«Qara qurlyqtan taraǵan qaýipti dert» - baspasózge sholý
***
Almatyda salynyp jatqan «Saıran» men «Máskeý» metrostansalary jerasty joldarynyń arnasy bir-birimen jalǵasty, dep jazady « Egemen Qazaqstan » búgingi sanyndaǵy « Túıisý » atty maqalada.
Basylymnyń atap ótýinshe, almatylyqtar úshin altyn ýaqytty únemdep, joldy qysqartyp, kólik keptelisterin azaıtyp, aýany tazartýda septigi ólsheýsiz metropolıten qurylysynda qýanyshty oqıǵalar oryn alýda. Amandyq bolsa, jeltoqsannyń alǵashqy kúninde «Saıran» men «Máskeý» stansalary qalalyqtar ıgiligine beriledi.
Qazirgi kezde eki jańa stansada negizgi konstrýktsııalar men ınjenerlik kommýnıkatsııalar ornatylyp, sáýletkerlik árleý jumystary júrýde. Sonymen qatar, stansadan shyǵatyn ótpeler salynýda.
Metronyń ekinshi kezeginiń alǵashqy keshendi jumystary respýblıkalyq bıýdjet esebinen, al qosalqy sharýalarǵa, buzý úshin, satyp alynatyn úılerge ketetin shyǵyndarǵa jergilikti bıýdjet qarajaty jumsalýda.
Sol sııaqty qala sáýletshileri jańa stansalardyń dızaınyn da atyna saı árleýdi maquldap qoıǵan. Máselen, «Máskeý» stansasy orys halqynyń salt-dástúrinen habardar eter oıýlarmen bezendirilse, «Saıran» beketi, taza klassıkalyq turǵyda bezendirilýde. Jalpy, metropolıten basshylyǵy «qos beketti budan burynyraq bitirýge múmkindik bolǵanymen, jerasty jolynyń salynýyna kóshe boıyndaǵy turǵyndardan ruqsat alý biraz kedergi keltirdi» degendi alǵa tartady.
Al budan keıingi stansa «Saryarqa» dep atalady. Ol Abaı men Saıyn kóshesiniń ortasynan oryn tebedi. Keleshekte qaladaǵy jerasty jolyn Almaty-1 temirjol vokzalyna deıin sozý josparlanyp otyr. Onyń bir tarmaǵy «Qalqaman» shaǵyn aýdanyna deıin jetedi.
Osy basylymnyń jazýynsha, 7-10 tamyz aralyǵynda Býgats qalasynda (Majarstan) Turan halyqtarynyń 3-shi quryltaıy ótkizildi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly bastaǵan delegatsııa mundaǵy qatysýshy top quramynyń eń úlkeni dep tanyldy. Maqala « Turan halyqtarynyń quryltaıy » degen taqyryppen berilgen.
Atalmysh sharaǵa Qazaqstan tarapynan Parlament Senaty Konstıtýtsııalyq zańnama, sot júıesi jáne quqyq qorǵaý organdary komıtetiniń tóraǵasy, Majarstan Parlamentimen yntymaqtastyq tobynyń basshysy S.Aqylbaı, Parlament Senaty Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi, Majarstan Parlamentimen yntymaqtastyq tobynyń múshesi E.Muqaev, Parlament Májilisiniń depýtattary Ý.Medeýov pen T.Ibraev, Túrik akademııasynyń prezıdenti D.Qydyráli qatysty.
Quryltaı kóne dástúrlerdiń saqtalý, ejelgi majarlyq jáne ózge de kóshpeli dala mádenıetterin jańǵyrtý, uly ata-babalardy eske alý toıy bolyp tabylady. Shara kezinde dástúrlerdi saqtaýshylardyń kómegimen kıiz úılerden turatyn úlken kóshpeli aýyl quryldy.
Turan halyqtarynyń quryltaıy eki jylda bir ret uıymdastyrylady. Onyń uıymdastyrýshysy - majarlyq antropolog ǵalym jáne ǵylymı zertteýshi Andrash Jolta Bıro bastaǵan majarlyq Turan qory. Bıylǵy quryltaı 160 myń qatysýshynyń (sonyń ishinde 10 myń adam - sheteldik qonaqtar) basyn qosty.
