IT mamany: Tolyq táýelsiz el bolý úshin aqparattyq qaýipsizdik joǵarǵy deńgeıde bolýy kerek
- Nurbek, suhbatymyzdyń basyn «programmalaý degenimiz ne, web-tehnologııa degenimiz ne, onyń jalpy kúndelikti ómirdegi mańyzy qandaı?» degen qarapaıym saýaldan bastaǵym kelip otyr...
- Qarapaıym tilmen aıtqanda programmalaý nemese baǵadarlamalaý degenimiz – kompıýterge nemese basqa elektrondy esepteýish quraldaryna oryndalýy kerek tapsyrmalar tizimin jazý. Tapsyrmalardy birden nemese belgili bir oqıǵa bolǵannan keıin oryndatýǵa bolady. Programmıst tapsyrmalardy ózine de túsinikti bolatyn jáne kompıýterler ońaı oqı alatyn tilde «kodtaıdy». Sondyqtan tapsyrmalar tizimin «kod» dep ataıdy. Oqyrmanǵa túsinikti bolýy úshin aıtaıyn, kod nemese kodtaý tek baǵdarlama jazýda qoldanylatyn uǵymdar emes. Mysaly, kóbimizge málim «Azbýka Morze» de habarlamalardy uzaq qashyqtyqqa jetkizý úshin qarapaıym áripterdi qysqa ári uzaq sıgnaldarǵa «kodtaý» bolyp esepteledi. Dál osy qajettilik web-tehnologııalardyń damýyna da negiz boldy, sebebi web-tehnologııalar degenimiz – jer sharynda kez kelgen qashyqtyqta ornalasqan kompıýterler men adamdardy baılanystyrýǵa arnalǵan quraldar men tehnologııalar jıyntyǵy. Al ár adamǵa web-te bolýǵa múmkindik beretin eń tanymal baǵdarlama bul – braýzer.
- Qazirgi qyzmetińiz týraly aıtyp ótseńiz? Ne úshin dál osy salany tańdadyńyz?
- Qazirgi jumys ornym – Kanadanyń Phelix.ai kompanııasy. Kompanııanyń maqsaty – web pen jasandy ıntellekt tehnologııalaryn ushtastyryp, medıtsınalyq ortalyqtarǵa, klınıkalarǵa óz qyzmetterin yńǵaıly jáne tıimdi oryndaýǵa múmkindik beretin baǵdarlamalar qurastyrý. Men negizi bul salany emes «muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy» jumys tájirıbesin tańdadym. Biraq qazir sheteldik kompanııada elde turyp-aq, onlaın jumys istep jatyrmyn. Bizdiń salamyzdyń eń úzdik mamandary sol jaqqa umtylatyny belgili. Men de sondaı iri kompanııalar men bilikti mamandarmen tájirıbe almasý óte paıdaly dep esepteımin.
- Sheteldik kompanııadaǵy qyzmetińiz qandaı?
Frontend-programmıst bolyp jumys isteımin.
- Al onyń basty mindeti ne?
- Frontend-programmıstiń basty mindeti – eń aldyńǵy qoldanýshynyń ınterfeısyn daıyndaý. Kóbine bul – grafıkalyq ınterfeıs. Web baǵdarlamalaý aıasynda aıtsaq, qoldanýshylardyń braýzer arqyly kóretin saıttary nemese qosymshalary. Barlyq jazýlar, knopkalar, siltemeler jáne ádemi sýretter jáne t.b. – barlyǵy frontend-programmıst jumysy.
- Osyǵan deıin qazaqstandyq kompanııalarda jumys istep kórdińiz be? Bizdegi jáne sheteldik kompanııalardyń arasynda qandaı aıyrmashylyqtar bar eken?
