INESS-2024: Álemniń jeti elinen 150 ǵalym elordada energetıkadaǵy ınnovatsııalardy talqylaıdy
ASTANA. KAZINFORM — 7-9 tamyzda Astanada qazaqtyń uly ǵalymy Qanysh Sátbaevtyń 125 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan INESS-2024 nanomaterıaldar jáne znergııa saqtaýdyń ozyq júıelerine arnalǵan 12-shi halyqaralyq konferentsııa ótedi. Oǵan Japonııa, Germanııa, Qytaı, Ońtústik Koreıa, Reseı, Ulybrıtanııa jáne Taıvan sııaqty ártúrli elden 150-den astam ǵalym qatysady. Bul týraly Kazinform tilshisine «Akkýmýlıatorlar ınstıtýty» JShS-nyń basshysy jáne energııa jınaqtaý júıeleri zerthanasynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Nurjan Ómirov aıtyp berdi.
— INESS-2024 is-sharasynda qandaı taqyryptar talqylanbaq jáne olardyń ishinde qaısysy barynsha ózekti?
— INESS konferentsııasyna 2013 jyly NU professory Jumabaı Bakenov bastama jasaǵan edi jáne sodan beri Ortalyq Azııadaǵy nanomaterıaldar men energııa saqtaý júıeleriniń sońǵy trendterin talqylaýǵa arnalǵan jetekshi platforma bolyp otyr. Bıyl INESS energııa saqtaý júıelerine arnalǵan ozyq materıaldar, sensorlyq materıaldar men tehnologııalar, energııa saqtaýdyń balama júıeleri, jańartylatyn energııa kózderi, ekologııa jáne turaqty damý sııaqty mańyzdy salalardaǵy tehnologııalyq jetistikterdiń máseleleri men keleshegin talqylaıdy. Ásirese, jasyl energetıka men kóliktegi progresti anyqtaıtyn kelesi býyn energııa saqtaý júıelerine arnalǵan ozyq nanomaterıaldar salasyndaǵy zertteýler aıryqsha ózekti.
INESS-2024-ke Ulybrıtanııa, Germanııa, Japonııa, Ońtústik Koreıa, Qytaı, Taıvan, Reseı jáne Qazaqstan ǵalymdary qatysady. Paneldik sessııalar Osaka ýnıversıtetiniń, Skoltech (RF), Warwick University jáne basqalarynyń jetekshi ǵalymdarynyń, sondaı-aq ındýstrııalyq demeýshi — MNLabtech, Faraday Factory Japan, Interactive Sorp., Netzsch syndy kompanııalar ókilderiniń qatysýymen ótedi.
— Konferentsııanyń negizgi maqsaty men kútiletin nátıjesi qandaı?
— Konferentsııa nanomaterıaldar men energııa saqtaý júıeleri salasyndaǵy jańa ǵylymı jańalyqtardyń katalızatoryna aınalyp, jańa seriktestik qarym-qatynas ornatady jáne ǵylymı zerthanalar men ortalyqtar arasyndaǵy qazirgi baılanystardy nyǵaıtady dep úmittenemiz. Qazaqstannyń jas ǵalymdar men stýdentteriniń qatysýy da asa mańyzdy. Іs-shara olarǵa halyqaralyq forým barysyn sezinip, túrli eldiń jetekshi ǵalymdarymen áńgimelesýge múmkindik beredi.
— Qandaı da bir serpindi, jańashyl ázirlemelerdiń tusaýkeseri kútile me?
— Iá, INESS-2024-te nanomaterıaldar men energııa saqtaý tehnologııalary, ásirese lıtıı-ıondy jáne natrıı-ıondy batareıalardyń tıimdiligi men qaýipsizdigin jaqsartý salalaryndaǵy serpindi ázirlemelerdiń tusaýkeseri kútiledi. Bul tehnologııalardyń keıbireýleri kommertsııalyq iske asyrý aldynda tur. Bizdiń Battery Group Nazarbayev University zertteý toby konferentsııanyń árbir taqyryby boıynsha usynylady, zertteýlerdiń keıbir baǵyty boıynsha biz álemde kóshbasshymyz. Mysaly, Ońtústik Koreıanyń zertteý tobymen zerthanalyq jaǵdaıda tamasha nátıje kórsetetin jáne kommertsııalandyrý áleýeti joǵary nanoqurylymdy materıaldardy ázirleý boıynsha yntymaqtastyqtamyz.
— Zertteýshiler qandaı eń úlken mindetti sheshýge tyrysyp júr?
— Negizgi mindetterdiń qataryna materıaldardyń tózimdiligi men qaýipsizdigi, óndiristiń ózindik qunyn tómendetý jáne ekologııalyq turaqtylyq jatady. Mysaly, biz paıdalanylǵan batareıalardy qorshaǵan ortaǵa barynsha az áser etetindeı qaıta óńdeý ádisterin jasap jatyrmyz. Bizdiń maqsatymyz — qaldyqtardy azaıtý ǵana emes, sonymen qatar qundy materıaldardy óndiriske qaıta qaıtarý.
— Nanomaterıaldar men energııa saqtaý tehnologııalaryn damytýda ǵylymı jáne óndiristik orta arasyndaǵy yntymaqtastyq qanshalyqty mańyzdy?
— Ǵylymı jáne óndiristik orta arasyndaǵy yntymaqtastyq ǵylymı ázirlemelerdi kommertsııalandyrýdy jedeldetý jáne ınnovatsııalardyń tabysqa jetý múmkindigin arttyrý úshin óte mańyzdy. Bizdiń topta álemniń jetekshi ǵylymı ortalyqtarynda jáne halyqaralyq kompanııalarda taǵylymdamadan ótken ǵalymdar jumys isteıdi. Máselen, Injenerlik jáne tsıfrlyq ǵylymdar mektebiniń professory, doktor Aıshýaq Qonarov ekeýmiz Ońtústik Koreıanyń jetekshi zerthanalarynda jumys istegen kezde PhD dárejesin aldyq. Áriptesterimizdiń biri Kanadada, Tesla kompanııanyń jetekshi ǵylymı keńesshisiniń jetekshiligimen bilim alyp jatyr. Birqatar áriptesimiz halyqaralyq lıtıı-ıondy akkýmýlıator kompanııalarynda jumys isteıdi.
— Sizdiń oıyńyzsha, Qazaqstanda osy ǵylymı salany damytý úshin qandaı sharalar qabyldaý qajet?
— Menińshe, Qazaqstanda ǵylymı salany damytý úshin granttyq baǵdarlamalar arqyly zertteýlerdi qoldaý, ónerkásipti ınnovatsııalyq tehnologııalar men materıaldarǵa ınvestıtsııa salýǵa yntalandyrý, sondaı-aq orta jáne joǵary qaıta bólinis materıaldaryn shyǵarýǵa basa nazar aýdara otyryp, óńdeý ónerkásibin damytý qajet.