Qazaqstan delegatsııasy Opýster Ulttyq tarıhı memorıaldyq parki ishindegi saıahatqa qatysyp, Býgats qalasynyń mańynda «Attıla» kıiz úıiniń ashylý saltanatyn, «Shyǵys quıyny» shaıqasynyń kórsetilimin, quryltaıdyń kontserttik baǵdarlamalaryn tamashalady.
Quryltaı barysynda Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly Majarstannyń adamı resýrstary mınıstrliginiń Bas hatshysy Rıtvarı Bentsemen kezdesti. Kezdesý kezinde mádenıet jáne sport salalaryndaǵy yntymaqtastyq máseleleri talqylandy. Eki memleket ókili Qazaqstan men Majarstan arasyndaǵy mádenı baılanystardy nyǵaıtý maqsatynda ýaǵdalastyqtar jasady.
Adamı resýrstar mınıstrligi «Astana balet» jas ujymyn gastrolge shaqyrdy. Gastrolder 2015 jyldyń kókteminde Býdapesht qalasynyń iri kontsert zaldarynda ótedi dep josparlanyp otyr. Qazaqstan majarstandyq sýretshilerdiń kórmesin QR Ulttyq mýzeıinde kelesi jyly ótkizýge daıyndalyp, qazaqstandyq sýretshilerdiń dál sondaı kórmesi Býdapeshttiń belgili zaldary men saraılarynda uıymdastyrylady dep kelisildi.
***
Jaqynda Aqordada ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Prezıdent Nursultan Nazarbaev bılikke kásiptik-tehnıkalyq bilim berý júıesin jetildirýdi júktegeni málim, dep jazady « Aıqyn » gazeti búgingi sanyndaǵy « Jalpyulttyq qozǵalys aýyl jastaryna bet burdy » degen maqalada.
Basylymnyń atap ótýinshe, Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes, endi Qazaqstanda kolledj shákirtteriniń óndiristik tájirıbeden ótýi mindetti bolady. Bul rette elimizde dýaldi bilim berýdi damytýǵa bıznes keńinen qatystyrylady. Osy iske demokratııalyq kúshterdiń «Qazaqstan-2050» jalpyulttyq qozǵalysy da belsene atsalyspaq nıette. Bul týraly keshe qozǵalys jetekshisi D.Jumın málimdedi.
- Biz búginde Bilim jáne ǵylym mınıstrligimen yntymaqtasýdamyz, - dedi ol. - Osy vedomstvomen birlesip, «Jastar - Indýstrııalandyrý úshin» atty jobany júzege asyrýǵa kiristik. Respýblıka aldynda qazirgi kezde údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý boıynsha úlken mindet-maqsattar qoıylýda. Bul - úlken jumys kúshin talap etedi. Qazaqstan ózin-ózi ınjenerlik, tehnıkalyq kadrlarmen, jumysshylarmen qamtamasyz etip alýy kerek. Sondyqtan Prezıdent kásiptik bilim berý deńgeıin arttyrý qajettigin basa aıtty. Biraq ártúrli sebeptermen, áli kúnge qoǵamda kolledjderge túsý sánge aınalmaı tur.
Osy oraıda qozǵalys «jumysshy mamandyǵynyń» el arasyndaǵy bedelin kóterýge kúsh salatyn kórinedi. «Biz bıylǵy jazda jastardy jumysshy kásibine, tehnıkalyq mamandyqtarǵa tartýmen aınalysýdamyz. Úlken «kásibı baǵdarlaý» jumystaryn qolǵa alýdamyz. Іri ónerkásiptik kásiporyndarǵa bardyq, qandaı óndiris oryndarynda kásiptik-tehnıkalyq mamandarǵa qanshalyqty tapshylyq barlyǵyn surastyrdyq. Qandaı kólemde jalaqy tólenetindigin anyqtadyq. Bul aqparattardy osy mamandyqtarǵa kóńili qulaǵan jastarǵa tabystadyq. Bizdiń qozǵalys músheleriniń bir bóligi, mektep túlekteri bıylǵy jyly tehnıkalyq mamandyqtarǵa túsedi» degen D.Jumın solardyń keıingi taǵdyryn qadaǵalap, olardyń «tabys tarıhyn» ózge jastarǵa úlgi-ónege etetinderin habarlady.
