Qarýdy ruqsatsyz satyp alý: qaýip arta ma, múmkindik keńeıe me
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda qýaty men kalıbri shekteýli pnevmatıkalyq qarýdy ishki ister organdarynyń ruqsatynsyz satyp alýǵa ruqsat beretin zańnamalyq ózgeris kúshine endi. Bul jańalyq bir jaǵynan rásimderdi ońtaılandyryp, sportty damytýǵa serpin berse, ekinshi jaǵynan qoǵamdyq qaýipsizdik pen baqylaýǵa qatysty túrli pikir týdyryp otyr.
Qandaı qarýdy ruqsatsyz satyp alýǵa bolady?
Qazaqstanda azamattyq qarý aınalymy týraly zańnamaǵa engizilgen sońǵy ózgeristerge sáıkes, el azamattary belgili bir sporttyq pnevmatıkalyq qarý túrlerin ishki ister organdarynyń ruqsatynsyz satyp ala alady. Naqtyraq aıtqanda, qýaty 7,5 djoýlden aspaıtyn jáne kalıbri 4,5 mm-ge deıingi pnevmatıkalyq qarýlardy 18 jasqa tolǵan azamattar zańdy túrde ıelene alady.
Pnevmatıkalyq qarýǵa qoljetimdilikti jeńildetý – azamattardyń quqyqtaryn keńeıtip, memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrý men rásimderdi ońtaılandyrýdy kózdeıtin bastama. Alaıda bul ózgeristiń qoǵamdyq qaýipsizdikke yqtımal áseri jóninde túrli pikir bar.
Іshki ister organdarynyń ardageri Baǵlan Kazbekovtiń aıtýynsha, zańdaǵy ózgerister qoǵamdyq tártipke tikeleı qaýip tóndirmeıdi.
– Bul ózgeristerdiń negizgi maqsaty – rásimderdi jeńildetý. Biraq bul qarýǵa kez kelgen adamnyń qol jetkize alatynyn bildirmeıdi. Qarý arnaıy lıtsenzııalanǵan dúkenderde ǵana satylady. Al satyp alýshydan mindetti túrde sottylyǵynyń joqtyǵy týraly anyqtama, psıhıatrııalyq jáne narkologııalyq dıspanserlerden alynǵan medıtsınalyq qorytyndylar, sondaı-aq qarýdy qaýipsiz qoldaný jónindegi kýrsty aıaqtaǵanyn rastaıtyn qujat suralady. Sondyqtan bul qoǵamdyq qaýipsizdikke zııan keltiredi deý – asyǵys tujyrym, – deıdi ol.
Sondaı-aq bul rette jastardyń paıdaly ári maqsatty ispen aınalysýyna jol ashylatynyn alǵa tartady. Atý sportyna baýlýǵa, olardyń áskerı-patrıottyq rýhyn nyǵaıtýǵa yqpal etpek. Sebebi, pnevmatıkalyq qarý qurylymy jaǵynan áskerı úlgidegi qarýǵa uqsas bolǵandyqtan, ásirese áskerı boryshyn óteýge daıyndalyp júrgen jastarǵa naqty tájirıbe berýge jaqsy.
– Jastar vırtýaldy keńistiktegi atys oıyndaryn oınaǵansha, sporttyq negizde naqty mashyq qalyptastyrǵany áldeqaıda paıdaly. Bul – bolashaq Olımpıada chempıondarynyń qataryn tolyqtyrýǵa sep bolýy yqtımal, – dep paıymdaıdy ardager maman.
Qarýdy qaıda paıdalanýǵa bolady?
Zańnamaǵa sáıkes, sporttyq pnevmatıkalyq qarýdy tek arnaıy jabdyqtalǵan sport nysandarynda paıdalanýǵa ruqsat etiledi. Bul – atys qaýipsizdigin qamtamasyz etýge, sondaı-aq qoǵamdyq tártipti buzýdyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan shara. Al belgilenbegen jerde pnevmatıkalyq qarýdy qoldanǵan azamat Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń 485-baby negizinde 20 AEK mólsherinde aıyppul tóleýge mindetteledi.
Qarýdy satý men esepke alý qalaı baqylanady?
Qazaqstanda qarý satatyn dúkender men mekemeler arnaıy lıtsenzııa alýǵa mindetti. Bul – qarýdy zańdy túrde satýǵa jáne esepke alýǵa beriletin resmı ruqsat. Lıtsenzııasyz qarý satýǵa qatań túrde tyıym salynǵan.
Qarý satylǵan kezde árbir qarý mindetti túrde tirkeýden ótedi. Satýshy satyp alynǵan qarý týraly aqparatty arnaıy jýrnalǵa nemese elektrondyq júıege engizedi. Onda qarýdyń túri, kalıbri, satyp alýshynyń jeke derekteri jáne satyp alý kúni kórsetiledi. Bul qujattar 10 jyl boıy saqtalýy tıis. Uzaq merzimdi tirkeý – qarý aınalymyn baqylaý men qajet jaǵdaıda naqty ıesin anyqtaý úshin mańyzdy qural.
