Izraıldegi sot reformasy: Qoǵamnyń jikke bólinýine ne túrtki
El eki lagerge bólindi
Búginde ızraıl qoǵamy ekige jarylyp tur. Biri sot júıesiniń ózgergenin jaqtasa, ekinshisi reformany boldyrmaýǵa tyrysyp baǵýda. Eń tarap ta ózderiniń opponentteri demokratııany qıratýǵa umtylatynyna senimdi. Sondyqtan da áleýmettik jeliler men jarııa keńistikte qyzý pikirtalas júrip jatyr.
Josparlanǵan quqyqtyq reforma oppozıtsııalyq partııanyń, akademııalyq toptarmen Izraıldegi jáne shet elderdegi zańger mamandyǵynyń kóptegen ókili tarapynan qatty synǵa ilikti. Ol sondaı-aq Tel-Avıvte, Ierýsalımde jáne Izraıldiń basqa qalalarynda oryn alǵan jappaı mıtıngilerge ondaǵan myń demonstranttar qatysqan narazylyq qozǵalysynyń ortalyǵynda boldy. Qańtar aıynyń ortasynan beri ár demalys saıyn Mınıstrler kabınetiniń josparymen kelispegen ızraıldikter reformaǵa qarsylyq tanytýda. Olardyń paıymynsha, bul reforma eldegi demokratııany qurdymǵa jiberedi.
Bári neden bastaldy?
Izraılde byltyr qarasha aıynda ótken kezekten tys Parlament saılaýynda «Lıkýd» partııasynyń kóshbasshysy Bınıamın Netanıahý bastaǵan ońshyl partııa blogy jeńiske jetti. Olar Izraıl Parlamenti - Knessettegi 120 orynyń ishinde 64 mandatqa ıe boldy. Osydan keıin 2022 jyldyń 29 jeltoqsanynda Izraıldiń 37-shi Úkimeti ant qabyldady.
Úkimet pen Knessettegi eki negizgi laýazym uzaq ýaqyttan beri ızraıldik sot júıesin synap kelgen tulǵalarǵa buıyrdy. Atap aıtqanda, ıArıv Levın («Lıkýd» partııasynan) eldiń Ádilet mınıstri, al Sımh Rotman («Dinı sıonızm» partııasy) Knessettiń Konstıtýtsııa, zańnama jáne sot ádildigi komıtetiniń tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy.
Sot reformasynyń túp tórkini qandaı?
2023 jyldyń 4 qańtarynda Ádilet mınıstri ıArıv Levın Izraıldiń sot tóreligi júıesin qaıta qaraýdy usynyp, mundaı túıdektiń josparlanǵan serııasynyń birinshisi retinde «quqyqtyq reforma» toptamasyn jarııa etti. Talqylaýǵa usynylǵan zańǵa sáıkes, jańa sot reformasy Joǵarǵy sot sýdıalaryn saılaý protsesin parlamenttik kópshiliktiń baqylaýyna berýdi, sonymen qatar Joǵarǵy sotqa Úkimet sheshimderin joıýǵa múmkindik beretin zańnamalyq prıntsıpten bas tartýdy kózdeıdi.
Ádilet mınıstri ıArıv Levın Knessettegi zań jobasynyń birinshi oqylymynda. 20 aqpan, 2023 jyl (Yonatan Sindel/Flash90) The Times of Israel
Izraılde Konstıtýtsııa da, soǵan oraı Konstıtýtsııalyq sot ta joq. Sondyqtan osy ýaqytqa deıin Joǵarǵy sot Úkimettiń barlyq is-áreketine baqylaý jasap kelgen bolatyn.
Jańadan engizilmek ózgerister Izraıl Joǵarǵy sotynyń sot qadaǵalaý jáne sýdıalardy taǵaıyndaý úshin bekitilgen saıası baqylaý ókilettigin birden shekteýi múmkin. Al bul neni bildiredi? ıAǵnı, Úkimet Joǵarǵy sottyń ókilettigin shekteýge jáne zańnamalyq ári atqarýshylyq satylardyń sheshimine sot bıliginiń yqpal etý múmkindigin joıýǵa nıetti. Bul Joǵarǵy sotty is júzinde konstıtýtsııalyq emes dep sanalǵan zańdardyń qabyldaýyna tosqaýyl qoıý múmkindiginen aıyrady. Al zań jobasyn synaýshylar Bınıamın Netanıahý onsyzda Parlamentte basymdyqqa ıe bolyp otyrǵan 64 mandattyń kómegimen Joǵarǵy sot tyıymynan jaltaryp ketedi dep sanaıdy.
