Inaktıvtelgen vaktsınanyń artyqshylyǵy nede
- Rafaıl Kópbosynuly, vaktsınatsııa naýqany bizge qandaı kepildik beredi?
- Epıdemıologııada «ujymdyq ımmýnıtet» degen túsinik bar. Bul degenimiz ne? Bul halyqtyń 60 paıyzdan astamynyń aýyryp turǵanyn nemese vaktsınatsııa alǵanyn bildiredi. Sondyqtan biz osynaý tsıfrǵa jetken kezde pandemııany jeńdik dep aıtýǵa bolady. Bul rette mundaı kórsetkishke aýyryp jáne odan jazylǵandar esebinen qol jetkizgen jón emes. Ujymdyq ımmýnıtet bolǵan kezde koronavırýs ınfektsııasy jyldam taralmaıdy. Sonyń arqasynda lokdaýn men shekteýlerden aryla alamyz. Birden aıtaıyn, vaktsına adamnyń aýyrmaıtynyna kepil bola almaıdy. Bul oraıda vaktsına aýrýdyń sımptomsyz nemese jeńil túrde ótetinine kepildik bere alady. Sondyqtan halyqta ujymdyq ımmýnıtet qalyptasýy tıis. Epıdemıologııa zańyna sáıkes, ımmýndyq qabatqa túzilýi úshin halyqtyń 60 jáne odan da kóp paıyzyn vaktsınalaý qajet. Ujymdyq ımmýnıtet dál osyndaı kórsetkishke qol jetkizgende qalyptasady.
- Adamǵa vaktsınanyń eki dozasy salynatyny belgili. Sony birden emes, birtindep, araǵa ýaqyt salyp egýdiń qajettiligi qansha?
- Biz qazir sóz etip otyrǵan «Spý́tnık V» - vektorly aktsına. Bul neni bildiredi? Koronavırýstyń tikendi aqýyzy aǵzaǵa belgili adenovırýsqa túziledi de odan keıin vektorly qurylymǵa engiziledi. Barlyq shtammdar jasýshalarǵa tolyq jetýi jáne soǵan oraı ımmýndyq jaýap qalyptasýy úshin vaktsına eki dozamen salynady. ıAǵnı, nátıjege vaktsınany eki dozamen salý arqyly qol jetkiziledi.
- Vaktsınanyń birinshi dozasyn alǵannan keıin qandaı da bir is-sharalardy saqtaý qajet pe?
- Vaktsınanyń birinshi dozasyn saldyrǵannan keıin de juqtyryp alý táýekeli joǵary. Osydan eki apta buryn ǵana úlken shý bolǵan edi. Almaty qalasynda dárigerlerdiń biri vaktsınanyń birinshi dozasyn alǵannan keıin koronavırýs juqtyryp aldy. Sodan ınternette «vaktsına vırýstan qorǵamaıdy» degen sııaqty pikir bildirip, haıp qýǵandar kóbeıip ketti. Osy oraıda áriptesimniń ımmýnologııa negizderin bilmeıtinin nemese ony umytyp qalǵanyn aıta alamyn. Immýnıtet pen qorǵanys ekinshi doza salynǵannan keıingi úshinshi aptaǵa qaraı qalyptasady. ıAǵnı, ekinshi doza egilgennen keıin úsh apta ótken soń ǵana ımmýnıtettiń qalyptasqany týraly aıtýǵa bolady. Al oǵan deıin birinshi dozany, odan keıin ekinshi dozany alǵan adam sol sátte vaktsınatsııalanbaǵan adamnan esh aıyrmasy bolmaıdy. Sondyqtan birinshi dozany saldyrǵannan keıin maskany sheship tastap, sanıtarlyq erejelerdi buzǵan adamdar aýyryp qalýy múmkin. Úsh apta boıy vaktsınatsııalanǵanǵa deıingi barlyq saqtyq is-sharalaryn ustaný, ıaǵnı antıseptık paıdadalaný, áleýmettik araqashyqtyq saqtaý, maska taǵý qajet.
- Al maskadan qashan qutylamyz?
