týyndaıtyn basty qaýip, ıaǵnı jol-kólik apaty, kelesi balanyń terezeden qulap ketýi jáne sýǵa batý qaýpi.
Statıstıka
— Jyl basynan beri balanyń terezeden qulaýyna baılanysty 50 fakti tirkeldi, onyń tórteýi ólimmen aıaqtalǵan. Kólik qaǵý saldarynan 22 bala kóz jumyp, 1 386-sy jaraqat alǵan. Odan bólek, 10 bala sýǵa batyp ketken. Balanyń kimmen aralasatynyn qadaǵalamaý onyń teris ortaǵa túsýine sebep bolýy múmkin.
Aıtalyq, ata-ananyń nemquraılyǵy jasóspirimniń kúmándi janmen ýaqyt ótkizýine, quqyqbuzýshylyq jasap, psıhoaktıvti zattardy qoldanyp, devıantty minez-qulyqty kórsetýine deıin jetkizýi ábden yqtımal. Odan bólek, otbasyndaǵy qolaısyz psıhologııalyq ahýal men ata-ananyń teris minez-qulqy da balanyń qaýipsizdigine keri áserin tıgizedi. Ádette úıdegi urys-keris pen zorlyq-zombylyq kámeletke tolmaǵan jasóspirimniń boıynda senimsizdik, turaqsyzdyq týdyryp, ynjyq jáne jasyq minez-qulyqtyń qalyptasýyna sebep bolady. Sonymen qatar ınternet pen gadjet qoljetimdigi qaýipti. Ata-ana balasynyń telefondy nemese planshetti qalaı paıdalanatynyn baqylamasa, balanyń túrli ınternet torǵa túsýi, zorlyq-zombylyqty nasıhattaıtyn tyıym salynǵan kontentti kórýi jáne kúmándi adamdarmen baılanys ornatýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda balalarǵa qatysty kıberbýllıng pen zorlyq-zombylyq bolýy ábden múmkin.
Asa mańyzdy
Tárbıe fýnktsııasyn umytý jáne jeke úlgi mańyzyn elemeý — ata-ananyń úlken qateligi. Keıbir ata-ana balalardy muǵalimder tárbıeleýi tıis dep esepteıdi nemese balanyń neniń durys, neniń burys ekenin ózi túsinedi dep qate oılaıdy. Bul — moraldyq-etıkalyq qundylyqtyń buzylýyna jáne devıantty minez-qulyqtyń týyndaýyna ákep soǵýy múmkin.
Tazalyq — tártip
Іs-sharaǵa 7 myńnan astam polıtseı qyzmetkeri jumyldyryldy. Atap aıtqanda, 1100-den astam mobıldi top jumys isteıdi. Jyl basynan beri tártip saqshylary 159 myń ákimshilik quqyqbuzýshylyq jáne 1074 zańsyz qoqys úıindisin anyqtady. Jalpy «Taza Qazaqstan» aktsııasy bastalǵaly beri (2024 jyl, sáýir) 1802 stıhııalyq qoqys orny anyqtaldy. Onyń ishinde 441 myńnan astam ákimshilik quqyq buzýshylyq tirkeldi. Búginde jergilikti atqarýshy organdarǵa buzýshylyqtardy joıý týraly 1268 uıǵarym joldanyp, olar boıynsha 1041 qoqys úıindisi joıyldy.
Týrıster qaýipsizdigi — qonaqjaılyq
Qazaqstan — sheteldik týrıster úshin qaýipsiz el. Іshki ister mınıstri Erjan Sadenov elimizge keletin sheteldik týrıster úshin jaıly ári qaýipsiz orta qalyptasyp jatqanyn aıtty.
Atap aıtsaq, shetel azamattary polıtsııa bólimine baryp tirkelýden bosatyldy. Qabyldaýshy tarap shetel azamatynyń kelgeni týraly onlaın-rejımde habarlaı alady. Іri qala áýejaılarynda qaýipsizdik sharasy týraly týrısterdi habardar etý úshin QR-kod bar, ol arqyly SafeTravel.kz elektrondy portalyna ótýge bolady. Ol jerde týrısterge qajetti birneshe tilde aqparat bar. Atap aıtsaq, SafeTravel.kz portalynda, polıtsııamen jedel baılanys ornatýǵa arnalǵan «102» mobıldi qosymsha, «SOS» batyrmasy, sonymen qatar kóshi-qon jadynamasy qarastyrylǵan. Odan bólek, qala kartasy jáne tanymal qosymshalar siltemesi, taksı jáne onlaın qyzmet tizimi, uıaly baılanys operatorynyń resmı saıty, tótenshe jaǵdaı, jedel járdem, órt sóndirý jáne qutqarý qyzmeti bar.
Mysaly, Shyǵys Qazaqstannyń ǵajaıyp tabıǵatyn kórýge arnaıy kelgen Avstrııa azamaty Katon-Qaraǵaı óńirine atbasyn burdy. Alaıda beıtanys aımaqtyń naqty baǵytyn bilmegen ol jergilikti ýchaskelik ınspektor Aıan Nurıevten kómek suraǵan.
Polıtsııa qyzmetkeri týrıstke baǵyt-baǵdar kórsetip qana qoımaı, el erejesi men qaýipsizdik talaptaryn da jan-jaqty túsindirip berdi.
