Qarın: Nazarbaevtyń G20 sammıtine shaqyrylýy - Qazaqstannyń óńirlik protsestegi yqpal etý áleýetin Qytaıdyń moıyndaýy
- Aldymen osy jolǵy Beıjińge saparyńyzdyń nátıjesi jaıynda aıtyp berseńiz.
- Qazaqstan men Qytaıdyń saraptamalyq ortalyqtary arasyndaǵy ózara is-qımyl barynsha belsendi júrgizip jatyr desek te bolady. Degenmen, Beıjińge jasaǵan osy jolǵy saparymyzda biz qytaılyq áriptesterimizden seriktestigimizdi jańa deńgeıge kóterý maqsatyn aldymyzǵa júktegen edik.
Ádette, Qazaqstanǵa Ortalyq Azııany zertteý máselelerine mamandanǵan qytaılyq sarapshylardyń kelýi basym. Al Reseı, AQSh jáne basqa da óńirler boıynsha mamandar, olardyń ıdeıalary, ǵylymı tujyrymdamalary jáne eńbekteri qazaqstandyq sarapshylyq qoǵamdastyq úshin beımálim bolyp qalady. Sondyqtan osy jolǵy sapar barysynda biz eń birinshi kezekte máselelerdiń keń keshenin zertteýmen aınalysatyn jáne elderdiń úkimetteri men basshylaryna keńes beretin jańa seriktester men bedeldi sarapshylarmen baılanys ornatýǵa umtyldyq.
Atap aıtar bolsaq, biz Tsınhýa ýnıversıteti Halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń dırektory, Qytaı halyqaralyq saıasaty jýrnalynyń bas redaktory, professor ıAn Sıýetýnmen jan-jaqty suhbat júrgizdik. Ol Qytaıdyń syrtqy saıasaty, ulttyq qaýipsizdik jáne qytaı-amerıkalyq qarym-qatynas salasyndaǵy jetekshi sarapshylardyń biri sanalady. 2008 jyly professor ıAn Sıýetýn «Foreign Policy» jýrnalynyń nusqasy boıynsha 100 úzdik oıshyl jáne qoǵamdyq ıntellektýal tizimine engen.
Munan bólek, biz QHR Memlekettik keńesi janyndaǵy Damýdy zertteý ortalyǵy Eýropa men Azııanyń áleýmettik damýy ınstıtýtynyń, Beıjiń ýnıversıteti Halyqaralyq jáne strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń Reseı, Eýropa jne Ortalyq Azııa ınstıtýtynyń, Qytaı qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń, Qytaı qazirgi zamanǵy halyqaralyq qatynastar akademııasynyń basshylyqtary men sarapshylarymen kezdestik.
Biz olardyń halyqaralyq saıasattyń ózekti máselelerine qatysty biregeı kózqarastaryn bilýge umtyldyq. Bul úshin naqty máselelerdi arnaıy talqyladyq ta. Sońǵy 10-15 jyldyń kóleminde Qytaıdyń saıası oılaý júıesinde naqty bir ózgerister oryn alyp, jańa tujyrymdamalar dúnıege kelgen. Qytaı álemdik arenadaǵy qubylystardy ózinshe qarastyrady. Qazaqstannyń eksperttik qoǵamdastyǵy «tamyr soǵysyn» baqylap otyrýy tıis. Sondyqtan biz birqatar mamandy Qazaqstandaǵy áriptesterimen ózderiniń oılaryn bólisý úshin shaqyrdyq.
Qazirgi ýaqytta eki eldiń zertteý qurylymdary arasynda ózara is-qımyl negizinen konferentsııalar men semınarlar ótkizýmen ǵana shektelip otyr. Al ol jıyndarda tek baıandamalar oqýmen ǵana shekteledi.
Biz yntymaqtastyqtyń jańa pishin qajet ekendigine senimdimiz. Onyń ishinde birlesken zertteýler júrgizip, saraptamalyq baıandamalar jasaý qajet. Tek osy jaǵdaıda ǵana biz jańa tájirıbe men bilim jınaqtap, zertteý nysanymyzdyń máselelerin jetik túsinetin bolamyz. Sol sebepti osy kúnder ishinde biz qytaılyq áriptesterimizben mundaı ózara is-qımyldyń keleshegin talqyǵa saldyq.
- Osy kóktemdegi oqıǵalar kórsetkendeı, ekijaqty yntymaqtastyq belsendi damyp otyrǵandyǵyna qaramastan Qazaqstanda sınofobtyq kóńil-kúı áli de joǵary. Bul jaıynda ne oılaısyz?
- Qazaqstandyq qoǵamda qytaıǵa qarsy stereotıptiń kóptegen faktorlary, birinshi kezekte Keńes odaǵy kezeńinde qalyptasqan tarıhı jáne ıdeologııalyq sebepteri bar. Ekinshiden, Qytaıdy túsinbeýdiń jáne senbeýdiń sebebi - bul el jaıynda tolyq aqparattyń bolmaýy, tereń bilmeý. Búginde Qytaı álemniń eń iri ekinshi ekonomıkasy jáne bizdiń kórshimiz sanalady. Biraq, osyǵan qaramastan áli kúnge deıin Qazaqstanda Qytaıdyń tarıhyn, mádenıet, ekonomıkasy men saıası ómirin tereń zertteý qolǵa alynbaǵan. Biz ádettegideı Qytaıdy reseılik jáne batystyq ǵalymdardyń zertteýleri arqyly qarastyramyz. Al bizge óz kúshimizben qytaıtanýdy damytý qajet. Men Qytaıǵa qatysty stereotıpterdiń saqtalýynyń basty sebebi dál osy faktorlar ekendigine senimdimin.
- Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaev QHR Tóraǵasy Sı Tszınpınniń shaqyrýymen G20 sammıtine qatysady. Siz osy oqıǵaǵa qandaı baǵa berer edińiz?
- Qytaıdyń kórshisi kóp. Degenmen, Beıjiń sanaýly qonaqtardyń qatarynda Qazaqstan Prezıdentin G20 sammıtine shaqyryp otyr. Menińshe, Qytaı úshin «úlken jıyrmalyq» kezdesýi toqeterine kelgende ımmıdjdik shara emes, qaıta álemdik qoǵamdastyqtyń yqpaldy oıynshylaryna jahandyq ekonomıkany damytýǵa degen ózderiniń ádisterin jetkizý múkinshiligi.
Sondyqtan qazaqstandyq Kóshbasshyny G20 sammıtine qatysýǵa shaqyrý Qazaqstannyń halyqaralyq saıasattaǵy rólin, onyń belsendi ustanymy men óńirlik protseske yqpal etý áleýetin Qytaıdyń moıyndaýyn bildiredi.
Buǵan qosa, QR men QHR-dyń saıası fılosofııasynyń suhbattastyqqa umtylý, kıkiljińnen bas tartý, azamattardyń ómiri úshin jaıly jaǵdaı jasaýǵa basymdyq berý syndy kóptegen ortaq qundylyǵy bar.
Ótken jyly N.Nazarbaev Qytaıǵa memlekettik sapar jasady, al bul joly qazaqstandyq Kóshbasshynyń QHR-ǵa jumys sapary kózdelgen. Eki eldiń arasynda turaqty kezdesýdiń jáne joǵary deńgeıdegi saıası konsýltatsııalar júrgizýdiń jaqsy dástúri qalyptasqan.
- Qazaqstanda jeke sınologııa ınstıtýtyn qurý qajetti týraly ne oılaısyz?
- Menińshe, bizge birneshe qytaıtaný ortalyǵyn damytý qajet. Óıtkeni, Qytaı bizdiń alyp kórshimiz. Buǵan qosa, bizge tek QHR-dy zerdeleý ınstıtýty ǵana emes, sonymen birge Reseı men Ortalyq Azııany zertteý ortalyqtary da qajet. Biz kúrdeli Ortalyq Azııa óńirinde ornalasqanbyz. Ózbekstandaǵy oqıǵalar Ortalyq Azııa respýblıkalaryn tereń zerdeleý qajettigine taǵy da bir márte dálel bola alady.
Sondyqtan, taǵy da qaıtalap aıtamyn, Qazaqstanǵa óńirtanýdyń jekelegen baǵytyn damytý qajet.
- QSZI-diń sheteldik áriptesterimen yntymaqtastyǵy qalaı damýda?
- Sońǵy bir jarym jyldyń ishinde biz sheteldik ortalyqtarmen qarym-qatynasymyzdy damytýdyń jańa strategııasyna kóshtik. Oǵan deıingi baılanystar sıtýatıvti ári epızodty sıpatqa ıe bolatyn. ıAǵnı biz konferentsııalarda, sımpozıýmdarda jáne forýmdarda ǵana kezdesetin edik. Búginde biz ekijaqty negizdegi arnaıy talqylaýlarǵa basa nazar aýdaramyz.
Máselen, ótken jyly biz ortaazııalyq áriptesterimiz: Ózbek strategııalyq zertteý ınstıtýtymen, Qyrǵyz strategııalyq zertteý ınstıtýtymen, tájik áriptesterimizben seriktestigimizdi nyǵaıtyp, jańa pishinge kóshirýge basa nazar aýdardyq. Buǵan qosa aýǵandyq jáne ázerbaıjandyq áriptesterimizben qarym-qatynasty damyttyq. Al aǵymdaǵy jyly Reseı men Qytaıdaǵy áriptesterimizben aradaǵy qarym-qatynastarymyzdy arnaıy túrde damytýdamyz. Osy jolǵy saparymyzdy jarty jyldan astam ýaqyt josparlaǵan edi. Bul rette baǵdarlamamyzda tek qana hattamalyq kezdesýlerdi qarastyrmaı halyqaralyq saıasattaǵy jetekshi sarapshylarmen tyńǵylyqty pikir almasýǵa kóńil bóldik.
- Sizben suhbattasqan qytaılyq sarapshylardy ne qyzyqtyrdy?
- Olardy da bizdi qyzyqtyratyn máseleler tolǵandyrady. Atap aıtqanda. AQSh, Reseımen qarym-qatynas, Ortalyq Azııadaǵy jetekshi oıynshylar qarym-qatynasynyń teńgerimin qalyptastyrý, ekijaqty ári kópjaqty óńiraralyq yntymaqtastyqty damytý táýekelderi men múmkinshilikteri.
Sarapshy ámbebap bolý kerek pe nemese tek bir baǵyttaǵy maman bolýy qajet pe?
Menińshe, mamandanýy asa qajet. Qazaqstandyq saraptamalyq mekteptiń eń basty problemalarynyń biri mamandanýdyń joqtyǵy. Kóptegen sarapshylar geosaıası problemalarǵa, ishki saıasat máselelerge, áleýmettik-ekonomıkalyq taqyrypqa jáne ózge de aspektilerge qatysty pikir bildirip, ámbebap bolýǵa umtylady. Degenmen, mamandaný qajet, adam ózi tereńirek taldaı alatyn ary ketkende 2-3 baǵyt bolǵany durys.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!