Ipoteka kóleminiń ósýi turǵyn úı naryǵyna qalaı áser etedi
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstandaǵy ıpoteka naryǵynda qazan aıynan bastap eleýli ózgerister baıqaldy. Osy ahýaldy eskere otyryp, Úkimet «Naýryz», «Naýryz-Jumysker» jáne «Áskerı baspana» baǵdarlamalary arqyly ıpotekalyq qoldaýdy keńeıtip, turǵyn úıge qoljetimdilikti arttyrýǵa kiristi. Mundaı sheshimniń artynda qandaı sebep tur? Nesıeler kóleminiń ósýi jyljymaıtyn múlik naryǵyna qalaı áser etedi? Kazinform agenttigi tilshisi osy taqyrypqa qatysty aqparat jınap, sarapshylardyń pikirin bildi.
Qazan aıynyń ortasynan bastap birqatar kommertsııalyq bankter azamattardan turǵyn úı nesıesine ótinish qabyldaýdy toqtatty, keıbiri ıpotekalyq ónimderdi ýaqytsha shektep, tek seriktes qurylys kompanııalarynyń nysandaryna baǵyttalǵan baǵdarlamalardy qaldyrdy. Mundaı qadam bazalyq mólsherlemeniń ósýine baılanysty bankter úshin ıpotekany tıimdi emes etetin jaǵdaıdan týyndady.
Osy ekonomıkalyq ahýaldy eskere otyryp, Memleket basshysynyń tapsyrmasymen Úkimet turǵyn úı naryǵyndaǵy turaqtylyqty saqtaý jáne reformalardyń teris saldaryn azaıtý maqsatynda naqty sharalar qabyldady. Solardyń biri – turǵyn úı-qurylys jınaq júıesin qoldaý. Bul júıe arqyly halyqqa beriletin ıpotekalyq nesıeler kólemi eki esege ulǵaıyp, 500 mlrd teńgege deıin jetkiziledi. Nesıe «Naýryz» jáne «Naýryz-Jumysker» baǵdarlamalary arqyly beriledi, al suranysqa ıe «Áskerı baspana» baǵdarlamasy qaıta iske qosylady.
«Áskerı baspana» baǵdarlamasy arqyly jyl saıyn keminde jeti myń áskerı qyzmetshiniń otbasyna jańa salynǵan baspanadan bólek, qaıtalama naryqtan da páter satyp alý múmkindigi beriledi. Buǵan deıin baǵdarlama aıasynda 15 myńnan astam áskerı otbasy turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartqan. Baǵdarlama qaıta iske qosylǵan jaǵdaıda, jyl saıyn jańa jeti myń áskerı qyzmetshi baspanaly bolady. Mundaı qadam tek áleýmettik turaqtylyqty nyǵaıtyp qana qoımaı, qurylys naryǵyn da yntalandyrady.
Turǵyn úı naryǵynda baǵanyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin Úkimet qurylys kompanııalarymen ofteık-kelisimsharttar jasaý mehanızmin engizdi. Bul kelisimge sáıkes, qurylys salýshylar úsh jyl boıy páter baǵasyn ózgerissiz ustaıdy. Sarapshylardyń aıtýynsha, mundaı tásil baǵanyń sharyqtaýyna jol bermeı, turǵyndarǵa qoljetimdi turǵyn úı alý múmkindigin keńeıtedi.
Osy sharalar tek turǵyn úıge qoljetimdilikti arttyrýmen shektelmeı, qurylys salasyn damytýǵa, naryqtaǵy suranys pen usynysty teńestirýge de baǵyttalǵan. Ofteık-kelisimsharttar qurylysshylar úshin qarjylyq turaqtylyqty qamtamasyz etip, josparly baǵa saıasatyn júrgizýge múmkindik beredi. Sonymen qatar, bul tásil naryqtaǵy baǵa qozǵalysyna baqylaý ornatyp, ekonomıkalyq reformalardyń teris áserin azaıtýǵa da yqpal etedi.
Sarapshylar ne deıdi?
