Qanysh Sátbaev týraly fılm kórermenge jol tartady
«Qanysh» fılminiń sıýjettik jelisi – geolog-ǵalym, akademık Qanysh Sátbaevtyń ómiri men eńbek jolyna negizdelgen. Jas Qanyshtyń qazaq halqynyń basyna kún týǵan – asharshylyq jáne qýǵyn-súrgin jyldaryndaǵy geologııa salasyndaǵy alǵashqy qadamdaryn baıandaıdy.
Avtorlary Qanysh Sátbaevtyń tek myqty geolog qana emes, sonymen qatar, ondaǵan balany ashtyqtan aman alyp qalǵan erekshe tulǵa ekenin kórsete bilgen. Fılmde HH ǵasyrdyń basynda oryn alǵan asharshylyq, qýǵyn-súrgin sııaqty qıyn kezeńniń ózinde halyq rýhynyń synbaǵanyn kórsetken. Týyndyda sol ýaqyttyń sırek derekti kınohronıkasy qoldanylyp, al naqty tarıhı tulǵalar keıipkerlerdiń prototıpine aınalǵan.
Kınofılm «Qazaqstan» ulttyq telearnasynyń tapsyrysy boıynsha, 2021 jyly túsirilgen alty serııaly «Qanysh. Qazyna» telehıkasynyń negizinde jasalǵan. Telehıkaıanyń shyǵarmashylyq toby Qanysh Sátbaevtyń qyzyqqa toly ómirbaıanymen tanysyp, qolda bar materıaldan tolyqmetrajdy kórkem fılm jasaýǵa bel býǵan. Onda ǵalym tek kásibı maman ǵana emes, halqynyń qamyn oılaıtyn tereń de sezimtal tulǵa retinde kórsetiledi.
«Biz osy fılm arqyly halqymyzdyń tarıhyndaǵy erekshe tulǵalardyń jolyn kórsetýge tyrystyq. Solarǵa qarap, óskeleń urpaq boı túzer degen úmitimiz de bar. Qanysh Sátbaev 27 jasynda bilimi men tabandylyǵynyń arqasynda sol kezdegi eń iri mys ken oryndaryn ashyp, keıin Qazaqstanda metallogenııa mektebiniń negizin qalady. Materıalǵa úńilip, ǵalymnyń ómir tarıhymen, kásibı qyzmetimen tanysyp, ol kisiniń erik-jigerine tańǵaldym. Otbasyndaǵy qaıǵyly oqıǵalarǵa qaramastan, halqyna qyzmet etip, ter tókti, ǵylymmen aınalysty. Meniń maqsatym – halqymyzdyń tarıhynda qaıratty tulǵalardyń bolǵanyn kórsetý. Sondaı-aq, jastarymyz solardan úlgi-ónege alyp, otbasy, halyq pen el ıgiligi úshin eńbek etse eken dep oılaımyn» – deıdi fılm jáne serıal rejıssery Erlan Nurmuhambet.
Fılm prodıýsserleriniń biri Aıgúl Baıbek fılmniń stsenarııi telehıkaıadan ózgeshe ekenin atap ótti. Túsirilim nysandaryn bezendirý úshin kóp jumys jasaldy. Pavılondarda Qanysh Sátbaev ómir súrip, eńbek etken jerlerdi egjeı-tegjeıli kórsetken oryndar, keńseler, páterler, zerthanalar salyndy. Qarsaqpaı aýylynda tutas ǵımarattardy sol dáýirge sáıkestendirip jóndeýge týra keldi. Atmosferany qalpyna keltirý úshin sahnalyq jáne qoıylymdyq jabdyqtardy Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen izdeýge kóp ýaqyt jumsaldy.
Serıal men fılmdi túsirmes buryn avtorlar ǵalymnyń týǵan-týystarymen kezdesip, barlyq qanyshtanýshymen, atap aıtqanda, eńbegi stsenarııge negiz bolǵan Medeý Sársekemen jáne Nadejda Nıretınamen aqyldasyp, pikir almasty.
«Qanysh aǵa týraly bul fılm baıaǵyda jaryqqa shyǵýy kerek edi. Amal ne, eshten kesh jaqsy degendeı, jýyrda jasalyp, kópten kútken kórermenniń kózaıymyna aınalyp otyr. Fılmniń baǵasyn kórermen aıtar... Men ózim osy týyndynyń dúnıege kelgenine qýanyshtymyn! Shamam kelgenshe kómektestim. Kórermenge oı salar, ǵumyry uzaq týyndy bolsyn! Qanysh aǵanyń taǵdyry, ómir joly, atqarǵan eńbegi, barlyǵy – halqymyz úshin árqashanda ónege» - dedi «Qazaqtyń Qanyshy» kitabynyń avtory, qalamger Medeý Sarseke.
Keıipkerlerdiń portreti shynaıy tulǵalarǵa uqsastyrylǵan. Osy rette kastıng Astana, Almaty, Qaraǵandy jáne Jezqazǵan qalalarynda ótken. Kastıngke barlyǵy 300-ge jýyq adam qatysqan, olardyń ishinde teatr jáne kıno akterlary, mádenıet qaıratkerleri, shyǵarmashylyq baǵyttaǵy mýzykalyq mektepter men joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri boldy.
Basty keıipkerdi somdaǵan Áset Esjan jas Qanysh Sátbaevqa tabıǵı uqsaıtynyn rejısser birden baıqap, akterdy sol rólge birden bekitti.
«Maǵan osy róldi bergenderine óte qýanyshtymyn. Mundaı adamdar meni shabyttandyrady. Mirjaqyp serıalynda Muhtar Áýezov rólin somdadym. Adamdar bul tulǵalar týraly kóbirek bilse deımin. Meniń rólderim arqyly jurt tanıtyn bolsa, eki ese qýanar edim, bul meniń basty akterlik mıssııam», – deıdi Áset Esjan.
«Qanysh» fılmi birneshe halyqaralyq marapatqa ıe bolyp úlgerdi. Atap aıtsaq, 2022 jylǵy jeltoqsan aıynda Býenos-Aıreste (Argentına) ótken «Literature in Cinema» halyqaralyq kınofestıvalinde «Úzdik fılm» júldesin alsa, bıylǵy qańtarda Úndistanda ótken «Athvikvaruni International Film Festival» halyqaralyq kınofestıvalinde úsh nomınatsııa («Best asian feature film», «Best concept», «Best environment/nature feature film») boıynsha úzdik atandy.
Qazaqstan ǵylymyn damytýǵa ólsheýsiz úles qosqan birtýar ǵalym jarty ǵasyrdan astam ýaqyt buryn 1964 jylǵy 31 qańtarda ómirden ótti. Búginde qalalarǵa, kóshelerge, ýnıversıtetke onyń esimi berilip, 2021 jyly el prezıdentiniń tapsyrmasymen elordada Qanysh Sátbaevqa eskertkish ornatyldy.