- Iá, osyǵan deıin otandyq eki kompanııada jumys istegen tájirıbem barshylyq. Shynymdy aıtsam, isteıtin jumystyń ózinde kóp aıyrmashylyq joq, biraq sheteldik kompanııalarda múmkindik bolsa, daıyn servısterdi kóp qoldanady. Mysaly, derekter qory, faıldardy saqtaýshy, serverlerdi masshtabtaý jáne úzilispen qyzmet isteý jumystary qıyn jáne qaýipsizdiktiń joǵarǵy deńgeıde bolýyn talap etedi. Olar úshin arnaýly daıyn servıs qoldanýdyń kóp artyqshylyqtary bar.
- Qazaqstandaǵy IT salasynda qandaı problemalar bar dep oılaısyz? Bizdegi aqparattyq tehnologııalar naryǵynda kadr jetispeýshiligi neden týyndap otyr? Baıqasańyz, bizde sheteldik kompanııalarǵa aýysyp ketýshiler kóp.
- Ókinishke qaraı, bizdiń elimizde joǵaryda aıtylǵan servısterdiń qoldanylý praktıkasy óte sırek. Bul proekt talaptaryna arnalǵan servısterdiń Qazaqstan terrıtorııasynda joq bolýynan nemese onyń jumys istemeýinen týyndaýy múmkin.Ne bolsa da, mundaı servısterdiń qajettiligi qazirgi tańda aıqyn seziledi. Meniń oıymsha, otandyq kompanııalarda olardy qoldanýdy arttyryp, bar energııa negizgi ıdeıany iske asyrýǵa, jaqsartýǵa jumsalýy kerek. IT bıznesi – jahandyq bıznes, sondyqtan programmaǵa saı talaptar jáne qyzmetkerlerdiń jumys jaǵdaıy álemdik deńgeıde bolýy kerek. Eger mysaly, qazaqstandyq kompanııanyń usynatyn jalaqasy shet elderdiń usynatyn jalaqysynan birneshe ese az bolsa, ol kompanııaǵa qyzmetkerlerdi ustap turý qıyn bolmaq. Biraq atalǵan másele kóp jaǵdaıda kompanııanyń ǵana problemasy, sol sebepti bul Qazaqstanda «bári jaman» degendi bildirmeıdi.
- Web-tehnologııa jaıly sóz bolǵanda, eń áýeli web-saıttardy jasaý isin aıtamyz. Ózińiz biletindeı, bizde aqparattyq salada medıa saıttar óte kóp. Olardyń kıberqaýipsizdigi, bazalarynyń turaqtylyǵy qalaı saqtalyp otyr?
- Qaýipsizdik bir-aq ret qana oryndalyp qoıatyn sala emes. Belgili bir ýaqyt saıyn qaýipsizdik tehnologııalary, algorıtmderi jańartylyp, jańa talaptarǵa saı oryndalyp otyrady. Oǵan qosa qaýipsizdiktiń mańyzdy bóligi – árıne, zańdy talap. Ol úshin memlekettik zańda kıber zańbuzýshylyq jazasynyń qatal bolýy shart. Qazirgi jahandanyp jatqan zamanda kez kelgen júıeni op-ońaı buzýǵa bolady. Másele tek buǵan táýekel etken adamnyń is-áreketi qalaı «aqtalatynynda». Mundaı kompleksti qorǵaný amaldaryn úzbeı oryndap otyrý – árıne, ońaı emes. Alaıda bizdiń elde kıberqorǵanyspen jeke kásip retinde aınalysatyn birneshe kompanııa bar. Olar óz isiniń jaqsy mamany bolýymen qatar, elimizdiń kıber salasynda qyzmet etip júrgen, kıberterrıtorııamyzdy qorǵap júrgen myqty azamattar. Men ózim sol kompanııalardyń birneshe mańyzdy ınfoqurylymǵa jasalǵan shabýyldyń aldyn alǵanyn estidim.