«Qazaqstan-2050» jalpyulttyq qozǵalysy keńesiniń tóraǵasy Danat Jumın óz nasıhattaryna erip, kásiptik-tehnıkalyq kolledjderge túsken jastarǵa keıin «kadr jetpeı jatqan ónerkásiptik kásiporyndarǵa jumysqa ornalasýǵa kómekteskileri keletinin» jarııa etti. «Bul jobany biz shartty túrde «Serpin» dep atap otyrmyz» dedi ol.
Qozǵalys Bilim jáne ǵylym mınıstrligimen birlesip, taǵy bir jobany qolǵa alýda eken. Ol «Zııatker urpaq» dep atalady.
«Qara qurlyqtan» vaktsınasy áli tabylmaǵan qaýipti dert tarap keledi. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy kúni keshe «Ebola» qandy bezgeginen Batys Afrıka memleketterinde kóz jumǵan jandardyń sany myńnan asqandyǵy týraly málimet taratty, dep jazady « Aıqyn » gazeti ıýúgingi sanyndaǵy « Qara qurlyqtan taraǵan qaýipti dert » atty maqalasynda.
Basylymnyń jazýynsha, ázirge juqpaly indetke qarsy turarlyq em de, ekpe de bolmaı tur. Alǵashqy oshaǵy byltyr qysta paıda bolǵan qaýipti bezgek Batys Afrıkanyń Gvıneıa memleketinde tirkelgen edi. Qazirgi kezde kórshiles Lıberııa, Serra-Leone syndy memleketterde keńinen taralyp otyr. Ótken aptada Nıgerııada jaǵdaı ýshyǵyp bara jatqan soń, tótenshe jaǵdaı jarııalaǵan. Ony juqtyrǵandardyń sany 1848-ge jetip, 1013 adam qaıtys bolǵan.
Qara qurlyqtan taraǵan qaýipti dert búginde kári qurlyqqa jetti. Jaqynda «RBK agenttigi» 75 jastaǵy din qyzmetkeri Mıgel Paharesti Lıberııadan birneshe kún buryn Ispanııaǵa alyp kelip, ol Karlos III gospıtalinde qaıtys bolǵandyǵy týraly aqparat taratty. Mıssıoner otanyna qaýipsizdik sharalary saqtalǵan arnaıy ushaqpen jetkizilgen. Din qyzmetkerine AQSh ǵalymdarynyń «Zmapp» tájirıbelik preparatyn bergenimen, onyń beti beri qaramaǵan. Pahares bul bezgekten qaıtys bolǵan birinshi eýropalyq emes. Lıberııada odan basqa 2 din qyzmetkeri kóz jumǵan. Sondaı-aq AQSh-ta da osy vırýsty juqtyrǵan eki adam tirkelgen.
Ebola qandy bezgegi - tez taralyp, 90 paıyzynda ólimge ákep soqtyratyn qaýipti indetterdiń biri. Onyń taralý joldary óte kóp. Aýa arqyly, vırýs juqtyrǵan janmen tikeleı baılanys, onyń ustaǵan zattary, qany arqyly juǵýy múmkin. Bezgek týdyratyn «Ebola vırýsy» 1976 jyly ashylǵan. Sodan beri iri birneshe epıdemııanyń sebepkerine aınaldy. Zaırdegi Ebola ózeniniń aımaǵynda anyqtalǵandyqtan, osy ataýdy ıelengen. Ebolanyń oshaqtary kóbinese Ortalyq jáne Batys Afrıkanyń shalǵaı aýyldarynda paıda bolady.
Vırýs aǵzaǵa túsken soń, 8-10-shy kúnderi alǵashqy belgilerin berip, aýrý tez damıdy. Adamnyń basy aýyryp, qan qusyp, ishi qan aralas ótip, bulshyq etteri aýyryp, kóz, muryn, qulaqtan da qan ketetin kórinedi. Dene temperatýrasy 39-40 gradýstan túspeıdi. Artynan qurǵaq jótel men keýde tusynda aýrý paıda bolýy múmkin.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy Ebola bezgegin halyqaralyq dárejedegi asa qaýipti indet dep baǵalap otyr. Óıtkeni oǵan qarsy turarlyq em joqtyǵy óz aldyna, vırýs óte jyldam taralatyn kórinedi.
