Iran men «eýropalyq úshtik» arasyndaǵy kelissózder sanktsııalyq qaýipterge baılanysty tyǵyryqqa tireldi

ASTANA.KAZINFORM - Dıplomatııalyq talpynystar taǵy da sátsizdikke ushyrady, dep habarlaıdy Kazinform menshikti tilshisi.

- Iran men Ulybrıtanııa, Frantsııa jáne Germanııa ókilderiniń seısenbi kúni Jenevada ótken kelissózderi BUU Qaýipsizdik keńesi sanktsııalarynyń qaıta bastalýyna jol bermeý joldary týraly kelisimge qol jetkize almady, dep jazdy Associated Press dıplomattarǵa silteme jasap.

Konsýltatsııalar aldaǵy kúnderi jalǵasady, biraq snapback mehanızmin paıdalaný merzimi aıaqtalatyn tamyz aıynyń sońyna deıin óte az ýaqyt qaldy.

Másele nede?

2015 jyly Iran men álemdik derjavalar ıadrolyq kelisimge (JCPOA) qol qoıdy, oǵan sáıkes Tegeran halyqaralyq sanktsııalardy alyp tastaý úshin ýrandy baıytý deńgeıin shektedi. Alaıda 2018 jyly AQSh qatań shekteýlerdi qaıta engizip, kelisimnen shyqty. Eýropa resmı túrde kelisimde qaldy, biraq Iran aldyndaǵy ekonomıkalyq mindettemelerin oryndaı almady.

Sodan beri Iran ýran baıytýdy birtindep 60 paıyzǵa deıin arttyryp, Batys elderin alańdatqan MAGATE-men yntymaqtastyǵyn toqtatty. Endi Ulybrıtanııa, Frantsııa jáne Germanııa (Eýropalyq úshtik, E3) BUU sanktsııalaryn avtomatty túrde qaıtaratyn snapback mehanızmin qoldanamyn dep qorqytty.

Osylaısha, qaqtyǵys Eýropanyń Irandy JCPOA-nyń qatań sharttaryna oralýǵa májbúrleýdi qalaıdy, al Iran ózin mindettemelerden azat sanaıdy.

Tehnıkalyq málimetter

Snapback mehanızmi kelisim sharttary buzylǵan jaǵdaıda 2015 jylǵa deıin qoldanylǵan barlyq sanktsııalardy qaıtarýǵa múmkindik beredi.

Áńgime 2015 jylǵy Birlesken keshendi is-qımyl jospary (JCPOA) aıaqtalǵanǵa deıin bolǵan shekteýlerdiń keń paketin qaıtarý týraly bolyp otyr: qarý-jaraq jetkizýge embargo, ballıstıkalyq zymyrandardy jasaýǵa tyıym salý, aktıvterdi buǵattaý jáne vızalyq shekteýler.

Onyń merzimi 2025 jyldyń 18 qazanynda aıaqtalady. Osydan keıin Eýropa BUU Qaýipsizdik Keńesiniń jańa sheshiminsiz mehanızmdi paıdalaný múmkindiginen aıyrylady, bul kelissózderge shuǵyl sıpat beredi.

Taraptar ne deıdi?

Iran eýropalyq memleketterdiń AQSh 2018 jyly kelisimnen shyqqannan keıin óz mindettemelerin oryndamaǵandyqtan, eýropalyq memleketterdiń «snapbek» bastaýǵa quqyǵy joq ekenin alǵa tartady.

- Eýropalyqtar men BUU Qaýipsizdik keńesi durys tańdaý jasap, dıplomatııaǵa qajetti ýaqyt pen keńistikti beretin ýaqyt keldi, - deıdi Iran Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Kazem Garıbabadı.

Eýropa elderi, kerisinshe, ıadrolyq nysandarǵa soqqy berýdi qamtıtyn maýsym aıynda Izraılmen soǵysqannan keıin Irannyń Atom Qýaty Halyqaralyq Agenttigimen (MAGATE) yntymaqtastyǵyn toqtatqanyna alańdaýshylyq bildirdi.

MAGATE basshysy Rafael Grossı ınspektorlardyń qaqtyǵystan keıin alǵash ret elge oralǵanyn rastady, biraq mıssııanyń ókilettigi áli de shekteýli.

Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasy

Iran ýrandy 60%-ǵa deıin baıytady, bul qarý-jaraq deńgeıindegi 90%-ǵa jaqyn. MAGATE baǵalaýy boıynsha, AQSh pen Izraıl maýsym aıynda ıadrolyq nysandarǵa soqqy bergenge deıin Islam Respýblıkasynda 400 keliden astam joǵary baıytylǵan ýran jınaqtalǵan.

Tegeran ýrandy 60 paıyzǵa deıin baıytqanyna qaramastan, ıadrolyq baǵdarlamasy tek beıbit sıpatta ekenin atap kórsetedi.

Alaıda, Batys elderi baıytý deńgeıin energııa qajettilikteri úshin shekten tys dep sanaıdy.

Endi ne bolady?

Dıplomattar taraptardyń eýropalyq elderdiń ózderi sheshim qabyldaý úshin belgilegen sońǵy tamyz aıynyń sońyna deıin sanaýly kúnder qalǵanyn atap ótti. Resmı túrde «snapbekti» paıdalaný múmkindigi 18 qazanǵa deıin saqtalady.

Kelissózderdiń tyǵyryqqa tirelgen tusynda Reseı men Qytaı BUU Qaýipsizdik keńesine ıadrolyq kelisimniń merzimin 2026 jyldyń sáýirine deıin uzartý týraly qarar jobasyn usyndy.

Alaıda batys dıplomattary qujatta Iranǵa qatysty naqty talaptar bolmaǵandyqtan qoldaý tabatynyna kúmándanýda.

Alaıda Tegeran kez kelgen sanktsııaǵa «qatań jaýap» beriletinin eskertip, Máskeý men Beıjińniń Qaýipsizdik keńesindegi qoldaýyna senedi.

Eýropanyń ózi, Reuters aqparat kózderi atap ótkendeı, MAGATE ınspektorlary qabyldanǵan jaǵdaıda jáne Amerıka Qurama Shtattarymen jańa kelissózder júrgizilgen jaǵdaıda, sanktsııalardy engizýde shekteýli keshiktirýge daıyn. Bul ymyraǵa ákele me, álde eýropalyqtar jaqyn kúnderi «snapbekti» iske qosa ma degen suraq ashyq kúıinde qalyp otyr.

Iran Syrtqy ister mınıstrligi MAGATE-men dıalogtyń jalǵasatynyn habarlady.