- Halyqtyń 60 paıyzy vaktsınatsııalanbaıynsha, ujymdyq ımmýnıtet qalyptaspaıynsha bul jaıynda aıtý qıyn. Vaktsınanyń ekinshi dozasyn alǵannan keıin úsh apta ótken soń maska taqpaýǵa bolady. Biraq, onyń qandaı máni bar? Tipti koronavırýstyń jeńil túrimen de aýyryp qalýyń múmkin bolsa, onda ózińdi táýekelge ushyratýdyń qajeti qansha?
- Vaktsınanyń tıimdiligine qatysty ne aıtar edińiz?
- Vaktsınanyń tıimdiligine qatysty áńgimeni sál keıinirek bastaǵanym jón bolar. Al qazir myna jaıtty naqty túsinýimiz kerek. Biz koronavırýspen aýyryp turǵannan keıin aǵzamyzda antıdeneniń shamamen 6-8 aı bolatynyn bilemiz. Vaktsınatsııa bastalǵannan keıin mynadaı jaıtty túsiný qyzyq bolyp otyr. Eger antıdene aǵzada 6-8 aı bolsa - jaqsy, odan kóp ýaqytqa sozylsa - keremet. Al antıdeneniń aǵzada bolýy ýaqyty qysqa bolsa, onda vaktsına saldyrýdyń máni joǵalady. Sondyqtan vaktsınanyń tıimdiligi jaıly jarty jyl ótken soń vaktsınatsııalanǵan adamdardaǵy antıdeneni ólsheý arqyly aıtýǵa bolady.
- Inaktıvtelgen vaktsınanyń artyqshylyǵy qandaı?
- Qazaqstandyq QazVac ınaktıvtelgen vaktsına sanalady. Inaktıvtelgen vaktsına degenimiz ne? Vırýs alynyp, ol túrli joldarmen óltiriledi. Ólgen vırýstan vaktsına daıyndalyp, aǵzaǵa engiziledi. Basymdyǵy bul óte eski ádis ekendiginde. Soǵan oraı ol jan-jaqty zerdelengen. Onyń janama áserleri de boljamdy ári ol da zerdelenip qoıǵan. Al vaktsınanyń kemshilikteri nemese artyqshyly jaıynda onyń klınıkalyq nátıjelerin kórgennen keıin ǵana aıta alamyz. Eski ádis – bul onyń ózgelerden jaman degendi bildirmeıdi.
- Vaktsına saldyrýǵa adamdardyń boıynda qorqynysh sezimi bar ekeni belgili. Ol nemen baılanysty?
- Menińshe, bul qazirgi zamanǵy túrli ádister arqyly óz aqparattaryn taratyp otyrǵan vaktsınaǵa qarsy adamdardyń belsendi áreketimen baılanysty sııaqty. Ekinshi jaǵynan resmı senimdi aqparattyń joqtyǵy nemese onyń tapshylyǵy da sebep bolýy múmkin. Ózim shynaıy ári naqty aqparattardy halyqqa jetkizýge tyrysyp otyramyn. Mysaly meniń Instagram paraqshamda jazylýshylardyń sany «vaktsına – bul chıpteý» degen syndy jalǵan aqparattardy nasıhattap júrgenderdiń oqyrmandarynan ondaǵan, júzdegen ese az. Adamnyń tabıǵaty da sondaı. Koronavırýs - múldem jańa ınfektsııa. Ólim-jitimniń, juqtyrýdyń kóp ekenin kórip júrmiz. Shynaıy aqparat az. Aqparat mardymsyz bolǵan kezde, adamdar oılana bastaıdy jáne «chıpteıdi», «5G munarasy arqyly bizdi basqaryp otyrady» degen syndy ertegilerge senip qalady. Muny ımmýnologııa boıynsha ǵylymı málimetterge qaraǵanda oqýǵa tartymdy ádemi fantastıkalyq áńgime desek te bolady.
Vaktsınaǵa qatysty málimetter tym az bolǵanymen ekpeden keıingi alǵashqy málimetter kúrdeli asqynýlardyń kóp emestigin kórsetip otyr. Jalpy, vaktsına jaqsy ósetinin kórsetti. Vaktsına alǵandardyń jaı-kúıi jaqsy. Osy múmkindikti paıdalana otyryp, halyqty vaktsınatsııadan qoryqpaýǵa shaqyramyn jáne vaktsına aýrýdyń aldyn alýdyń senimdi ádisi ekeni dáleldengenine nazar aýdartqym keledi.
- Suqbatyńyzǵa rahmet!