Afrıkadaǵy jaǵdaı asqynyp bara jatqandyqtan, jaqynda DDSU eshqandaı klınıkalyq zertteýden ótpegen tájirıbelik ekpelerdi qoldanýǵa ruqsat berdi. Jenevada ótken jıynda medıtsınalyq etıka salasynyń sarapshylary adamdarǵa salynbasa da, óziniń tıimdiligin dáleldegen preparattardy paıdalaný týraly sheshim qabyldady. Bul kezdesýge amerıkalyq úkimettik emes uıymynyń eki kyzmetkeriniń jaǵdaıy sebep bolǵan. Olar asa aýyr vırýsty Lıberııada juqtyryp, AQSh-qa ákelingen. Olardyń em-domyna buryn tek maımyldarǵa salynǵan tájirıbelik vaktsınalar qoldanylǵan. Nátıjesinde patsıentterdiń jaǵdaıy ońalyp, qoǵamda túrli suraqtardy týyndatty. Nege bir eldiń azamaty dári-dármekpen qamtamasyz etilip, al basqalary qaýipti vırýstan qyrylýy kerek? Basy qatqan mamandar amalsyz «tájirıbelik ekpelerdi paıdalaný etıkaǵa saı» dep tapty. Ekpe adam aǵzasyna engen soń qandaı áser beretini de beımálim.
Alaıda «Pravda.rý» saıtynyń jazýyna qaraǵanda, DDSU keıbir aqparat quraldary taratqan uıymnyń bas dırektory Margaret Chen AQSh-tan Lıberııaǵa tájirıbelik ekpeler partııasyn jóneltýge ruqsat bergendigi jónindegi aqparatty joqqa shyǵarǵan. Basylymnyń jazýynsha, barlyq elder qaýipsizdik sharalaryn kúsheıtip jatyr. Elimizdiń Bas memlekettik sanıtarııalyq dárigeri Jandarbek Bekshın álemde Ebola bezgegin juqtyrǵandardyń sany kúnnen-kúnge artyp otyrǵanyn eskere otyryp, eldegi sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq ahýaldyń turaqtylyǵyn saqtaý úshin, bezgek órship turǵan memleketterde epıdemııalyq jaǵdaı turaqtanǵansha josparlanǵan sapardan bas tartýǵa shaqyrady. QR tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý agenttigi saıtynda jarııalanǵan aqparatqa súıensek, qazir elimizdegi epıdemıologııalyq ahýal turaqty. Sondaı-aq elimizdiń epıdemıologtary Syrtqy ister mınıstrliginen Ebola bezgegi taralǵan elderge sapar shegetin jandardyń tizimin alýǵa qolǵabys berýi týraly ótinish joldaǵan.
***
"Vremıa" gazetiniń jazýynsha, Astana qalalyq sotynda elordalyq joǵary oqý oryndarynyń biriniń stýdent qyzyn sessııa kezinde basqalarǵa kómektesem dep aqsha alyp, aldap soqqany úshin 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrdy. Maqala «Strastı po anatomıı» degen taqyryppen berilgen. Basylymnyń jazýynsha, 22 jastaǵy Samal Qojanbaeva óziniń kýrstastaryna emtıhandaǵy máselelerdi sheship berýge ýáde etip, aqsha jınap, joǵalyp ketken. Alaıaqtyń quryǵyna jalpy sany 26 stýdent ilikken. Alaıda, basylymnyń basty nazar aýdarǵany, bir stýdenttiń qylmystyq talanty ashylǵany emes. Máseleniń mánisi, S. Qojanbaeva Amtana medıtsına ýnıversıtetiniń stýdenti bolyp shyqty. ıAǵnı osy alaıaqqa aqsha jınap berip, sessııalaryn jeńil jolmen jappaqshy bolǵandar da bolshaq dárigerler jáne olar kóp uzamaı biz ben sizge ózderiniń ýnıversıtet qabyrǵasynda jıǵan "bilimin" paıdalanatyn bolady, dep jazady basylym.