Sonymen qatar, qarý satatyn dúkender polıtsııanyń turaqty baqylaýynda bolady. Toqsan saıyn jergilikti polıtsııa qyzmetkerleri tekserý júrgizip, eseptik qujattardyń durystyǵyn jáne satý rásimderiniń zańǵa sáıkestigin qadaǵalaıdy. Erejelerdi buzǵan mekemelerge 50 AEK kóleminde aıyppul salynady. Qaıtalanǵan nemese óreskel buzýshylyq jaǵdaıynda lıtsenzııa ýaqytsha toqtatylady nemese tolyq qaıtarylady.
Bul talaptardyń tek qaǵaz júzinde qalmaı, shynaıy túrde oryndalatynyn Baǵlan Kazbekov te rastaıdy.
– Qarý satýshylarǵa qoıylatyn talaptar naqty jáne júıeli túrde baqylanady. Olar jylyna 4 ret tekserýden ótedi. Jergilikti polıtsııa bul protsesti turaqty qadaǵalap otyrsa, olardyń ózderi mınıstrlik deńgeıinde baqylaýǵa alynady. Basqa eldermen salystyrǵanda, Qazaqstanda qarý aınalymyna baqylaý áldeqaıda qatań, – deıdi ol.
Resmı túrde «ruqsatsyz» dep kórsetilgen pnevmatıkalyq qarý satý is júzinde ákimshilik súzgiden ótedi. Qarýdy satyp alýshy sottylyǵynyń joqtyǵyn, psıhıatrııalyq jáne narkologııalyq esepte turmaıtynyn, sondaı-aq qaýipsizdik kýrsynan ótkenin rastaıtyn qujattardy usynýy tıis.
– Bul ózgeris azamattarǵa jeńildik berý sııaqty kóringenimen, shyn máninde ol qatań súzgiden ótken azamattarǵa ǵana qatysty. Sondyqtan bul qadam qoǵamdyq qaýipsizdikke tikeleı qaýip tóndirmeıdi, – dep túıindedi Baǵlan Kazbekov.
Qyzmetkerlerge qandaı jeńildik bar?
Azamattyq qarý ıelený tártibine engizilgen ózgerister áskerı qyzmetshilerge, quqyq qorǵaý jáne arnaýly memlekettik organdardyń qyzmetkerlerine birqatar jeńildik qarastyrady. Atap aıtqanda, bul sanattaǵy azamattar qarý satyp alý kezinde psıhıatrııalyq jáne narkologııalyq dıspanserlerden anyqtama, sondaı-aq qaýipsizdik kýrsynan ótkenin rastaıtyn qujat tapsyrýdan bosatylady.
Jalpy alǵanda, qarapaıym azamattarǵa mundaı qarýdy satyp alý úshin birqatar medıtsınalyq jáne oqý talaptarynan ótý mindettelse, arnaıy mártebeli tulǵalar bul protsesti jeńildetilgen tártippen júzege asyra alady. Sebebi olar jyl saıynǵy profılaktıkalyq medıtsınalyq tekserýlerden ótip, kásibı mindetteri aıasynda qarý qoldanýǵa qatysty arnaıy daıyndyqtan ótedi. Osyǵan baılanysty bul qyzmetkerler ishki ister organdaryna jeke medıtsınalyq qujat emes, óz mekemesiniń kadr bóliminen beriletin resmı anyqtama ǵana usynady. Bul qujat olardyń atqaratyn qyzmeti, densaýlyǵynyń jaramdylyǵy jáne kezekti tekserýden ótkeni týraly málimetti qamtıdy.
Osy oraıda sala ardageri Baǵlan Kazbekov bul ózgeristi oryndy dep esepteıdi. Onyń aıtýynsha, arnaıy qyzmet ókilderi qarý qoldaný tártibi men erejelerin kásibı deńgeıde meńgergen jáne qaýipsizdik qaǵıdalaryn júıeli túrde pysyqtap otyrady.
– Bul azamattar jyl saıyn medıtsınalyq tekserýden ótip, qarýmen jumys isteý daǵdylaryn turaqty jetildirip otyrady. Olardyń kásibıligi men qyzmettik mindetteri qarý qoldanýǵa degen daıyndyq deńgeıiniń joǵary ekenin kórsetedi. Sondyqtan bul sanattaǵy tulǵalar úshin protsesti jeńildetý – qaýipsizdik turǵysynan qısyndy ári negizdelgen sheshim, – deıdi.
Zań buzǵandarǵa qandaı jaýapkershilik qarastyrylǵan?
Qazaqstan zańnamasy azamattyq jáne sporttyq qarý aınalymyna qatysty naqty jáne qatań shekteýler belgileıdi. Bul — eldegi qoǵamdyq tártip pen qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń mańyzdy quraldarynyń biri.
Qarý saqtaý, paıdalaný jáne satý kezinde talap etiletin tártip buzylǵan jaǵdaıda, azamattar men zańdy tulǵalar túrli jaýapkershilikke tartylady.
