Ǵaryshtyq tehnologııalar elimizdiń ekonomıkasy men qaýipsizdigine jumys isteıtin bolady - Marat Nurǵojın
- Marat Rahmalıuly, kompanııa bul kúndi qandaı tabystarmen qarsy alýda, kompanııanyń damýy jóninde áńgimelep berseńiz jáne óz mıssııasyn oryndaý úshin ol qandaı jol tańdady?
- Kompanııanyń mıssııasy - elimizdiń ekonomıkasynyń múddesi úshin ǵaryshtyq tehnologııalardy engizý. Jáne bul mindet birtindep, dáıektilikpen jáne qısyndy oryndalýda. Mysaly, strategııalyq áriptesimiz - asa iri eýropalyq kontsern Airbus Defence &Space-pen (ADS) alty jyldyq jumysymyzdyń nátıjeleri búgin nátıje berýde. Osy jyldar ishinde QR Jerdi qashyqtyqtan zondtaý ǵarysh júıesi (JQZ ǴJ) quryldy, biregeı joǵary tehnologııalyq nysan - ǵarysh apparattarynyń qurastyrý-synaý kesheniniń (ǴA QSK) qurylysy bastaldy, joǵarydáldikti jerseriktik navıgatsııa júıesiniń jerústi ınfraqurylymy iske qosyldy. Buǵan qosa, QR JQZ ǴJ jáne ǴA QSK qurýdyń negizgi sharttarynyń biri ǵaryshtyq tehnologııalar transferti boldy. ıAǵnı bizdiń qazaqstandyq mamandar jerserikterdi basqarýdy ǵana emes, ǵarysh apparattaryn jasaýdy da úırendi.
- JQZ ǴJ paıdalanýy qalaı júrip jatyr, tabystar qandaı, qazaqstandyq Jerdi qashyqtyqtan zondtaý jerserikterimen problemalar bar ma?
- 2015 jyly biz shtattyq paıdalanýǵa tutas JQZ ǵarysh júıesin qabyldadyq, oǵan 1 metr joǵary aıyrý qabiletimen KazEOSat-1 jáne 6,5 metr orta keńistikti aıyrý qabiletimen KazEOSat-2 eki jerserigi kiredi. Jerserikterdi jerústi basqarý jáne ǵarysh túsirilimderin óńdeý kesheni 2014 jyly óz jumysyn bastady. JQZ eki ǵarysh apparaty Jerdiń táýliktik monıtorıngin jasaı otyryp, shtatty rejımde jumys isteıdi. Mysaly, bir táýliktiń ishinde KazEOSat-1 220 myń sh. shaqyrymǵa deıin, KazEOsat-2 1 mln. sh. shaqyrymǵa deıin ǵaryshtyq túsirý júrgize alady. Barlyǵy 150 mln. sharshy shaqyrymnan astam ǵarysh sýretteri túsirildi jáne óńdeldi, olardyń kóbi bizdiń biregeı muraǵatymyzda saqtalyp tur. Bir bóligi tapsyrys berýshilerge - aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine, qorǵanys mınıstrligine, QR ІІM TJ jónindegi komıtetine jáne basqalarǵa tapsyryldy.
- Qarapaıym adamǵa ǵaryshtan sýretke túsirý úderisi jáne olardy óńdeý qaılaı ótetinin jáne JQZ ónimin kim jáne qalaı paıdalanatynyn túsindirip berseńiz.
- Sýretke túsirý úderisi klıenttiń qoıǵan mindetteriniń mazmunyna baılanysty. Eń aldymen kelip túsken ótinimderdi ınjenerler túsirý úshin qajetti parametrlerdiń - geografııalyq koordınattar, rejım, túri, túsirý kezeńi jáne t.b. bolýyn taldaıdy. Taldaý qorytyndylary boıynsha ótinim mıssııany josparlaý blogyǵa tapsyrylady, onda jerserik úshin jumys jospary jasalady jáne basymdyqtar aıqyndalady. Jasalǵan jumys jospary aıyrý qabileti joǵary jáne orta jerserikterge berý úshin jerústi basqarý keshenine tapsyrylady. Ǵarysh apparaty túsirý júrgizedi jáne materıaldardy jerústi óńdeý keshenine beredi, onda materıalmen ınjenerler jumys jasaıdy. Jerústi kesheninde túsirilimderdi qabyldaý jáne alǵashqy óńdeý ári odan ári FTP arnasy boıynsha klıentke tapsyrý júrgiziledi.
Mysaly, ǵaryshtan túsirilgen bizdiń sýretterimiz Qaraǵandy oblysyndaǵy sý tasqyny, Almaty oblysyndaǵy sel sekildi tótenshe jaǵdaılardy baqylaýǵa, Aral teńiziniń túbine monıtorıng júrgizýge, elimizdiń soltústik astyq qoryndaǵy egistik alańdary men egin jınaý sapasyn retteýge kómektesti.
