Irannyń ıadrolyq qupııa nysany týraly ne belgili
ASTANA. KAZINFORM — Iran astanasy Tegerannyń ońtústigindegi taýly aımaqta ornalasqan Fordo ýran baıytý kesheni eldiń ıadrolyq baǵdarlamasy úshin asa mańyzdy nysan. Izraıl bul nysandy ulttyq qaýipsizdigine tikeleı qater dep baǵalap otyr. Alaıda onyń tereń ornalasýy Izraıl qarýly kúshi úshin qoljetimsiz kúıinde qalyp keledi. Bul týraly BBC Verify aqparattyq agenttigi zertteý jasaǵan.
Fordo kesheni qaıda ornalasqan?
BBC zertteýi boıynsha, Fordo Irannyń soltústigindegi taýly jerde, Kým qalasyna jaqyn, Tegerannan shamamen 96 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan. Derekterge súıensek, alǵashynda bul jer Islam revolıýtsııasy saqshylar korpýsynyń týnnelderi retinde qoldanylǵan. 2009 jyly Batys barlaý agenttigi bul nysannyń bar ekenin anyqtaǵannan keıin Iran onyń ıadrolyq nysan ekenin rastaǵan bolatyn.
Nysan jer astyna tereń salynǵan, ári áýe shabýyldaryna tótep berýge eseptelgen. Sonymen qatar onyń ishinde ýran baıytýǵa arnalǵan tsentrıfýgalar ornalasqan, eki negizgi týnnel bar degen boljam jasalǵan. Sondaı-aq jerasty keshenine aparatyn alty kirý joly, qorshaý jáne baqylaý ótkizý beketi bar.
— Jer ústinde tek bir iri qoldaý ǵımaraty men oǵan aparatyn jol ǵana kózge túsedi, — delingen BBC taratqan aqparatta.
Fordo joıylmaıtyn nysan ba?
Bul nysandy joıý Izraıl áskeri úshin kúrdeli másele. Izraıldiń qoldanysyndaǵy «býnker buzýshy» qarýlar shamamen 10 metr tereńdikke deıin ǵana ene alady. Al sarapshylardyń baǵalaýynsha, Fordo keshenindegi týnnelder 80–90 metr tereńdikte ornalasqan.
AQSh-tyń qoldanysynda mundaı tereńdikke ene alatyn jalǵyz qarý bar — ol GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP) dep atalatyn, salmaǵy 13 tonnadan asatyn bomba. Janes qorǵanys saraptamalyq kompanııasynyń málimetinshe, bul bomba 18 metr beton nemese 61 metr topyraq qabatyn buzyp ótýge qabiletti.
Bul bomba B-2 Stealth ushaǵynan shamamen 12 km bıiktikten tastalady. Qozǵaltqyshy joq bul bomba óziniń salmaǵy men bıiktikten qulaý arqyly jyldamdyq alyp, úlken kınetıkalyq energııany jınaıdy. Soqqydan keıin bomba jerge 60 metrge deıin enip baryp, jarylatyn keshiktirilgen tetik arqyly iske qosylady.
Alaıda bul bomba da Fordo keshenin tolyqtaı joıýǵa kepil bola almaıdy. Aıta ketsek, Irandaǵy taǵy bir baıytý nysany Natanz kesheni jerden nebári 20 metr tereńdikte ornalasqan jáne Izraıldiń shabýylynan keıin aıtarlyqtaı zaqym alǵan.
AQSh aralasýy múmkin be?
AQSh qazirgi tańda Irannan Izraılge baǵyttalǵan zymyrandardy atyp túsirýge kómektesip otyr. Degenmen ázirge AQSh tikeleı soqqy jasaǵan joq. BBC Verify taldaýyna sáıkes, sońǵy kezderi AQSh áýe kúshteri Eýropaǵa 30-ǵa jýyq áskerı ushaqty, sonyń ishinde janarmaı quıýǵa arnalǵan KC-135 ushaqtaryn jóneltken. Bul áreket aldaǵy ýaqytta Taıaý Shyǵysta áskerı operatsııalar keńeıýi múmkin ekenin bildiredi.
Sarapshylardyń pikirinshe, eger AQSh Irandaǵy nysandarǵa qarsy MOP qoldanýdy josparlasa, onda B-2 ushaqtarynyń Úndi muhıtyndaǵy Dıego Garsııa bazasyna ornalasýy múmkin. 2025 jyldyń sáýir aıynyń basynda bul bazada 6 B-2 bombalaýshysy baıqalǵan.
AQSh prezıdenti Donald Tramp taıaýdaǵy baspasóz máslıhatynda «Iranǵa qatysty sabyrym taýsyldy» dep málimdedi. Ol AQSh-tyń Izraıl shabýylyna qosylýy múmkin ekenin, biraq naqty sheshim qabyldanbaǵanyn aıtty.
— Men shabýyl jasaýym múmkin, múmkin jasamaspyn. Buny eshkim bilmeıdi, — dedi ol.
Buǵan deıin, Halyqaralyq atom energetıkasy jónindegi agenttiktiń (IAEA) bas dırektory Rafael Grossı CNN telearnasyna bergen suhbatynda agenttik qolynda Irannyń júıeli túrde ıadrolyq qarý ázirlep jatqany týraly dálel joq ekenin aıtqan bolatyn.