Iran ıadrolyq qarý ázirlep jatyr ma – MAGATE basshysynyń ekiushty jaýaby
ASTANA. KAZINFORM – Halyqaralyq atom energetıkasy jónindegi agenttiktiń (IAEA) bas dırektory Rafael Grossı CNN telearnasyna bergen suhbatynda agenttik qolynda Irannyń júıeli túrde ıadrolyq qarý ázirlep jatqany týraly dálel joq ekenin aıtty.
Sóıte tura ol Tegeran agenttik ınspektorlarynan tasada qupııa jumys istep jatqany bolýy múmkin ekenin teriske shyǵarmady.
- Biz ıadrolyq qarý ázirleý baǵytynda júıeli is-qımylǵa dálel bolatyn derekter tapqan joqpyz. Tipti ondaı jumystar qupııa júrgizilgen kúnniń ózinde bizde ony dóp basatyn múmkindik joq, - dedi ol.
Onyń sózinshe, IAEA esepterinde ırandyq nysandarda ýrandy baıytý deńgeıi 60 paıyzǵa deıin artqany, bul beıbit atom qaǵıdatynyń sheginen aıtarlyqtaı joǵary ekeni talaı aıtylǵan.
Rafael Grossı Irannyń ıadrolyq qarýdy qashan jasaýy múmkin ekenin joramaldap qana aıtýǵa bolatynyn jetkizdi.
- Bul jaqyn arada bitetin sharýa emes. Tipti jaqyn jyldardyń sharýasy da bolmaýy múmkin, - dedi IAEA.
60% baıytylǵan ýran shynymen qaýipti me?
Sarapshylar ýrandy 60 paıyzǵa deıin baıytý beıbit atom qaǵıdatyna qaıshy. Tipti 20 paıyzdan artyq baıytylǵan ýrandy teorııalyq turǵyda áskerı maqsatta qoldanýǵa bolady.
Atom elektr stansalarynda qoldanatyn otynnyń ýrany 4–5% deńgeıinde ǵana baıytylady. 60 kontsentratsııasy bar ýran óndirýdi azamattyq maqsattarmen baılanystyrý múldem múmkin emes dep esepteledi.
- Bálkim Iran osylaısha AQSh-pen aradaǵy kelissózde óz jaǵdaıyn jaqsartqysy keletin shyǵar. Bir jaǵynan muny Irannyń atom bombasyn jasaýǵa jyldam kiriskeni dep baǵalaýǵa da bolady, deıdi qaýipsizdik jónindegi sarapshy Hans ıAkob Shındler Deutsche Welle-ge bergen suhbatynda.
Osyndaı teorıany alǵa tartýshylar Iran bul qarqynmen kete berse, az ýaqyttyń ishinde ýrandy 90 paıyzǵa deıin damytyp úlgerýi múmkin dep qaýiptenedi. Degenmen ýrannan ıadrolyq jarylǵysh jasaý úshin 60 paıyz baıytylǵan ýran da jetip jatyr.
Izraıl shabýylynyń saldary
Izraıldiń ótken aptada Natanze men Fordodaǵy ıadrolyq nysandarǵa jasaǵan shabýylynan keıin Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasynyń aınalasyndaǵy shıelenis ýshyǵa tústi. Áýeden jasalǵan soqqylardan keıin 15 myń tsentrıfýgaǵa zaqym kelgeni aıtylǵan bolatyn. Sondaı-aq, ıadrolyq baǵdarlamaǵa qatysty delinetin ıran ǵalymdarynyń kózi joıylǵany týraly málimetter kóp aıtylyp jatyr.
Saparshylardyń keıbiri sońǵy kúnderi bolǵan oqıǵalar Irannyń ıadrolyq damý baǵdarlamasyn birneshe jylǵa shegerýi múmkin. Degenmen resmı Tegeran ázirge soqqylardan kelgen zaqym men qalpyna keltirý jumystary týraly eshbir málimdeme jasaǵan joq.
Aıta keteıik, Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵys saldarynan Iranda júrgen 109 qazaqstandyq elge oraldy.