— Ol maǵan shynymen kómektesti. Eń kórikti, kóz toımas tabıǵı jerlerge qalaı jetýge bolatynyn, qaıda toqtap, qaı tustan qaraǵan ádemi ekenin egjeı-tegjeıli aıtyp berdi, — deıdi sheteldik meıman.
Jyl basynan beri myńdaǵan quqyq buzýshylyq anyqtaldy. Onyń ishinde 828 satý faktisi bar.
Zańsyz aınalymnan shamamen 3,5 tonna esirtki tárkilendi, ıaǵnı 259 kg sıntetıka, 2 tonnaǵa jýyq marıhýana, 303 kg gashısh jáne 83 esirtki zerthanasy joıyldy. Atap aıtsaq, 6 tonnaǵa jýyq prekýrsor tárkilendi. 20 uıymdasqan qylmystyq toptyń joly kesildi. Sonymen qatar, zańsyz kontenti bar 11 myńnan astam saıt, sondaı-aq 1 mlrd teńgeden astam somaǵa 12 myń bank kartasy men shot buǵattaldy. Odan bólek 1783 adam ustaldy, onyń 669-y qamaýǵa alyndy.
Jyl basynan beri quqyq qorǵaý organdary el arasynda 1 265 profılaktıkalyq is-shara ótkizdi. Onyń qatarynda dáris, áńgimelesý, sporttyq jarystar jáne saýalnama bar. Atalǵan is-sharaǵa 987 áskerı bólim men bóliniste 30 myńnan astam áskerı qyzmetshi qatysty.
Uıymdasqan qylmystyq toppen kúres
Іshki ister mınıstrligi uıymdasqan qylmystyq top qyzmetin áshkereleý jáne toqtatý jumysyn júıeli túrde júrgizip keledi. Jyl basynan beri qylmystyq qurylym basshylary men qatysýshylarǵa qatysty 51 qylmystyq is qozǵaldy.
Elimizde krımınalıtet ókilderine qatysty transulttyq qylmystyq qaýymdastyq qurý jáne oǵan basshylyq etý faktisi boıynsha alǵash sotqa deıingi tergeý bastaldy. Atalǵan ister boıynsha qylmystyq qýdalaý aıasynda tek el ishinde ǵana emes, shetelde de aýyr jáne asa aýyr qylmys jasaǵan adamdar bar. Osy oraıda Ulttyq qaýipsizdik komıteti, Memlekettik kúzet qyzmeti jáne Bas prokýratýramen birlesip, dálel jınaý boıynsha keshendi is-shara júrip jatyr. Jalpy 150-den astam adam jaýapkershilikke tartyldy.
Polıtsııa & jasandy ıntellekt
Memleket basshysynyń jasandy ıntellektini jedel damytý jónindegi tapsyrmasyn oryndaý aıasynda Іshki ister mınıstrligi tergeýshiniń ınteraktıvti kómekshisi jobasyn iske qosty.
Jobanyń maqsaty — qylmystyq isti tergeý sapasyn arttyryp, jedeldetý. Jasandy ıntellekt sotqa deıingi tergep-tekserý biryńǵaı tizilimi aqparattyq júıesine biriktirilgen jáne tergeýshiniń kúndelikti jumysyn avtomattandyrýǵa kómektesedi.
Júıeniń múmkindikterine kelsek, daýysty mátinge aınaldyrady, birneshe adam bergen jaýapty salystyryp, qarama-qaıshylyqty anyqtaıdy, jaýap alý úshin naqtylaıtyn suraqtar usynady, protsessýaldyq qujatty avtomatty túrde retteıdi.
JI kómekshiniń qyzmeti 4 negizgi modýlden turady:
— tergeýdi josparlaý;
— jaýapty óńdeý;
— qujatty daıyndap, taldaý;
— boljam jasaý.
— Joba — tergeý ýaqytyn qysqartyp, tergeýshilerdi tehnıkalyq júktemeden bosatýǵa múmkindik beredi. 19 maýsymnan bastap júıe pılottyq rejımde Astana qalasy Esil aýdanynyń polıtsııa basqarmasy bazasynda iske qosyldy. Aldaǵy aptada Qosshy qalalyq polıtsııa bóliminde iske qosý josparlanyp otyr, — deıdi mınıstrlikten.
Alaıaqtar qazaqsha sóıleı bastady:
— jasandy ıntellekt arqyly jasalatyn aıla-tásil;
— Sońǵy ýaqytta alaıaqtar zamanaýı tehnologııany, onyń ishinde jasandy ıntellektini keńinen paıdalanyp júr. Olar bank, quqyq qorǵaý organdary nemese týystaryńyzdyń atynan habarlasyp, shynaıy adamnyń daýysyn dál salyp, senimińizge kirýge tyrysady. Tipti Deepfake tehnologııasyn qoldana otyryp, tanymal tulǵanyń nemese jaqyn jandaryńyzdyń beınesin shynaıy etip jasap, beıneqońyraý shalý arqyly aldaýǵa deıin barady. Mundaı ádisterdi qoldaný — adam psıhologııasyna áser etip, tez sheshim qabyldaýǵa májbúrleıdi, — dep eskertedi polıtsııa.
Osy oraıda, kúmán týdyratyn habarlama men qońyraýǵa muqııat bolý kerek.