Karbıýrator tazartqysh, shattandyratyn gaz: Jastar neden ýlanyp júr
AQTÓBE. KAZINFORM — Jastar men jasóspirimder qazir shattandyrǵysh gaz men karbıýrator tazartqysh suıyqtyqty ıiskep, masaıyp júr. Bul — táýeldiliktiń basy. Kazinform tilshisi mamandarmen sóılesip, munyń arty nege dýshar etetinin surady.
Atseton, tolýol, propan men býtannyń qospasy bar — hımık
Karbıýrator tazartqysh suıyqtyq quramynda ýly hımııalyq element kóp. Hımııalyq atseton, tolýol, kómirqyshqyl gazy, etılbenzol, spırt.
Munyń bárin qosqanda kóliktiń karbıýratoryn ońaı tazartýǵa bolady.
— Benzol, tolýol, atsetondy hımııalyq zerthanada tek arnaıy ruqsatpen qoldanýǵa bolady. Bul jerde sol ýly gazdar bar. Tolýol — eń zııandysy. Adamdar sonda býtan, propan, kómirqyshqyl gazdarynyń qospasyn ıiskep tur. Bári de adamnyń tanys alý joldaryn lastaıdy. Benzınniń quramyndaǵy aromatty kómirsýrettiń paıyzy tómen bolsa da áser etedi. Al bul gazdardyń quramynda aromatty kómirsýtek úlesi kóp. Zııany da aıtarlyqtaı aýqymdy. Býdy ishke tartqanda tynys alý joldaryna enip, aǵzaǵa áser etedi. Shattandyrǵysh gaz — azottyń bir valentti oksıdi. Tússiz biraq tátti ıisi bar. Estýimshe adamdyń júzine kúlki úıirtetin shattandyrǵysh shar túngi klýbtarda qoldanylady, baǵasy da arzan eken. Azottyń bir valentti oksıdin, gazdy qaıdan alýǵa bolady? Muny tamaq ónerkásibi salasynda, aerozol quramynda bolady. Kondıterlik tsehta tortqa krem jaǵady. Kópirshik osy gaz arqyly týyndaıdy. Tamaq ónerkásibinde ol zııan emes. Tek gazdy bólek alsa, adamdy ýlaıdy, — dedi Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıteti hımııa jáne taǵam tehnologııasy kafedrasynyń meńgerýshisi Samal Dýzelbaeva.
Gazdar adam aǵzasyna engen kezde tynys alý joldarymen birge qandy lastaıdy. Qan quramyndaǵy glıýkozanyń jumysyn buzady.
Ásirese azottyń bir valentti oksıdi qanǵa túskende túıirshikter qozǵalyssyz qalyp, tynys alý qıyndaıdy.
Aldymen qyzyq, keıin táýeldilik — narkolog
Birer mınýtqa sozylǵan shattyq pen kúlki sońy aıyqpas dertke dýshar etýi múmkin. Qyzyq kórip, quryqqa ilikse shyqpaıdy, táýeldi bolady.
— «Shattardyrǵysh» gaz degenimiz — azot oksıdi. Medıtsınada ony shaǵyn ota jasaǵan kezde qoldanyp júr. Adamnyń júzine kúlki úıirilip, denesi bosańsıdy. Tipti jeńil masań kúıge túsedi. Bir aıta keterligi, bul qubylys tez tarap ketedi. Sondyqtan jastar ony qaıta-qaıta qoldanady. Bir tutynǵannan-aq baǵyt-baǵdarynan aıyrylady, esinen bilmeı, estý qabileti buzylady, kózi nashar kóredi, sózi túsiniksiz kúıge túsedi. Kóp qoldansa táýeldi bolyp ketedi. Gazdyń ózi — ýly. Uzaq ýaqyt boıy tutynǵan kezde kúızeliske túsedi, ashýshań bolady. Sonymen birge ottegi jetpeı, adam azǵasy zaqymdanady. Jasóspirimder men jastar gazdyń esh zııany joq dep oılaıdy. Biz maman retinde bir ret tutynǵannyń ózinde adam ólip ketýi múmkin dep eskertemiz, — dedi Aqtóbe oblystyq psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynyń narkolog dárigeri Janar Totaeva.
Álemde esirtkige táýeldilik problemasy jıi qozǵalady. Bul — búgin aıtylyp júrgen bes keseldiń biri.
Onyń bir emes, birneshe túri bar. Tek apıyn jáne kannabınoıdtar dep eki topqa bóledi.
