Gaz, ınvestıtsııa, logıstıka - Astana men Ashhabad baılanysynyń tarıhı kezeńi bastaldy
ASTANA.KAZINFORM – Jahandyq energetıkalyq naryqta mańyzdy ról atqaratyn Qazaqstan men Túrikmenstan yntymaqtastyqty tereńdetýge erekshe nazar aýdarady. Túrikmenstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedovtiń Astanaǵa memlekettik sapary barysynda eki el basshylary aldaǵy damý josparyn talqylady. Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy sapar nátıjesi men aldaǵy bastamalardy jan-jaqty saraptap shyqty.
Saýda aınalymyn 1 mlrd dollarǵa jetkizý josparda
Sońǵy jyldary Qazaqstan men Túrikmenstan arasyndaǵy saıası dıalog jańa beleske kóterildi. Sońǵy bir jyl ishinde memleket basshylary alty retten asa kezdesti, al qarashada úshinshi resmı kezdesý ótti. Mundaı qarqyndy baılanys qos eldiń júıeli yntymaqtastyqqa bet burǵanyn kórsetedi. Sarapshylar bul úrdistiń búkil Ortalyq Azııada baıqalatynyn aıtady, al Túrikmenstan ıntegratsııalyq protseste mańyzdy ról atqaryp, energetıkalyq áleýet pen tranzıttik baǵyttardy biriktiretin strategııalyq býynǵa aınalyp otyr.
Aqordadaǵy kezdesýde Qasym-Jomart Toqaev elimiz Túrikmenstandy strategııalyq seriktes jáne baýyrlas memleket sanaıtynyn jetkizdi.
— Bizdi ǵasyrlardan jalǵasyp kele jatqan dostyq, ortaq tarıh, til men mádenıet biriktiredi. Memleketterimiz arasyndaǵy saýda-sattyq, ekonomıkalyq yqpaldastyqtyń basqa da túrleri jáne mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar qarqyndy damyp keledi. Eki el seriktestiginiń aýqymy men sapasyna kóńilimiz tolady dep aıtýǵa negiz bar. Bul yntymaqtastyq strategııalyq sıpatqa ıe. Degenmen alǵa qadam basý qajet, — dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Serdar Berdimuhamedov qonaqjaılyq tanytqany úshin Qasym-Jomart Toqaevqa alǵys aıtty.
— Sizge túrikmen halqynyń Ult kóshbasshysy, qurmetti Gýrbangýly Berdimuhamedovtiń sálemin jetkizýge ruqsat etińiz. Búginde Túrikmenstan men Qazaqstannyń qarym-qatynasy dostyq, baýyrlastyq jáne tatý kórshilik qaǵıdattary negizinde damyp keledi. Ózara yqpaldastyǵymyz saıası-dıplomatııalyq, saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardy qamtıdy, — dedi Túrikmenstan Prezıdenti.
Kezdesý barysynda energetıka, óndiristik kooperatsııa, aýyl sharýashylyǵy, IT, bilim berý jáne medıtsına salalaryndaǵy birlesken jobalarǵa erekshe nazar aýdaryldy. Kezdesýdiń qorytyndysynda Qasym-Jomart Toqaev pen Serdar Berdimuhamedov Birlesken málimdemege qol qoıdy.
Derekterge súıensek, sońǵy eki jylda ekijaqty saýda aınalymy 500 mln dollardan asqan. Aldaǵy ýaqytta qos tarap 1 mlrd dollarlyq saýda aınalymyna qol jetkizýdi maqsat etip otyr. Qazaqstanda 140-qa jýyq Túrikmen kapıtaly qatysqan kompanııa tabysty jumys istep keledi, al Qazaqstannan Túrikmenstan ekonomıkasyna ınvestıtsııalar kólemi 120 mln dollarǵa jetken.
«Syrtqy saıası zertteýler ınstıtýty» AQ Basqarma tóraǵasynyń orynbasary Manarbek Qabazıevtiń aıtýynsha, qazir eki el energetıkadan logıstıkaǵa deıin tyǵyz yntymaqtastyq ornatty.
— Osyndaı kezdesýler ózara árekettestikti jańa deńgeıge kóterýge múmkindik beredi. Eki el tek qysqa merzimdi jobalarǵa emes, uzaq merzimdi bastamalarǵa da múddeli. Saýda-sattyqty damytý maqsatynda eki elde saýda úılerin qurý jáne tikeleı kommertsııalyq áýe reısterin ashý máseleleri qarastyryldy. Sonymen qatar avtojol ınfraqurylymyn úılestirý jumystary da nazarda, — dedi Manarbek Qabazıev.
