Qarlyǵashtyń azaıýyna birneshe sebep bar — ornıtolog
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qazaq kıeli sanaıtyn qarlyǵash torǵaıtárizdiler otrıadyna jatatyn qus ekenin bilip pe edińiz? Ol nege qazir azaıyp ketti? Bul týraly Kazinform tilshisine ornıtolog, Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda ýnıversıteti PhD qaýymdastyrylǵan professorynyń mindetin atqarýshy Nurgúl Sıhanova aıtyp berdi.
Ǵalym bul qusty sıpattaǵanda óńirde kezdesetin túrlerine ǵylymı taldaý júrgizýdi jón sanaıdy.
— Qarlyǵashtar negizi torǵaıtárizdiler otrıadyna jatady. Omyraýy aq tústi, dene turqy shaǵyn, jer betine jaqyn qashyqtyqta ushady. Úı shatyrynyń astyna, kópqabatty úıdiń kireberisine, qumaıtty jarqabaqtarǵa uıalaıdy. Ǵylymda qystaý, qala jáne jar qarlyǵashy dep bólinedi. Al sur qarlyǵashtyń ereksheligi, omyraýy qara tústi jáne bıikte qalyqtap ushyp ómir súredi. Aýyzeki tilde qarlyǵash atalǵanymen, alǵashqy úsheýimen týystyǵy joq. Tipti otrıady da bólek. Túr-sıpaty men ushýyndaǵy, qoregin aýlaýdaǵy uqsastyqtar — týysqandyqtyń emes, konvergentti evolıýtsııanyń nátıjesi. Qarlyǵash ońtústik pen soltústikte ǵana emes, barlyq aımaqta taralǵan. Kún salqyndaǵanda qystaý úshin ekzotıkalyq máńgi jasyl ormandary bar jyly aımaqtarǵa, ıaǵnı Azııanyń ońtústigi men batysyna, Afrıka elderine ketedi, — dedi ol.
Ornıtolog qarlyǵashtyń qaı túri bolmasyn, jemtigin áýede qalyqtap júrip aýlaýǵa beıimdelgenin jetkizdi.
Sur qarlyǵash bir jyldyń 10 aıyna deıin, al táýliktiń 99,5%-da toqtaýsyz ushyp júredi eken.
— Osy ereksheligine baılanysty evolıýtsııa barysynda aıaqtarynyń damýy, ıaǵnı júrý, sekirý qyzmeti kenjelep qalǵan. Mundaı jaǵdaılar tabıǵatta kóp kezdesedi. Máselen, aqqý, qaz ben úırek sýda jaqsy júzgenimen qurlyqqa shyqsa, ebedeısiz júredi. Óıtkeni aıaqtary júzýge beıimdelgen. Endi túıequsqa qarańyz, jaýynan qorǵaný úshin alyp denesimen qashyp qutylady. Sol sebepti qanattary damymaǵan. Qarlyǵash jerde júrip jem jeýge beıimdelmegen. Sondyqtan ony kepter sııaqty qolǵa úıretý múmkin emes, — deıdi Nurgúl Sıhanova.
Qarlyǵashtyń daralar sanynyń kúrt tómendeýine birneshe sebep bar.
Ornıtolog qalalarda jándikterdi óltirýge arnalǵan hımııalyq preparattardy shamadan tys qoldaný, qus jemtigi sanalatyn qanatty maıda jándikterdiń azaıýy, temir-betondy áınekpen kómkerilgen ǵımarattardyń kóbeıýi sııaqty birneshe faktordy atady.
— Óıtkeni qarlyǵash uıanyń qurylys materıaly retinde saz balshyq pen óziniń silekeıin paıdanady. Sonymen qatar tabıǵatta belgili bir úderister men qubylystar tolqyndyq effekt arqyly qaıtalanyp otyrady. Bul degenimiz — qustyń keıbir túrleri bizdiń aımaqta kemigenimen basqa jerde artyp ketken bolýy ábden múmkin, — dedi ol.
Ǵalym qarlyǵashqa qatysty qyzyq derek keltirdi. Onyń uıasyn ózge elderde qorek retinde paıdalanady eken.
Biz buǵan deıin qustardy sýretke túsirýmen aınalysyp júrgen atyraýlyq áýesqoı fotografpen suhbattasqan edik.