— Qazaqstandy alar bolsaq, marıhýana, mefedron tutynady. Ortalyqta kóbine apıyn, mefedronǵa táýeldi adamdar emdeledi. Al karbıýrator tazartqyshqa keler bolsaq, bul toksıkomanııanyń jańa túri. Jasóspirimderdiń tilimen aıtqanda — karbık. Buryn jasóspirimder benzın, jelim ıiskese, keıingi jyldary karbıýrator tazartýǵa arnalǵan suıyqtyqty tutynyp júr. Toksıkomanııa — psıhıkalyq jáne fızıkalyq táýeldilikti týdyrady. Psıhıkaǵa áser etetin osyndaı zattardy aldymen qyzyq kóredi. Keıin turaqty tutynady, táýeldi bolady. Mundaı suıyqtyqty, gazdy ıiskegende aınalańda ne bolyp jatqanyn bilmeısiń, umytasyń. Keıin kóz aldyna áldeneler elesteıdi. Olar ózderi mýltfılm kórip otyrǵandaı áserde bolady. Uzaq ýaqyt qoldansa basy aýyryp, loqsıdy, demigip qalady. Aýzy men murnynyń aınalasy bórtip ketedi. Sonymen birge adam turaqty tutynsa denesine ıis sińip qalady. Mundaı adamdardy birden kórip, tanýǵa bolady. Naýqastyń kóńil kúıi tez buzylyp, kúızeliske ushyraıdy, óz denesin alyp júrýge qınalady. Osy jaǵdaıdan arylý úshin qaıta tutyna bastaıdy. Uzaq ýaqyt tutynsa baýyr men búıregi, ókpesi zaqymdanady. Qan aınalymy buzylady. Jasóspirimniń aǵzasy álsiregende ózge aýrýdy juqtyrǵysh keledi. Naýqas ortalyqqa jatyp, uzaq ýaqyt em qabyldaýy kerek. Olardy psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynda emdeıdi, — dedi narkolog dáriger Janar Totaeva.
«Shattandyrǵysh gaz» satqandar keler jyldan bastap jazalanady — polıtsııa
Elimizde dál osy problema sońǵy jyldary jıi aıtylyp júr. Sebebi túngi klýbtarda, jarnama saıttarynda «shattandyrǵysh gaz» ashyq satylyp jatyr.
Baǵasyn da, mekenjaıyn da esh jasyrmaı kórsetedi. Máselen Aqtóbe qalasynda 25 dana sharǵa jeretin 1 lıtrlik shar quny 18 myń teńge, 2 lıtri 30 myń teńge.
Ári satý oryndarynyń keıbiri jumysyn keshke bastap, tańǵa deıin tapsyrys qabyldaıdy. Jetkizý qyzmetin qosa kórsetedi.
Aqtóbe oblystyq PD Esirtki qylmysyna qarsy is-qımyl basqarmasynyń bólim bastyǵy Azamat Qııashevtiń aıtýynsha, buǵan deıin saraptamaǵa qanshama ret jiberse de qylmystyq quramy anyqtalmaı, is jabylyp qaldy.
Keler jyly jańa zań kúshine enedi. Ázirge onyń talaby da, jazasy da belgisiz. Al karbıýrator tazartqyshty kólik quraldaryn satatyn kez kelgen dúkennen alýǵa bolady.
Baǵasy kólemi men óndirýshisine qaraı 500 teńgeden bastalady.
— Bıyl 490 keliden astam eskirtki zaty tárkilendi. Bul 304 is. Onyń ishinde 481 keliden astamy marıhýana. ıAǵnı bir rettik 41 myńnan astam dozaǵa teń jáne jalpy quny 222 mıllıon teńgeden asady. Qalǵan 8 keliden astamy sıntetıkalyq eskirtki. Bul bir rettik 420 myń doza, jalpy quny 201 mıllıon teńgeden asady. Esirtki quraldary men psıhotroptyq zattardyń taralý arnalaryn, sonyń ishinde ınternet-saıttar men QR-kodtardy anyqtaý jáne buǵattaý jumysy atqarylyp jatyr. Qazaqstan aýmaǵynda 1240 saıt anyqtaldy, «Kıbernadzor» aqparattyq júıesine engizildi. Buǵattalǵan aqsha qarajatynyń jalpy somasy — 59,6 mln teńge, — dedi Azamat Qııashev.
Onyń aıtýynsha, psıhıkalyq densaýlyq oblystyq ortalyǵynda 1553 adam esepte tur. Onyń 1433-i — er, qalǵany — áıel.
Apıyn jáne kannabınoıdtar tobyna jaratyndar sanynda asa úlken aıyrmashylyq joq. Bıyl bir adam artyq dozasyn kóz jumǵan.
— Jyl basynan beri esirtki tasymaldap, jasyryp júrgen 13 adam ustaldy. Tergeý barysynda olardyń asa iri kólemde sıntetıkalyq esirtki zattaryn ótkizgeni anyqtaldy. Sot sheshimimen barlyǵy bas bostandyǵynan aıyryldy. Qazirgi ýaqytta sottalǵandar jazasyn óteý mekemelerinde otyr. Ustalǵandardyń jasy — 18 ben 35 jas aralyǵynda, — dedi Aqtóbe oblystyq PD Esirtki qylmysyna qarsy is-qımyl basqarmasynyń bólim bastyǵy Azamat Qııashev.
Qazir túsindirý jumystary mektep, kolledj, ýnıversıtetterde qatar ótkiziledi.
Tipti Qylmystyq kodekstiń «Esirtki, psıhotroptyq zattardy, sol tektesterdi ótkizý maqsatynda zańsyz ıemdený, saqtaý, tasymaldaý, olardy jóneltý ne ótkizý» babymen isti bolyp, jazasyn ótep shyqqandar da kezdesýge bardy. Kezdesýde olar óz qateligin aıtty.
Buǵan deıin ІІM esirtki qylmysyna tartylǵan 60-tan astam jasóspirim ustalǵanyn habarlaǵan edi.
Mınıstrlik ata-analardy balalardyń kimmen aralasatynyna jáne qandaı áleýmettik jeliler men messendjerlerdi paıdalanatynyna nazar aýdarýǵa shaqyrady.