«Qara altyn» quny qashan turaqtaıdy?

ASTANA. QazAqparat - Mamyr aıynan kún sanap kóterilip kele jatqan «qara altynnyń» quny aıaq astynan quldyrap, 1 barreli 45 dollardan tómendep ketti.

Munaı eksporttaýshy elderdiń biri retinde bul bizdi de alańdatatyny túsinikti. Munaı baǵasynyń taǵy tómendeýine ne yqpal etti? Bul bizdiń ekonomıkaǵa qalaı áser etedi? «Qara altyn» baǵasy jýyq arada turaqtaýy múmkin be? Osy saýaldardy  «Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi  belgili munaı-gaz sarapshysy, «KazService» munaı-gaz kompanııa­lary odaǵynyń alqa tóraǵasy Rashıd Jaqsylyqovqa qoıyp otyr.

- Rashıd Hasenuly, munaı­ baǵasynyń tómendeýi bul joly qandaı jaǵdaıǵa baılanysty boldy?

- Birinshiden, bıyl AQSh bur­ǵylaý jumystaryn kúsheıtti, óndiris kólemin arttyrdy. AQSh-ta óndirilgen kómirsýtegi qory biraz jınalyp qaldy. Ekin­shiden, jazdyń sońyna qaraı munaı óń­deıtin iri zaýyt­tar jumystaryn ýaqytsha toq­tatyp, ózderiniń jón­deý sııaq­ty ishki jumys­tary­men aına­lysý­ǵa kóshe­tini bar. ıAǵnı, shıki­zat óń­del­megen soń, qor taǵy kóbeıe­di, baǵaǵa ol da aldyn ala áser etetini bar.

Úshinshi sebep, qazir birqatar munaı eksporttaýshy arab el­derindegi áskerı qaqtyǵystar saıa­byrlady, bul elder soǵystan ábden qaljyrady. Olar ózderiniń munaı sektoryn nyǵaıtýdyń qamyn jasaı bastady. Al Lıvııa, Sırııa sııaqty iri munaı eksporttaýshy elderdiń mundaı áreketi baǵaǵa áser etpeı qoımaıdy.

Taǵy bir basty sebepterdiń biri - Ulybrıtanııanyń Eýroodaq­tan shyǵýy. Brıtanııa munaı sek­toryndaǵy iri oıynshylardyń biri ǵoı. Óńdeý, jańa ken oryndaryn ıgerý sııaqty jumystarda buryn Eýroodaqpen birdeı saıa­sat ustansa, endi olaı emes. Me­niń­­she, eýronyń quldyraýy men dol­lar­dyń kóterilýi munaı baǵa­sy­na da áser etken sııaqty. Óz basym osy tórt sebepti atar edim.

- Munaı baǵasynyń qubyl­ǵany Qazaqstan ekonomıkasyna qanshalyqty áser etedi?

- Úkimet bıýdjetti josparlaý­da munaı baǵasyna qatysty úsh túrli stsenarıı jasaǵan. Onda baǵa 30 dollardan tómendese, 40 dollar shamasynda bolsa jáne 60 dollardyń tóńireginde bol­ǵanda qalaı áreket etý kerek­tigi oılastyryldy. Árıne, biz úshin 1 barreli 50 dollardan as­qany óte tıimdi. Kezinde 100 dol­lar­dyń ústine shyǵyp ketkende eli­mizde qandaı iri jobalar júze­ge asyrylǵanyn, Ulttyq qor qurylǵanyn bilesizder.

Al bir barrel 40 dollar­dan tómendese, ken oryndaryn ıgerýshi ınvestorlar únem­deý rejimine kóshýi múmkin. Únem­deý rejimine sáıkes ken oryn­daryn jańǵyrtý, aǵymdyq jón­deý sııaqty óndi­riske qosymsha jumystar toqtatylatyn shyǵar. Degenmen, óndiris kólemi azaımaıdy dep oılaımyn. Eń bas­tysy osy.

Daǵdarysqa qarsy kúreste munaıdan salyq esebinde túsetin tabystyń qanshalyqty mańyz­dy ekenin bilesiz. Degenmen, baǵa qan­sha qubylsa da, áleýmettik sala­ǵa jumsalatyn qarajat kóle­mi kemimeýge tıis. Qarjy tap­shy­lyǵyna qaramastan, mem­lekettik ındýstrııalandyrý baǵ­darlamasy tejelmeıdi degen oıdamyn.

- Jýyq aradaǵy baǵanyń qubylýyna qatysty jorama­lyńyz qandaı?

- Jýyq arada baǵa turaqtala qoımaıtyn sııaqty. Áli 2-3 jyl­ǵa deıin qubylmaly bolady, shıki­zattyń 1 barreli 60 dollardan assa da jaman bolmas edi. Biraq odan tómendep ketpesine de esh­qan­daı kepildik joq.

Baǵaǵa keri áser etetin alǵy­sharttar bar. Máselen, joǵa­ryda aıtyp ketkenimdeı, soǵystan shar­shaǵan keıbir elder munaı sektoryn qaıta qolǵa alyp, burynǵy naryqty qalpyna kel­tirýge kirisýi múmkin. Bıyl­ǵy jyldyń basynda Iran kún­delikti suranystan artyq munaı bere bastaǵanda, baǵanyń qalaı quldyraǵanyn kórdik, Iran Lıvııa men Sırııanyń buryn­ǵy normasyn osylaı oryndaǵan-dy. Qazir Irak ta ekonomı­kasyn jandandyryp, úlken oıyn­ǵa qaıta aralasýdy jospar­lap otyr. Meniń paıymdaýymsha, osy atalǵan faktorlar munaı baǵasynyń jýyq arada turaqtalýyna múmkindik bermeıdi.