Ekonomıst Rasýl Rysmambetovtiń pikirinshe, ıpotekalyq nesıeleý kólemin ulǵaıtý turǵyn úı naryǵyna oń áser etýi múmkin, biraq belgili bir táýekelder de bar.
- Ipotekanyń kólemi artsa, turǵyn úı naryǵynda baǵa ósiminiń kúsheıý qaýpi bar. Eger bir mezette kóp adamǵa nesıe berilip, barlyǵy turǵyn úı satyp alýǵa kirisse, bul naryqtaǵy suranysty kúrt arttyryp, baǵanyń sharyqtaýyna ákelýi múmkin. Sondyqtan qurylys kompanııalary ózderiniń qarjylyq eseptiligin ashyq kórsetýi qajet: naqty ózindik quny, paıda marjasy qansha – bári anyq bolýy tıis, – deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, mundaı jaǵdaılar basqa elderde de kezdesken. Mysaly, Ońtústik Koreıada, ásirese Seýl qalasynda, turǵyn úı baǵasynyń shamadan tys ósýine jol bermeý úshin arnaıy shekteýler engizilgen: jańa salynyp jatqan úıdi satyp alǵan adam keminde eki jyl sol úıde turýǵa mindetti. Bul shara alypsatarlyqty tejeýge baǵyttalǵan.
Sarapshynyń pikirinshe, jeńildetilgen ıpotekanyń basty maqsaty – úıdi shyn muqtaj adamdarǵa qoljetimdi etý.
- Baǵdarlamalar baǵany emes, suranysty kúsheıtýi yqtımal. Sondyqtan jeńildikti baǵdarlamalarǵa alypsatarlar emes, rasymen turǵyn úıge muqtaj azamattar qatysýy qajet. Sonda ǵana saıasattyń áleýmettik áseri bolady, – deıdi ekonomıst.
Sonymen qatar, ol jeńildetilgen ıpotekanyń qurylys salasyn jandandyryp, ekonomıkany jedel ósirýge yqpal etetinin atap ótti:
- Qurylys salasy – ekonomıkanyń eń jyldam qozǵalatyn lokomotıvi. Eger ony durys baǵytta yntalandyra bilsek, bul búkil ekonomıkalyq belsendilikti arttyrady. Eń bastysy – naryqtaǵy aqsha aınalymy shamadan tys kóbeıip, baǵa «qyzýyna» jol bermeý kerek. Eger sol tepe-teńdik saqtalsa, bári durys bolady, - dedi Rasýl Rysmambetov.
Qazaqstannyń rıeltorlar birikken qaýymdastyǵynyń prezıdenti Larısa Stepanenkonyń aıtýynsha, ıpotekalyq nesıeleý kólemin ulǵaıtý turǵyn úı naryǵyna sózsiz áser etedi. Mundaı sharalar, ásirese bastapqy naryqta, suranysty arttyrady. Bul segmenttiń negizgi satyp alýshylary – memlekettik nemese bankterdiń ıpotekalyq baǵdarlamalaryn paıdalanatyn otbasylar.
Alaıda sarapshy ıpoteka kóleminiń ósýi shekteýli usynys jaǵdaıynda baǵaǵa qysym túsiretinin atap ótti.
- Biz mundaı jaǵdaıdy buryn da baıqaǵanbyz. Ipotekalyq baǵdarlamalar belsendi iske qosylǵan saıyn, ásirese iri qalalarda, baǵanyń ýaqytsha ósimi baıqalady, – deıdi L. Stepanenko.
Onyń pikirinshe, eger bul sharalar qurylys salasyn qoldaýmen qatar júrse – ıaǵnı qurylysshylar úshin qarjylandyrýǵa qoljetimdilikti jeńildetý, jer qoryn keńeıtý jáne keshendi qurylys jobalaryn damytý qolǵa alynsa – onda naryqtaǵy suranys pen usynys teńesip, baǵa turaqtylyǵy saqtalady.
