Innovatsııalar men skrınıng: Qazaqstan densaýlyq saqtaý salasyn jańa deńgeıge shyǵardy
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstan 2025 jylǵa qaraı ınfektsııalyq emes aýrýlardan mezgilsiz ólimdi 25%-ǵa tómendetý boıynsha nysanaly kórsetkishke qol jetkizgen Ortalyq Azııanyń birinshi eli jáne DDU Eýropalyq óńiriniń on eliniń biri boldy.
Bul týraly DDU Eýropalyq óńirlik bıýrosynyń «Aldyn alýǵa bolatyn ólim, qaýip faktorlary jáne IEA-men kúresý strategııalary» (DDU derekkózi) baıandamasynda aıtylǵan.
Osy maqsatqa qol jetkizgen on eldiń qataryna Belgııa, Danııa, Izraıl, Qazaqstan, Lıýksembýrg, Nıderlandy, Norvegııa, Shveıtsarııa, Shvetsııa jáne Estonııa kiredi. Bul elder DDU-nyń eń tıimdi sharalaryn júzege asyrdy, qaýip faktorlarynyń taralýyn qysqartty jáne densaýlyq saqtaý júıelerine jaýap berý sharalaryn kúsheıtti, bul aldyn alýǵa bolatyn jáne emdeletin IEA-dan, ásirese júrek-qan tamyrlary aýrýlary men obyrdan bolatyn ólimniń jyl saıyn tómendeýine ákeldi.
Baıandamada Qazaqstan ulttyq densaýlyq saqtaý júıesin, ásirese júrek-qan tamyrlary aýrýlary men onkopatologııaǵa qarsy kúres salasynda nyǵaıtqany atap kórsetilgen. Profılaktıkaǵa, erte anyqtaýǵa, emdeýdiń qoljetimdiligin arttyrýǵa jáne ómir súrý deńgeıin jaqsartýǵa basa nazar aýdarylady.
DDU monıtorınginiń derekteri boıynsha Qazaqstan IEA-ǵa qarsy kúres boıynsha usynylǵan sharalardyń 50%-yn tolyǵymen iske asyrdy jáne taǵy 36%-yn ishinara iske asyrdy. Sondaı-aq, Qazaqstan DDU-nyń IEA taralýy men qaýip faktorlaryn baǵalaý salasyndaǵy STEPS ádisnamasy «altyn standarty» boıynsha alǵashqy zertteý júrgizdi, bul salystyrmaly halyqaralyq derekterdi alýǵa jáne ulttyq densaýlyq saqtaý sharalaryn kúsheıtýge múmkindik berdi.
Júrek-qan tamyrlary aýrýlarynyń joǵary aýyrtpalyǵy jaǵdaıynda respýblıka mamandandyrylǵan júrek jáne ınsýlt ortalyqtaryn qurýǵa qomaqty qarjy bóldi. 2017-2024 jyldar aralyǵynda kateterızatsııalyq zerthanalardyń sany 31-den 49-ǵa deıin ósti. 83 ınsýlt ortalyǵy jumys isteı bastady, bul jedel ınsýlt saldarynan bolatyn ólim men múgedektikti aıtarlyqtaı tómendetýge múmkindik berdi.
Qazaqstan joǵary tehnologııalyq medıtsına salasynda da jetistikterge jetti. 2012 jyldan bastap elde 600-den astam qarynshalyq kómekshi qurylǵylar sátti ımplantattaldy. 2025 jyly 100-shi júrekti transplantattaý operatsııasy jasaldy. Sondaı-aq, 2024 jyly TMD jáne Ortalyq Azııa elderiniń arasynda alǵash ret júrek arıtmııasyn emdeýdiń jańa tehnologııasy engizildi.
Erte anyqtaý men skrınıngke erekshe nazar aýdarylady. Memlekettik baǵdarlama arterııalyq gıpertenzııa, júrektiń ıshemııalyq aýrýy, qant dıabeti jáne onkologııalyq aýrýlardy qosa alǵanda, segiz aýrýǵa skrınıng júrgizedi. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha jumys tobynyń 70%-y sút bezi obyry men kolorektaldyq obyrǵa skrınıngpen qamtyldy - bul barlyq ýaqyttaǵy eń jaqsy nátıjelerdiń biri.
Qazaqstanda ortasha ómir súrý uzaqtyǵy 2022 jyly 74,44 jastan 2023 jyly 75,09 jasqa deıin ósti. Jalpy ólim kórsetkishi turaqty túrde: 2021 jyly 1000 adamǵa shaqqanda 9,6 jaǵdaıdyń eń joǵary deńgeıinen aıtarlyqtaı tómen deńgeıge deıin tómendeıdi.
Qazaqstan sondaı-aq minez-qulyq qaýip faktorlaryn tómendetýge úlken mán beredi. Sonymen, óńirdegi eń qatań temeki shegýge qarsy: qoǵamdyq oryndarda temeki shegýge tyıym salý, qaptamalardaǵy grafıkalyq eskertýler, salyqtardy kóbeıtý, temeki ónimderin kórsetýge jáne satýǵa tyıym salý, elektrondyq temeki men veıpterge tolyq tyıym salý sııaqty sharalar qoldanylady. Sońǵy onjyldyqta temeki shegý deńgeıi 20%-ǵa deıin tómendedi.
Qantty tutynýǵa qatysty aıtarlyqtaı sharalar qabyldandy: mektepterde qant qosylǵan sýsyndardy satýǵa tyıym salynady, al 2024 jyly 21 jasqa tolmaǵan adamdarǵa energetıkterdi satýǵa tyıym salatyn zań qabyldandy.
Aıta ketelik dárilik zattyń bólshek jáne kóterme saýdada ótkizý úshin shekti baǵalary bekitildi.