Máselen, sporttyq pnevmatıkalyq qarýdy arnaıy ruqsat etilmegen jerde qoldanǵan jaǵdaıda, azamatqa 20 aılyq eseptik kórsetkish (AEK) mólsherinde aıyppul salynady. Bul - zańda bekitilgen qaýipsizdik tetigi.
Al qarý dúkenderi tarapynan esepke alý nemese qujat júrgizý tártibi buzylsa, 50 AEK aıyppul salynyp, tipti lıtsenzııasy ýaqytsha toqtatylýy nemese tolyqtaı qaıtarylýy múmkin.
Budan da kúrdeli quqyqbuzýshylyq - qarýdy zańsyz saqtaý nemese ony tirkeýsiz tasymaldaý. Mundaı áreketter úshin ákimshilik jaza ǵana emes, Qylmystyq kodekske sáıkes jaza qarastyrylǵan. Tıisti talaptar oryndalmaǵan jaǵdaıda, qarýdy zańsyz ıemdený nemese satý áreketteri azamatty bas bostandyǵyn shekteýge deıingi jazaǵa ıtermeleýi múmkin. Alaıda zańnamada azamattardy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan izgilik qaǵıdasy da bar. Eger azamat óz erkimen zańsyz saqtalǵan qarýyn ishki ister organdaryna ótkizse jáne ol qarý ózge quqyqbuzýshylyqtarda paıdalanylmaǵan bolsa, onda bul azamat ákimshilik te, qylmystyq ta jaýapkershilikten bosatylady. Bul – qarý ıelerin zańdy jolmen áreket etýge úndeıtin quqyqtyq múmkindik.
Osy oraıda ardager polıtseı bul talaptardyń qoǵam qaýipsizdigine oń yqpal etetinine senimdi ekenin bildirdi.
– Pnevmatıkalyq qarýdy tek 18 jasqa tolǵan azamattar ǵana satyp ala alady. Onyń ústine qarý satý tek lıtsenzııalanǵan dúkenderde júzege asady jáne árbir qarý naqty tirkeýge alynady. Sondyqtan bul jerde baqylaýsyzdyq týraly aıtýǵa negiz joq, – deıdi Baǵlan Kazbekov.
Onyń paıymynsha, qarý aınalymyn tirkeý men esepke alýdyń naqty júıesi jáne zańnamalyq talaptardy oryndamaǵandarǵa qatysty qoldanylatyn jaza – qaýipsizdik standarttarynyń saqtalýyna kepil bola alady.
Álem elderindegi pnevmatıkalyq qarýdy retteý tájirıbesi
Pnevmatıkalyq qarýdy ıelený men qoldaný máselesine qatysty halyqaralyq tájirıbe ár eldiń qaýipsizdik saıasaty men quqyqtyq mádenıetine baılanysty ózgeshelenedi. Bul salada azamattarǵa belgili bir dárejede erkindik bere otyryp, baqylaý men jaýapkershilik júıesin qatar úılestirý – keń taralǵan tásil.
Germanııa – Eýropada pnevmatıkalyq qarýǵa qatysty talaptary qatań elderdiń biri. Munda qýaty 7,5 djoýlden aspaıtyn pnevmatıkalyq qarýdy 18 jasqa tolǵan azamattar eshqandaı ruqsatsyz satyp ala alady. Alaıda mundaı qarýdyń syrtyna «F» tańbasy qoıylýy mindetti, bul onyń zańdy ekenin kórsetedi. Al qýaty joǵary úlgiler úshin mindetti túrde lıtsenzııa qajet. Sonymen birge, Germanııada qoǵamdyq oryndarda qarýmen júrýge qatań tyıym salynǵan.
Polshada azamattar qýaty 17 djoýlge deıingi pnevmatıkalyq qarýdy kedergisiz ıelene alady. Degenmen, bul qarýdy tek jeke aýmaqtarda nemese arnaıy sporttyq alańdarda qoldaný kerek. Bul elde de qaýipsizdikke basa mán beriledi: qoǵamdyq orynda qarýmen júrý – zań buzýshylyq bolyp esepteledi.
AQSh-ta pnevmatıkalyq qarýǵa qatysty talaptar ár shtatta ártúrli. Keıbir shtattarda bul qarý túri oıynshyq retinde qarastyrylyp, satylymda shekteý joq. Alaıda Nıý-Iork, Nıý-Djersı, Kalıfornııa syndy shtattarda jas shekteýi men tirkeý tártibi engizilgen. Sonymen qatar, el kóleminde mektep pen qoǵamdyq mekemeler mańynda qarý qoldanýǵa tyıym salynǵan.
Ulybrıtanııada pnevmatıkalyq qarý ıelenýge ruqsat etilgen, biraq naqty shekteýlermen. Qýaty 12 fýt-paýndtan (shamamen 16,2 djoýl) aspaıtyn úlgiler úshin ruqsat qajet emes, al joǵary qýatty qarýlarǵa lıtsenzııa mindetti. Sondaı-aq kámelet jasyna tolmaǵandarǵa qarý satýǵa jáne berýge qatań tyıym salynǵan.