«Hırýrgııa — bul shyǵarmashylyq pen zor jaýapkershilik toǵysqan mamandyq»
QARAǴANDY. KAZINFORM — Álemde qyrkúıektiń úshinshi senbisinde Halyqaralyq hırýrg kúni atalyp ótedi. Bul kún — kásibı jolyn adam ómirin saqtaýǵa arnaǵan jandardy eske alýǵa jáne olardyń eńbegin baǵalaýǵa sebep. Osy data qarsańynda biz Qaraǵandy medıtsına ýnıversıtetiniń hırýrgi, ǵalym ári ustaz Rýslan Badyrovpen suhbattasyp, onyń kásibı joly men oı-pikirin tyńdadyq.
Ota bólmedecindegi tájirıbeni, kafedradaǵy bilim berýdi jáne ǵylymı zertteýlerdi qatar alyp júrgen dárigerdiń eńbegi orasan. Onyń kásibı jolynda arqalap kele jatqan qorjynynda ondaǵan kúrdeli operatsııalar, halyqaralyq taǵylymdamalar jáne 30-dan astam ǵylymı jarııalanymdar bar. Rýslan Badyrov úshin hırýrgııa — jaı ǵana mamandyq emes, úzdiksiz izdenisti jáne tolyqtaı berilýdi talap etetin úlken maqsat.
— Rýslan Muratuly, Siz hırýrgııaǵa qalaı keldińiz? Bul joldyń dál ózińizdiki ekenin qashan túısindińiz?
— Men dárigerler otbasynda óstim: anam — terapevt, ákem — anestezıolog-reanımatolog. Bala kezimnen olardyń eńbegin, naýqastardyń alǵysyn kórip óstim. Bul meniń tańdaýymdy aıqyndady. Hırýrgııa meni ǵylym, shyǵarmashylyq pen qolónerdi toǵystyrǵanymen qyzyqtyrdy. Joǵary kýrstarda alǵash ret ota bólmesine kirgen sátimde túbegeıli sheshim qabyldadym: men hırýrg bolamyn dep sheshtim. Bul jerde jaýapkershilik óte zor, biraq nátıjesi de jyldam kórinedi. Dál osy nátıje úlken motıvatsııa beredi.
— Siz hırýrg, ǵalym jáne oqytýshy retinde eńbek etip júrsiz. Qaısysy qıyn, al qaısysy kóbirek qanattandyrady?
— Qazirgi dáriger bir mezette úsh baǵytta damýy qajet: tájirıbe, ǵylym jáne bilim berý. Olar ózara baılanysty. Operatsııa kezinde jınaǵan tájirıbemizdi stýdentter men rezıdentterge jetkizemiz, ǵylymı zertteýler jańa ádisterdi engizýge jol ashady, al oqytý bizdi úzdiksiz bilim alýǵa ıtermeleıdi. Eń qıyny — ýaqyt tapshylyǵy men kúndelikti qaǵazbastylyq jumystar. Degenmen, eń basty qýanyshymyz — naýqastardyń saýyǵyp ketýi.
— Sizdiń tájirıbeńizde laparoskopııalyq otalar kóp. Bul ádis nege búgingi tańda standartqa aınaldy?
— Laparoskopııa — az ınvazıvti tásil, ıaǵnı kishkentaı tilik arqyly jasalatyn operatsııa. Munda aýyrsyný az, qalpyna kelý merzimi qysqarady, naýqas aýrýhanadan erterek shyǵady. Qazirgi tehnologııalar joǵary dáldikte jumys isteýge múmkindik beredi: 3D-vızýalızatsııa, zamanaýı aspaptar qoldanylady. Buryn tek ashyq tásilmen jasalatyn birqatar otalardy qazir laparoskopııa arqyly áldeqaıda tıimdi ári qaýipsiz oryndaýǵa bolady.
— Sizdiń kásibı jolyńyzda este qalǵan erekshe ota bar ma?
