Halyqaralyq Túrki akademııasyna 15 jyl toldy
ASTANA. KAZINFORM — Halyqaralyq Túrki akademııasy 15 jyldyǵyn atap ótti – bul tek merekelik data ǵana emes, túrki áleminiń ǵylymı jáne mádenı birliginiń damýyndaǵy mańyzdy kezeń, dep jazdy Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi.
On bes jyldyń ishinde uıym jańa bastamadan álemdik gýmanıtarlyq zertteýler men memleketaralyq yntymaqtastyqqa yqpal etetin bedeldi halyqaralyq ǵylymı ortalyqqa deıin ósti.
Qurylý tarıhy: ıdeıadan ınstıtýtqa deıingi jol
Túrki murasyn zertteýge arnalǵan biryńǵaı alań qurý ıdeıasy 2000-jyldardyń basynda túrki memleketteri úkimetteri deńgeıinde kóterilgen. Akademııa 2009 jyly Qazaqstannyń bastamasymen resmı túrde quryldy, al 2010 jyldary Túrki keńesiniń (qazirgi — Túrki memleketteri uıymy, TMU) qoldaýymen halyqaralyq uıym mártebesin aldy.
Túrki akademııasynyń prezıdenti, professor Shahın Mýstafaevtyń aıtýynsha, uıymnyń basty mıssııasy — túrki áleminde ǵylymı ıntegratsııany tereńdetý jáne túrki halyqtarynyń baı ǵylymı murasyn bolashaq urpaqqa jetkizetin ortaq zertteý platformalaryn qalyptastyrý.
— Túrki akademııasynyń tarıhy — túrki halyqtarynyń ortaq kózqarasynyń kórinisi. 2009 jylǵy 3 qazanda Nahchyvan qalasynda ótken tarıhı Túrki memleketteri basshylarynyń sammıtinde Qazaqstan Respýblıkasy túrki álemin zertteıtin birlesken ǵylymı uıym qurýdy usyndy. Osy usynys negizinde 2010 jylǵy 25 mamyrda Astanada Túrki akademııasy resmı túrde ashyldy. Bul durys ári ýaqytyly sheshim boldy.
Akademııa jumysy bastalǵan alǵashqy jyldary birqatar negizgi mindet qoıyldy:
-
túrki halyqtarynyń tarıhy, tili jáne mádenıeti boıynsha zertteýlerdi júıeleý jáne damytý;
-
ártúrli elderdiń ǵalymdaryn biriktiretin ǵylymı ortalyq qalyptastyrý;
-
ǵylymı nátıjelerdi halyqaralyq deńgeıde ilgeriletý;
-
jastardyń óz tamyryna, ortaq tarıhı-mádenı murasyna degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Astanada ornalasqan Akademııa qysqa ýaqyt ishinde Túrkııa, Ázerbaıjan, Vengrııa, Mońǵolııa jáne Ońtústik Koreıa sııaqty elderdiń ǵalymdary úshin mańyzdy ǵylymı ortalyqqa aınaldy.
15 jyl ishindegi basty jetistikter
Óz qyzmeti barysynda Halyqaralyq Túrki akademııasy ondaǵan iri bastamalar men jobalardy júzege asyryp, álemdik ǵylymı qaýymdastyqta bedelin nyǵaıtty.
Akademııa Altaıda, Qazaqstanda, Mońǵolııada jáne basqa da óńirlerde ejelgi túrki murasyna qatysty ǵylymı ekspedıtsııalar uıymdastyrdy.
Orhon jazbalarynyń jańa eskertkishteri zertteldi, ortaǵasyrlyq qalashyqtar qazyldy, kóshpeli órkenıetterdiń tarıhyn tereń túsinýge múmkindik beretin mańyzdy artefaktiler tabyldy.
Akademııa júzdegen ǵylymı kitaptar, entsıklopedııalar, oqý quraldary men kóne mátinderdiń syndarly basylymdaryn daıyndap shyǵardy. «Túrki órkenıeti» serııasy eń tanymal jobalardyń birine aınaldy. Akademııanyń eńbekteri búginde álemniń kóptegen ýnıversıtetterinde paıdalanylyp keledi.
Akademııa jyl saıyn álemniń jetekshi túrkologtary, tarıhshylary men lıngvısterin bir alańǵa jınaıtyn halyqaralyq forýmdar ótkizedi. Bul kezdesýler keń aýqymdy ǵylymı jobalardy damytýǵa yqpal etedi.
Sonymen qatar uıym stıpendııalar usynyp, túrkologııa mektepteri men túrli konkýrstar, taǵylymdamalar uıymdastyrý arqyly túrki murasyn zertteıtin jas býyn ǵylymı kadrlardy daıarlaýǵa úles qosyp keledi.
15 jyl ishinde Akademııa álemniń aldyńǵy qatarly ýnıversıtetteri men ǵylymı ortalyqtarymen yntymaqtastyq týraly kelisimder jasasyp, gýmanıtarlyq zertteýlerdiń jahandyq ınstıtýty retindegi rólin nyǵaıtty.
15 jyl — jańa kezeńniń bastaýy
Ankarada ótken mereıtoılyq shara Akademııanyń atqarǵan jumystaryn qorytyndylap qana qoımaı, bolashaqqa arnalǵan jańa baǵyttardy aıqyndady. Ortaq zertteý jobalary aıasynda arheologııalyq ekspedıtsııalardy keńeıtý, túrki murasyn tsıfrlandyrý, halyqaralyq bilim berý platformalaryn damytý jáne TMU sheńberindegi yntymaqtastyqty tereńdetý josparlanyp otyr.
Búginde Halyqaralyq Túrki akademııasy — jaı ǵana ǵylymı mekeme emes. Ol — túrki áleminiń ótkenin búginmen, baýyrlas halyqtar men mádenıetterdi ortaq bolashaqpen jalǵaıtyn ıntellektýaldyq kópir.
Eske sala keteıik, buǵan deıin Túrki akademııasynyń prezıdenti Ortaq túrki álipbıinde kitap shyǵarýdy bastaǵanyn aıtqan edi.