- Shyny kerek, programmalaý salasynda júrgen jastardyń arasynan qazaqtildi maman tabý qıynǵa soǵyp otyr. Kóbi ne aǵylshyn tildi, ne orys tildi bolyp keledi. Nelikten qazaq tili qazirgi ǵylymnyń, tehnologııanyń tiline aınalmaı otyr?
- Moıyndaýymyz kerek,ǵylymnyń, tehnologııanyń tili – qazir tek aǵylshyn tili. Orys tili emes, aǵylshyn tili. Onyń ústine ár eldiń de, álemniń de eń úzdik mamandary óz eńbekterin, ǵylymı maqalalaryn aǵylshyn tilinde ǵana jarııalaýǵa tyrysady. Al Qazaqstandaǵy IT kompanııalardyń jumysyn qazaqsha júrgizbeıtinine keler bolsaq, ol – ózimizdiń ishki problemamyz. ıAǵnı, tek IT emes, basqa da saladaǵy kompanııalardy qarasańyz, kóbi jumysyn, qyzmetin kóbinese orys tilinde ǵana júzege asyrady. Sondyqtan bul suraqqa kelispeıtin tustarym da bar, naqty jaýap ta bere almaımyn.
- Amerıkalyq menedjment-maman Lıýıs D. Eıgenniń 1961 jyly aıtqan «Jaqynda jumysshylardyń tek eki toby qalady: kompıýterdi basqaratyndar jáne kompıýter olardy basqaratyndar. Sondyqtan birinshi toptan qalmaýǵa tyrysyńyzdar» deıtin sózi bar. 61 jyl ótipti: Lıýıstyń aıtqany dál eken dep aıta alasyz ba?
Árıne, qazirgi tańda kompıýterdiń adamnyń kúndelikti tirshiligine ıntegratsııasy orasan zor. Barlyq salada da solaı, onyń aralaspaǵan jeri qalmady desem de bolady. Tipti medıtsına mamany bolyp jumysqa turatyn kezde de sizdiń kompıýterlik saýattylyǵyńyz mindetti túrde eskeriledi. Qarapaıym ómir súrý jaǵdaıynda da úıimizge neshetúrli aqyldy tehnologııalardy ornatamyz. Tehnologııanyń qaryshtap damyp kele jatqany sonsha, búgingi kúni ózi júretin kólikter de jańa nárse emes bolyp qaldy. Jalpy óz basym adamdardyń kompıýterlik saýattylyǵy jyldan jylǵa tek arta beretinine senemin. Óıtkeni bul – ýaqyt talaby. Degenmen de, jumystyń barlyǵy kompıýtermen baılynysty bolýy kerek degenge kelispeımin.
- Qazirgi jas býynnyń ókili retinde pikirińdi bilgim keledi. Qalaı oılaısyz, Qazaqstan aldaǵy ýaqytta tehnokratııalyq el bolýy úshin qandaı qadamdar jasaýy kerek? Memleket tarapynan nege kóńil bólgen jón?
- Óte jaqsy suraq. Búgin kez kelgen el tolyq táýelsiz bolýy úshin onyń aqparattyq qaýipsizdigi joǵarǵy deńgeıde bolýy kerek. El turǵyndarynyń aqparattary qaıda ketip jatyr jáne qalaı qoldanylyp jatyr degen másele osy qoǵamdy ómir súretin qazaqstandyq azamattardy alańdatýy kerek. Sondyqtan ózimizdiń sapaly baǵdarlamalarymyzdy damytý arqyly kúndelikti qoldanystaǵy sheteldik baǵdarlamalardy, mysaly, taksı, karta, tapsyrysty jetkizý sııaqty tutyný qyzmetterindegi baǵdarlamalardy shetke «ysyryp» tastaýymyz kerek. Odan bólek memleket ІT bilim berý sapasyn jaqsartýǵa kúsh salyp, ǵylymdaǵy jańa salalarǵa qarjylaı kómekteskenin qalaımyn.
Suhbatyńyzǵa raqmet!