Tranzıttik jáne energetıkalyq yntymaqtastyq
Qazaqstan men Túrikmenstan Eýrazııanyń negizgi transporttyq jáne energetıkalyq baǵyttarynyń qıylysynda ornalasqan. Elderdiń munaı, gaz, ýran jáne basqa da strategııalyq resýrstarǵa baı bolýy, Túrikmenstannyń beıtarap saıasaty men Qazaqstannyń kópvektorly baǵyty senim men birlesken bastamalarǵa berik negiz qalaıdy.
Atalǵan faktorlar Soltústikti Ońtústikpen, Shyǵysty Batyspen baılanystyratyn logıstıkalyq jáne energetıkalyq habqa aınaldyrady. Mýltımodaldy dálizderdi damytý, porttardy tsıfrlandyrý ári Kaspııdegi tranzıttik ortalyqtardy qurý Qazaqstan men Túrikmenstandy óńirlik ıntegratsııanyń kóshbasshylary etedi.
— Qazir tranzıttik jáne transporttyq sala strategııalyq mańyzǵa ıe. Munda «Qazaqstan — Túrikmenstan — Iran» temirjoly erekshe ról atqarady, ol Soltústik — Ońtústik transporttyq dáliziniń mańyzdy býyny. Bıyl 10 aıda tasymal kólemi 1,5 mln tonnaǵa jetip, 14%-ǵa ósken. Tarıfterdi ońtaılandyrý, ákimshilik rásimderdi jeńildetý boıynsha sharalar qabyldanyp jatyr. Shekara mańyndaǵy ınfraqurylym belsendi damyp, ótkizý pýnktteri jańartyldy. Týrkmenbashy — Garabogaz — Qazaqstan shekarasy baǵytyndaǵy jol ınfraqurylymyn birtindep úılestirý máselesi sheshilip keledi. Kaspııdegi Aqtaý, Quryq jáne Túrkmenbashy porttarynyń transporttyq-logıstıkalyq múmkindikterin konteınerlik tasymaldy arttyrý úshin tolyq paıdalaný týraly kelisim jasaldy, — dep habarlady Prezıdent.
Sonymen qatar kelissózder barysynda Aýǵanstan arqyly Ońtústik Azııaǵa baǵyttalǵan temirjol jelisin salý perspektıvalary qaraldy. Taraptar energetıka salasyndaǵy birlesken jobalardy talqylady, gaz óńdeý jáne gaz tasymaldaý ınfraqurylymyn damytý salasyndaǵy jobalar boıynsha yntymaqtastyqty jalǵastyrýǵa kelisti. Buǵan ótken jyly qol qoıylǵan gaz salasyndaǵy strategııalyq yntymaqtastyq týraly kelisim negiz bolyp otyr.
— Energetıka — ekijaqty yntymaqtastyqtyń basym baǵyttarynyń biri. Túrikmenstan osy baǵytta yntymaqtastyqty jalǵastyrýǵa daıyn. Sondaı-aq, Túrikmenstan elektroenergetıka jáne hımııalyq ónerkásip salasynda seriktestikti arttyrý múmkindikterine ıe ekeni atap ótildi. Bizdiń ózara árekettestiktiń strategııalyq quramdas bóligi — transport pen logıstıka. Qazirgi geosaıası jáne geoekonomıkalyq jaǵdaılarda Shyǵys — Batys jáne Soltústik — Ońtústik baǵyttaryndaǵy qoldanystaǵy tranzıttik dálizderdi belsendi paıdalaný máselesi erekshe mańyzdy, — dedi Serdar Berdimuhamedov eldiń uzaqmerzimdi yntymaqtastyqqa daıyn ekenin rastaı otyryp.
Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan men Túrikmenstan arasyndaǵy energetıkalyq jáne transporttyq yntymaqtastyq jalpy aımaqtyq ekonomıkalyq keńistik qurýdyń negizi bolýy múmkin.
