Qasym-Jomart Toqaev: Qazaqstan men Ázerbaıjan yntymaqtastyqtyń jańa dáýirine qadam basady

ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń Ázerbaıjanǵa memlekettik sapary qarsańynda APA aqparat agenttigine bergen suhbaty.

– 2022 jyldyń tamyz aıynda Siz Ázerbaıjanǵa resmı saparmen bardyńyz, bul, árıne, eki memleket arasyndaǵy qarym-qatynastardyń damý dınamıkasyna serpin beretin tarıhı sát boldy. Ekijaqty qarym-qatynastardyń qazirgi jaǵdaıyn qalaı sıpattar edińiz?

– Bizdiń baılanystarymyzdyń tabysty damýynyń irgetasy, eń aldymen, qazaq jáne ázerbaıjan halyqtarynyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan baýyrlastyq baılanysy, memleketterimizdiń kóp jylǵy jemisti yntymaqtastyǵy, halyqaralyq arenadaǵy ózara qoldaýy.

Jáne, árıne, mańyzdy aspekt Ázerbaıjan Prezıdenti Ilham Geıdar ogly Álıevpen qalyptasqan jeke, senimdi jáne dostyq qarym-qatynas. Bul ekijaqty jáne kópjaqty máseleleriniń barlyq kesheni boıynsha ózara túsinistikti nyǵaıtýǵa kómektesedi.

Meniń 2022 jylǵy Ázerbaıjanǵa jasaǵan resmı saparym belgili bir deńgeıde Baký men Astana arasyndaǵy áriptestik úshin serpilis boldy.

Birinshiden, bul meniń Ázerbaıjanǵa memleket basshysy retinde birinshi saparym. Ekinshiden, bul elderimiz arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastyń ornaǵanyna 30 jyl tolýy qarsańynda ótti. Úshinshiden, sapar qorytyndysy boıynsha strategııalyq qarym-qatynastardy nyǵaıtý jáne odaqtastyq yntymaqtastyqty tereńdetý týraly birlesken Deklaratsııany qabyldaý yntymaqtastyǵymyzdyń jańa kezeńiniń bastaýy boldy.

Qazirgi qazaq-ázerbaıjan qarym-qatynasy órkendeý ústinde. Saıası, saýda-ekonomıkalyq, tranzıttik-kólik, energetıka, aýyl sharýashylyǵy, mádenı-gýmanıtarlyq jáne basqa da salalarda baılanystardy nyǵaıtý boıynsha júıeli jumystar júrgizilýde.

– Prezıdent Ilham Álıevpen kezdesýińizde qazaq halqynyń Qarabaqty qalpyna keltirýge qosqan úlesi týraly mańyzdy sheshim qabyldandy. Qazaqstan tarapy Ázerbaıjan halqyna syılyq retinde Fızýlı qalasynda qazaqtyń kórnekti kompozıtory Qurmanǵazynyń esimimen atalatyn balalar shyǵarmashylyq ortalyǵyn salýdy usyndy. Baýyrlas Qazaqstan aldaǵy ýaqytta elimizde taǵy qandaı jobalardy júzege asyrýdy josparlap otyr?

- Biz qazirdiń ózinde Qarabaqtyń qanshalyqty serpindi túrde jandanyp jatqanyn kórip otyrmyz. Bul óńirde kóptegen jasampaz jumys atqarylyp jatyr. Kólik, áleýmettik jáne týrızm ınfraqurylymy belsendi damyp, áýejaılar, qonaq úıler, turǵyn úıler men mektepter salynýda.

Árıne, bul ıgilikti isten biz de qalys qala almadyq. 2022 jyldyń tamyz aıynda Bakýge barǵan saparymda men qazaq halqynyń Ázerbaıjanǵa tartýy retinde Fızýlıdegi Qurmanǵazy atyndaǵy balalar shyǵarmashylyq ortalyǵynyń qurylysy týraly habarlaǵan bolatynmyn.

Meniń qazirgi saparymnyń baǵdarlamasynda osy ortalyqtyń resmı ashylýy qarastyrylǵan. Bul mekeme elderimiz ben halyqtarymyz dostyǵynyń, baýyrlastyǵynyń jáne ózara qoldaýynyń taǵy bir sımvolyna aınalary sózsiz.

Men bizdiń kompanııalarymyzdyń Qarabaqty jańǵyrtýǵa qatysýǵa daıyn ekenin aıtqym keledi. Men Ázerbaıjan basshylyǵyna qazaqstandyq kompanııaǵa Fızýlı qalasyndaǵy ortalyq aımaqtyq aýrýhana qurylysynyń jobasyn usynǵany úshin alǵysymdy bildiremin. Aldaǵy ýaqytta Qazaqstan Respýblıkasy kompanııalarynyń qatysýymen osyndaı jobalar kóp bolady dep kútemiz.

– Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Prezıdenti Ilham Álıev óziniń ulyqtaý rásiminde túrki memleketteri uıymy aıasyndaǵy jumystyń basymdyǵyn atap ótti: «Bizdiń otbasymyz – Túrki álemi. Biz ózimizdi keremet sezinemiz» dedi. Prezıdent myrza, sondaı-aq Ázerbaıjannyń TMU-ǵa múshe barlyq memlekettermen baýyrlastyq qarym-qatynasta ekenin jáne eldiń saıasaty uıymdy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵanyn aıtyp, «Biz túrki memleketteriniń uıymyn mańyzdy faktorǵa jáne jahandyq arenadaǵy kúsh ortalyǵyna aınaldyrýǵa ortaq kúsh salýymyz kerek. Buǵan biz tek birge qol jetkize alamyz» dedi. Osy qurylym sheńberinde Ázerbaıjan men Qazaqstannyń jáne TMU bolashaǵy men yntymaqtastyǵyn qalaı baǵalaısyz?

– Áńgimeni Qazaqstan men Ázerbaıjan Túrki memleketteri uıymynyń negizin qalaýshylar ekendiginen bastaıyn. Qurylymdy qurý bastamasyn Qazaqstan kóterip, kelisimniń ózi Ázerbaıjan jerinde jasalǵan. Osy sátten beri on bes jylǵa jýyq ýaqyt ótti, sodan beri bizdiń ortaq uıymymyz ınstıtýttandyrý jolynda uzaq joldan ótti. Onyń ústine halyqaralyq arenada tanymal bolyp, bedeldi oıynshyǵa aınalyp keledi.

Túrki memleketteri uıymynyń tarıhı mıssııasyn baǵalaýda Ázerbaıjan basshysynyń pikirimen kelispeý qıyn. Shynynda da, bul ıntegratsııalyq birlestiktiń rólin asyra baǵalaý qıyn. Salystyrmaly túrde qysqa tarıhı kezeńde bizdiń memleketterimizdiń yntymaqtastyǵy óziniń ómirsheńdigin kórsetip, jańa geosaıası shyndyq retinde túrki áleminiń kontýryn aıqyndady. Bizdiń mindetimiz uıymnyń damýyn qamtamasyz etý. 

– Qazir, barshamyz kórip otyrǵanymyzdaı, Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýtynyń (THKM) bizdiń aımaq úshin de, búkil álem úshin de mańyzdylyǵy artyp keledi. Onyń eki eldiń ekonomıkasy úshin áleýeti men bolashaq rólin qalaı kóresiz?

– Jańa geosaıası jaǵdaıda bizdiń elderimizdiń transkontınenttik saýdany ilgeriletý men damytýdaǵy róli qarqyndy artyp keledi. Kartaǵa jyldam qaraýdyń ózi Ortalyq Azııa men Ońtústik Kavkazdyń biregeı geografııalyq orny týraly aıtady.

Sondyqtan Ázerbaıjan sııaqty Qazaqstan da eldiń kólik-logıstıkalyq áleýetin nyǵaıtý boıynsha belsendi saıasat júrgizip keledi. Jasyrmaımyn, bul biz úshin strategııalyq mindet.

2030 jylǵa qaraı 11 myń shaqyrymdy jóndep, 5 myń shaqyrymnan astam jańa temir jol salýdy kózdep otyrmyz. Bul eldiń kóliktik múmkindikterin aıtarlyqtaı arttyrady.

Búgingi tańda transkontınentaldyq saýdany ilgeriletý men damytýdaǵy Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýtynyń nemese «Ortalyq dáliz» dep atalatyn joldyń róli tez ósti. Buǵan osy baǵyt boıynsha 2022 jyly eki esege, al 2023 jyly taǵy 65 paıyzǵa artyp, 2,7 mıllıon tonna júkke (2022 jyly – 1,7 mıllıon tonna) deıin ósken júk tasymaldaý kólemi dálel.

Bolashaqta bul kórsetkishti 10 mln tonna deńgeıge kóterý josparymyz bar. Bul úshin suranys ta, tehnologııalyq múmkindik te bar. Sondyqtan Astana men Baký bul salada keshendi qadamdar jasaýda. 2022 jyldyń sońynda qabyldanǵan dep atalatyndardy sınhrondy joıý boıynsha Jol kartasy osynyń aıqyn kórsetkishi bola alady.