Getty Images/ Amir Levy
Sonymen qatar aldaǵy ýaqytta negizgi zańdar Joǵarǵy sotta talqylanbaıdy. Izraıl Ádilet mınıstri ıArıv Levınniń túsindirýinshe, eger qandaı da bir zańǵa túzetý engizý ne ony joıý qajet bolǵan jaǵdaıda ózge protsedýra usynylady. Onyń aıasynda sheshim basym daýyspen emes, erekshe tártippen qabyldanbaq.
Quqyqtyq reformaǵa qarsy batyl sóz sóılep júrgenderdiń biri – Joǵarǵy sot tóraǵasy Ester Haıýt. Ol reformany synap, ony «quqyqtyq júıege shabýyl», táýelsizdik pen sot bıliginiń ádildigine «synı soqqy», Izraıl memleketiniń demokratııalyq biregeıligin ózgertetin «nashar jospar» dep sıpattady.
Ierýsalımdegi narazylyqtar, 2023 jylǵy 14 aqpan Twitter https://twitter.com/academic_la
Osyndaı narazylyqqa qaramastan quqyqtyq reforma toptamasy týraly zańdy qabyldaý protsesi bastalyp ketti. Knessettiń Konstıtýtsııa, zańnama jáne sot ádildigi komıteti zań jobasyna qatysty kúndelikti talqylaý ótkizse, oppozıtsııa ókilderi pikirtalasqa boıkot jarııalady.
Jemqorlyq kúdigine ilingen Bınıamın Netanıahýǵa tergeý júrgizilýde
Bınıamın Netanıahý 2017 jyldan beri alaıaqtyq, jemqorlyq jáne senimdi asyra paıdalanýǵa aıypty dep sanalyp, tergeýge alynǵan. Ol ózine taǵylǵan barlyq aıypty teriske shyǵaryp otyr. Biraq, sot protsesi áli aıaqtalǵan joq. Eger sot ony jemqorlyq qylmysyna qatysy bar dep tanysa, onda ol el zańnamasyna sáıkes 10 jylǵa bas bostandyǵynan aırylylýy múmkin. Al aıyptyń qalǵan tarmaqtary boıynsha jazanyń eń joǵary merzimi 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrýdy kózdeıdi.
Bınıamın Netantıahý Foto:Reuters
Búginde Bınıamın Netantıahýdy synaýshylar arasynda sot reformasy – bul Izraıl premeriniń tergeýdi aıaqtaý ádisi degen pikir taraǵan. Al onyń jaqtastary reforma bul protseske eshqandaı áser ete almaıtyndyǵyn málimdep otyr.
Netantıahý men onyń jaqtastarynyń ustanymy
Bınıamın Netantıahý jáne koalıtsııanyń ózge de músheleri reforma jasaý qajettigi pisip-jetilgenin ári ızraıldik demokratııany nyǵaıtatynyn aıtýda. El premeri sot reformasyn qoldap, ony júrgizýdi saılaýshylaryna ýáde bergenin birneshe ret atap ótti. Otyrystardyń birinde ol opponentteriniń «sot júıesin reformalaý Izraıl demokratııasynyń túbine jetedi» degen sózderine syn aıtty. Saıasatker reforma demokratııany qurdymǵa jibermeıdi, qaıta ony nyǵaıtady dep sanaıdy.
Premer-mınıstr Benıamın Netanıahý (sol jaqta) jáne Ádilet mınıstri ıArıv Levın (oń jaqta) 2023 jylǵy 20 aqpanda Ierýsalımdegi Knessette. (Yonatan Sindel/Flash90) The Times of Israel
Tel-Avıv kóshelerindegi ızraıldikter úkimettiń 2023 jyldyń 20 aqpanynda josparlaǵan sot reformasyna narazylyq bildirdi. (Tomer Neuberg/Flash90)
«Shyndyq mynada, sońǵy 20 jylda memlekettik júıe tarmaqtary arasyndǵy teńgerim buzyldy. Osynaý tarmaqtar arasyndaǵy teńgerimdi qalpyna keltirýge tyrysý – bul demokratııany qıratý emes, kerisinshe ony nyǵaıtý», - dep málimdegen edi Bınıamın Netantıahý.
Myńdaǵan demonstranttar 20 aqpan, 2023 j. (Yonatan Sindel/Flash90) The Times of Israel
Oppozıtsııalyq depýtattar koalıtsııanyń birinshi sot reformasy týraly zań jobasyn Knessette talqylaý kezinde Izraıl týyn taǵyp júr, 20 aqpan, 2023 jyl. (Ionatan Sındel/Flesh90) The Times of Israel