- Bul jaǵdaıda turǵyndar baspana jaǵdaıyn jaqsartýǵa kóbirek múmkindikke ıe bolady, al naryq artyq baǵa ósiminsiz damýǵa serpin alady, – deıdi ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, ıpotekalyq qoldaý sharalarynyń tıimdiligi júıeli tásilge baılanysty.
- Mundaı bastamalar tek qana nesıeleý kólemin ulǵaıtýmen shektelmeýi kerek. Baǵa belgileýdi baqylaý, mámilelerdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý, jalǵa alý jáne qaıtalama naryqty damytý, sondaı-aq sala qatysýshylarynyń kásibı deńgeıin arttyrý – qoljetimdi turǵyn úı saıasatynyń negizgi sharttary, – dep qorytyndylady Larısa Stepanenko.
Al Otbasy bankiniń baspasóz hatshysy Natalıa Kýtlınanyń aıtýynsha, «Naýryz» baǵdarlamasynyń barlyq sharttary burynǵydaı saqtalady.
- Baǵdarlama sharttary ózgerissiz qalady, olar bank saıtynda tolyq kórsetilgen. Qazir jańa tapsyrma aıasynda keıbir máseleler qaralýda, biraq naqty sheshim ázirge joq. Qosymsha ótinim qabyldaý múmkindigi talqylanyp jatyr, alaıda ázirge resmı sheshim qabyldanǵan joq», – dedi ol.
Onyń sózinshe,«Naýryz Jumysker» sharttary burynǵydaı qalady, tek onyń bir ereksheligi – bul baǵdarlama naqty mamandyq ıelerine arnalǵan. Olar jumys ornynan anyqtama alyp, bankke ótinim beredi. Munda konkýrs nemese upaı júıesi qarastyrylmaǵan. Qazirgi ýaqytta jańa tapsyrmaǵa baılanysty bank jańa qatysýshylardy qalaı qabyldaıtynyn pysyqtap jatyr. Bul másele áli talqylaý kezeńinde.Sonymen qatar, «Áskerı baspana» baǵdarlamasy boıynsha da belsendi talqylaý júrip jatyr. Qazir paıyzdyq mólsherleme, merzim, nesıe somasy jáne basqa da sharttar qarastyrylýda.
Qazaqstandaǵy ıpoteka naryǵyndaǵy sońǵy ózgerister turǵyn úı naryǵyn turaqtandyrýda memlekettik qoldaýdyń mańyzdy ekenin kórsetti. Nesıe kóleminiń ulǵaıýy «Naýryz», «Naýryz-Jumysker» jáne «Áskerı baspana» baǵdarlamalary arqyly halyqqa turǵyn úı alý múmkindigin keńeıtip, ásirese áleýmettik osal toptar men áskerı qyzmetshilerdiń baspanaly bolýyna jaǵdaı jasady. Sonymen qatar, bul qadam qurylys salasyn yntalandyryp, ekonomıkalyq belsendilikti arttyrýǵa yqpal etti. Degenmen, sarapshylar atap ótkendeı, ıpotekalyq qoldaý kóleminiń ósýi baǵaǵa qysym túsirý qaýpin de týdyrady. Sondyqtan naryqtaǵy baǵanyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin qurylys kompanııalarynyń qarjylyq eseptiligin ashyq kórsetý, baǵalardy bekitý mehanızmderin engizý jáne alypsatarlyq áreketterdi tejeý qajet.
Jeńildetilgen ıpotekalyq baǵdarlamalardyń tıimdiligi tek nesıeleý kólemine ǵana emes, júıeli baqylaý men naryqtyq teńgerimdi saqtaýǵa baılanysty. Baǵdarlamalar tek naqty turǵyn úıge muqtaj azamattarǵa baǵyttalǵan kezde ǵana áleýmettik jáne ekonomıkalyq áseri turaqty bolady. Qorytyndylaı kele, ıpotekalyq nesıelerdiń ósýi turǵyn úı naryǵyn qoldaýǵa jáne qurylys sektoryn damytýǵa yqpal etedi, biraq onyń turaqtylyǵy baǵdarlamalardyń durys qurylymdalýy men tıimdi iske asýyna táýeldi.