— Iá, birde moıny jaralanǵan, uıqy arterııasy tolyqtaı derlik úzilip qalǵan jas jigit tústi. Ol kóz aldymyzda tunshyǵyp bara jatty. Birneshe sekýnd ishinde traheotomııa jasap, qan ketýdi toqtatýǵa týra keldi. Sodan soń qan tamyr hırýrgimen birge arterııany qalpyna keltirdik. Eki aptadan keıin ol tolyq saýyǵyp, úıine shyqty. Bul bizdiń ortaq jeńisimiz boldy ári ómirimdegi eń emotsıonaldyq turǵydan aýyr kezekshilikterdiń biri edi.
— Siz shetelde taǵylymdamadan óttińiz. Qazaqstanǵa qandaı tájirıbemen oraldyńyz?
— Frantsııada semizdik pen qant dıabetin emdeýge baǵyttalǵan barıatrııalyq hırýrgııany meńgerdim. Elge oralǵan soń áriptesterimmen birge bul ádisterdi klınıkalyq tájirıbege engizdik, sheberlik sabaqtaryn ótkizdik. Japonııada robottandyrylǵan hırýrgııanyń joǵary deńgeıin kórdim. Ýaqyt óte kele mundaı tehnologııalar Qazaqstanda da qoljetimdi bolady dep senemin.
— Qazirgi kezde medıtsınada tsıfrlyq tehnologııa men jasandy ıntellekt jıi qoldanylady. Olar hırýrgke qanshalyqty kómek beredi?
— Jasandy ıntellekt pen tsıfrlandyrý málimetterdi jınaýǵa, taldaýǵa, asqynýlardy boljaýǵa jáne operatsııalardy josparlaýǵa kómektesedi. Biraq olar hırýrgtiń ornyn basa almaıdy. Bul — tek qural. Sońǵy sheshim men jaýapkershilik árqashan dárigerdiń moınynda.
— Hırýrgke ota tehnıkasynan bólek qandaı qasıetter qajet?
— Hırýrg tek qol sheberi ǵana emes, patsıentti tyńdaı bilýi, empatııa, sabyrlyq jáne janashyrlyq tanytýy tıis. Bularsyz naǵyz dáriger bolý múmkin emes. Sonymen qatar, únemi damý mańyzdy. Medıtsına kún saıyn ózgerip otyrady, sondyqtan jańa ádisterdi meńgerip, daǵdylardy jetildirý qajet.
— Siz 30-dan astam ǵylymı eńbektiń jáne birneshe patenttiń avtorysyz. Qaı baǵyttardy eń perspektıvaly dep sanaısyz?
— Maǵan eń mańyzdy baǵyttardyń biri — jumsaq tinderdi qalpyna keltirýge arnalǵan jańa bıomaterıaldar ázirleý. Qazirdiń ózinde oń nátıjeli klınıkaǵa deıingi synaqtar bar, endi klınıkalyq zertteýlerge daıyndalyp jatyrmyz. Joba sátti júzege assa, aýyr otalardan keıin patsıentterdiń qalpyna kelý múmkindigi artady. Sondaı-aq, ýnıversıtetimizde antıbıotıkorezıstenttik máselesi boıynsha belsendi zertteýler júrgizilýde. Bul — búkil álem úshin úlken syn-qater.
— Patsıentter arasynda hırýrgııaǵa qatysty qandaı ańyzdar jıi kezdesedi?
— Keıde adamdar hırýrgııa tek «kesý» dep oılaıdy. Shyn máninde, qazirgi ádister barynsha az ınvazıvti jáne názik. Patsıent keıde tek kishkentaı tyrtyqty kóredi, biraq onyń artynda búkil komandanyń orasan eńbegi jatyr.
— Hırýrgııa jolyn endi bastaǵan jas dárigerler men stýdentterge qandaı keńes beresiz?
— Eń aldymen mamandyqty súıe bilý jáne shydamdy bolý qajet. Hırýrgııa — uzaq jol: uıqysyz túnder, qatelikter, synaqtar. Biraq árbir sátti qadam shabyt beredi. Árqashan qyzyǵýshylyq tanytyp, jańa bilim izdeńizder, úırenińizder. Jáne umytpańyz: eń qıyn sátter de ótedi. Bastysy — ómirdi osy iske arnaǵan soń, sl tańdaýyńa adal bolyp qalý.
— Suhbatyńyzǵa rahmet!