— Bul qadam logıkalyq ári strategııalyq turǵydan durys kórinedi. Túrikmenstanda úlken tabıǵı gaz qory bar. Ony jahandyq naryqtarǵa jetkizý múmkindikteri búkil Ortalyq Azııa úshin perspektıva ashady. Qazaqstan óz kezeginde munaı óndirý men tasymaldaýda eleýli áleýetke ıe, sonymen qatar energetıkalyq resýrstar tranzıti úshin damyǵan ınfraqurylym bar. Nátıjesinde eki eldiń erekshe tandemi qalyptasyp, ol jalpy aımaqtyq ekonomıkalyq keńistik qurýdyń irgetasy bola alady, — deıdi saıasattanýshy Farhad Qasenov.
Qandaı kelisimderge qol qoıyldy?
Qazaqstan men Túrikmenstandy jahandyq saıasattaǵy erekshe ustanym biriktiredi. Túrikmenstan 1995 jyly BUU Bas Assambleıasynyń qararymen turaqty beıtaraptyǵy halyqaralyq deńgeıde moıyndaldy jáne bul baǵyt onyń syrtqy saıasatynyń negizine aınaldy.
Memleket basshysynyń aıtýynsha, Astana men Ashhabadty kóptegen óńirlik jáne halyqaralyq máselelerdi damytýǵa qatysty ortaq kózqaras biriktiredi. Ǵalamdyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda osyndaı áreket modeli eki elge strategııalyq seriktestikti nyǵaıtýǵa múmkindik beretin birtutas faktorǵa aınalady.
Qasym-Jomart Toqaev Serdar Berdimuhamedovtiń jańa formatsııadaǵy bedeldi memlekettik qaıratker, progressıvti ári myqty kóshbasshy retinde memlekettilikti, áleýmettik-ekonomıkalyq áleýetti jáne Túrikmenstannyń halyqaralyq pozıtsııalaryn júıeli túrde nyǵaıtyp kele jatqanyn erekshe atap ótti.
— BUU Bas Assambleıasy qoldaǵan Túrikmenstannyń 2025 jyldy Halyqaralyq beıbitshilik pen senim jyly dep jarııalaý bastamasy — eldiń jaýapty jáne belsendi ustanymynyń aıqyn dáleli, — dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysy Túrikmenstan basshylyǵynyń Ashhabadty dıplomatııa, beıbitshilik pen turaqtylyq ortalyǵy retinde nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan kúsh-jigerine jeke toqtaldy. Baýyrlas elderdiń dostyǵyn, ózara túsinistigin jáne strategııalyq seriktestigin nyǵaıtýǵa qosqan úlesi úshin Qasym-Jomart Toqaev Túrikmenstan Prezıdentin «Altyn Qyran» ordenimen marapattady.
Taraptar mádenıet salasynda jan-jaqty yntymaqtastyqtyń, festıvalder, gastrolder jáne basqa da birlesken is-sharalardy ótkizý qajettiligin atap ótti. Ǵylymı bilim berý jáne jastardyń baılanystaryn damytý perspektıvalary da talqylandy.
— Qazaq qoǵamy Astanada ótken Túrikmenstan mádenıet kúnderin jáne uly túrikmen oıshyly Mahtýmqulı Fragıǵa arnalǵan eskertkishtiń 300 jyldyq mereıtoıyna oraı ashylýyn jyly qabyldady. Halyqtarymyzdyń dostyǵy men ózara qurmetiniń taǵy bir sımvoly retinde Abaı eskertkishiniń Ashhabadta ashylýy boldy, — dep atap ótti Qazaqstan Prezıdenti.
Kelissózder qorytyndysy boıynsha 11 úkimetaralyq jáne vedomstvoaralyq qujatqa qol qoıyldy. Olardyń qatarynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Teleradıokesheni men Túrikmenstannyń Teledıdar, radıo jáne kınematografııa jónindegi memlekettik komıteti arasyndaǵy aqparat salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisim bar. Bul óńirde birlesken ǵylymı zertteýler júrgizý jáne medıaortany damytýǵa jańa múmkindikter ashady.
Osylaısha, eki el aımaqtyq saıasatta tabysty bolý úshin naryq pen ınfraqurylymdy birlese paıdalanyp otyr. Senimge, pragmatızmge jáne mádenı qundylyqtarǵa negizdelgen yntymaqtastyq geosaıası artyqshylyqtar men baı resýrstardy naqty jobalarǵa aınaldyryp, óńirdiń álemdik arenadaǵy orny men bolashaq urpaq úshin turaqty damýyn qamtamasyz etedi.