Gepatıtpen kúres kúni: Qazaqstannyń múmkindikteri qandaı
ASTANA. KAZINFORM — Jyl saıyn 28 shildede álemde Dúnıejúzilik gepatıtpen kúres kúni (World Hepatitis Day) atap ótiledi. 2016 jyly Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń 2030 jylǵa qaraı S vırýstyq gepatıtin joıý jónindegi jahandyq baǵdarlamasy bastaldy. DDSU Qazaqstandy Ortalyq Azııa men TMD keńistiginde osy baǵdarlamany oryndaýda kóshbasshy dep tanydy.
Vırýstyq gepatıtter densaýlyq saqtaýdyń mańyzdy jahandyq máselesi bolyp qala beredi. DDSU dereginshe, olar ólimge ákeletin juqpaly aýrýlar ishinde ekinshi orynda tur. Álemde jyl saıyn 1,3 mıllıon adam vırýsty gepatıtten kóz jumady, bul kúnine shamamen 3500 adam degen sóz.
Jyl saıyn V gepatıtiniń 1,2 mıllıon, al S gepatıtiniń shamamen 1 mıllıon jańa jaǵdaıy tirkeledi. DDSU 2030 jylǵa deıin gepatıt juqtyrý kórsetkishin 90%-ǵa, al ólim-jitimdi 65%-ǵa deıin azaıtýdy maqsat etip otyr.
— 2024 jyly Qazaqstanda «D» esepte «V vırýsty gepatıti» dıagnozymen 33 462 adam, al sozylmaly S vırýsty gepatıtimen 35 984 adam tirkelgen. Bir jylda V gepatıtimen alǵash ret dıspanserlik esepke alynǵan adamdar 5360 adamdy, S gepatıtimen — 8470 adamdy qurady. Ótken jyly elimizde shamamen 400 myń adam V jáne S vırýsty gepatıtterin anyqtaý úshin tekserýden ótti. Oǵan qosa, 30 myńnan astam eresek naýqas vırýsqa qarsy em qabyldaǵan, — dep habarlady QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi.
Salystyra aıtqanda 2023 jyly Qazaqstanda vırýsty gepatıtpen syrqattanýshylyq deńgeıi ár 100 myń turǵynǵa shaqqanda 10,23 jaǵdaıdy quraǵan. Sol jyly A gepatıti jaǵdaılarynyń artýy, sondaı-aq sozylmaly V jáne S gepatıtteriniń ósýi baıqalǵan edi. Al 2024 jylǵy derekter bul saladaǵy dıagnostıka men em-domnyń artqanyn kórsetedi.
Bıyl qolǵa alynǵan «Gepatıtpen kúres: kedergilerdi joıamyz» naýqany gepatıtti joıýǵa jáne baýyr obyrynyń tıimdi aldyn alýǵa kedergilerdi joıýǵa shaqyrady. Ol vaktsınalaý, qaýipsiz ınektsııalar jáne baýyrǵa jaǵymsyz áserlerdi azaıtý sııaqty keshendi sharalardy engizý qajettigin atap kórsetedi.
Búginde V gepatıtine qarsy qaýipsiz vaktsınalar, sondaı-aq S gepatıtin tolyq emdeýge múmkindik beretin dári-dármekter bar. V gepatıtine qarsy vaktsına 95% jaǵdaıda aýrýdyń damýyna jol bermeıdi jáne D gepatıtinen de janama túrde qorǵaıdy.
Qazaqstanda 1998 jyldan bastap jańa týǵan sábılerge perzenthanada alǵashqy kúni-aq V gepatıtine qarsy vaktsına egiledi. Elimizdegi gepatologııa ortalyqtarynda skrınıngtik tekserýler júrgiziledi. Qazirgi basty mindet — aýrýdyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan keshendi sharalar júıesin ázirleý.
— Qazaqstanda sozylmaly baýyr aýrýlaryn, sonyń ishinde vırýsty gepatıtterdi emdeýge arnalǵan mamandandyrylǵan medıtsınalyq kómektiń barlyq túri bar. Gepatıttiń aýyr zardaptaryn eskere otyryp, elimizdiń densaýlyq saqtaý júıesi aýrýdyń aldyn alýǵa, skrınıngtik tekserýlerge, ýaqtyly em júrgizýge erekshe mán berip otyr. Gepatıt baýyr tininiń qabynýyn bildiredi. Onyń A, V, S, D jáne E tıpteri retinde anyqtalǵan bes negizgi gepatıt vırýsy bar. Ólimniń eń kóp taraǵan sebebi — V jáne S gepatıtteri jyl saıyn álemde 1,3 mıllıon adamnyń ómirin qııady, — deıdi mınıstrlik.
Baýyr tsırrozyna ákeletin sebepter arasynda vırýstyq gepatıtter, alkogoldik jáne alkogolsiz maıly baýyrdyń zaqymdanýy, sondaı-aq baýyrdyń aýtoımmýndy jáne metabolıkalyq aýrýlary basty oryn alady.
Gepatıtten qorǵaný úshin gıgıenany saqtaý mańyzdy (A jáne E vırýstarynan qorǵaný úshin), qan quıý kezinde jáne jynystyq qatynas kezinde abaı bolyńyz — bul V jáne S vırýstarynan qorǵaýǵa kómektesedi. Vaktsınalaý adamdy A jáne V gepatıtterinen qorǵaıdy, al preparattar 95% jaǵdaıda tıimdilikti kórsetedi.
Aıta keteıik, A gepatıti kóp jaǵdaıda turmystyq jolmen juǵady.