Elimizdiń memlekettik jáne jergilikti organdaryna naqty qyzmetter kórsetildi, JQZ ǴJ iske qosýǵa arnalǵan bıýdjettik baǵdarlama qoldaý tapty, ishki naryqqa, sondaı-aq búkil álemge 22 dıstrıbıýtorlyq kelisim jasaldy. Bıyl «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» UK» AQ jobalyq basqarýdan jumystyń óndiristik nysanyna aýysady jáne biz óz ónimimizdi shyǵara bastaımyz. Kóbinese biz 2016 jyly JQZ ǴJ qyzmetterinen, JJNJ qyzmetterin qosa alǵanda, 2 mlrd. teńge somasyna paıda tabýdy jáne sheteldik JQZ derekteriniń naryǵynda taýasha alýdy josparlap otyrmyz. 2019 jylǵa qaraı kompanııany ózin ózi qamtamasyz etý deńgeıine shyǵarýdy josparlaımyz.
- ADS-pen birge iske asyrylyp jatqan taǵy bir iri joba bul ǵarysh apparattaryn qurastyrý-synaý kesheniniń qurylysy. Mundaǵy jaǵdaı qandaı?
- Ǵarysh apparattarynyń qurastyrý-synaý kesheni - óte kúrdeli nysan, ol zamanaýı tehnologııalyq jabdyqpen jaraqtalǵan. Nysannyń qurylysy kezinde Qazaqstanyń qurylys salasynda sırek kezdesetin aldyńǵy qatarly tehnologııalar qoldanylady. Mysaly, reverberatsııalyq akýstıkalyq kamera salynǵan kezde, ózdiginen tyǵyzdalatyn qurylym betonnan jasalǵan qurylym 156 dB. akýstıkalyq júktemeni kóterýi tıis. Jobany osy saladaǵy jetekshi frantsýz kompanııasy SEREME ázirledi. Biraq, barlyq týyndaǵan tehnıkalyq qıyndyqtarǵa qaramastan, tapsyrys berýshiniń, bas merdigerdiń jáne joba avtorlarynyń birlesken kúshimen qurylys-montajdaý jumystary jalǵasýda. Budan basqa, osy ýaqyt ishinde QSK jobasynyń qazaqstandyq qamtylýy 10 paıyzdan 55%-ǵa deıin ósti. Nátıjesinde jobalaý-smetalyq qujattama ózgertildi. Qazir jobanyń qarjy-ekonomıkalyq negizdemesi túzetilýde. Kábil óniminiń, EVTI plenkasynyń jáne kún bergishteri óndirisiniń taza bólmeleriniń jumystary aıaqtalýda, 3D prınter iske qosyldy. Mamandardyń úlken toby bizdiń strategııalyq áriptesimiz Airbase Defence &Space kásiporyndarynda ǵarysh apparataryn jobalaý jáne qurastyrý beıini boıynsha oqydy jáne sertıfıkat aldy. ADS-pen qosymsha kelisim negizinde 2016 jyly ǴA QSK tehnologııalyq jabdyǵy Qazaqstanǵa tolyq tasymaldanady, bul joba sheńberindegi odan arǵy jumystardyń shyǵyndaryn ońtaılandyrýǵa ákeledi. ǴA QSK qurylysy 2017 jyldyń sońyna qaraı aıaqtalý úshin biz qajettiniń barlyǵyn jasaımyz jáne Ulttyq ǵarysh ortalyǵynyń (UǴO) «júregi» jumys istep ketedi. Jáne qurylǵan «Ǵalam» Qazaqstan-Frantsııa birlesken kásiporny 100 kg-nan 6 tonnaǵa deıin massa dıapazonyndaǵy ártúrli maqsattaǵy ǵarysh apparattaryn jobalaýǵa, qurastyrýǵa jáne synaýǵa kirisedi.
- Ózimizdiń menshikti jerserikterimizdi jobalaý jóninde atqarymdar bar ma?
- Bizdiń kompanııa ǵylymı-tehnologııalyq maqsattaǵy ǵarysh júıesin qurýdy jetistikteriniń biri dep aıta alady. Salmaǵy shamamen 120 kg tehnologııalyq jerserik bizdiń qazaqstandyq mamandardyń qatysýymen ázirlendi, ony jobalaý bizdiń áriptesimiz Gılfordtaǵy SSTL brıtan kompanııasynyń zaldarynda ótýde, ushyrylýy 2017 jylǵa josparlandy. Osy ǵaryshtyq jerserik Qazaqstannyń UǴO jasalǵan jerserikterdiń jańa býynynyń alǵashqy jarshysy bolady. Bizde radarly jerserik jóninde de atqarymdar bar.
- Biz QǴS kompanııasy 2015 jyly QR Joǵarydáldikti jerseriktik navıgatsııa júıesiniń jerústi ınfraqurylymyn (JJNJ JI) jasaǵanyn bilemiz. Osy jobany aıaqtaýdyń negizgi qorytyndysy qandaı, bul baǵytty odan ári qalaı damytýdy josparlap otyrsyzdar?
- Qazaqstandyq mamandar qurǵan jáne Qazaqstannyń búkil aýmaǵynda ornalasqan 60 dıfferentsıaldy stansalar jelisiniń kómegimen, biz geodezııa, topografııa, jerge ornalastyrý, kadastr, kartografııa, ınjenerlik izdeýler, temirjol kóligi, qurylys, aýylsharýashylyq, geodınamıkalyq zertteýler jáne t.b. mindetterin sheshý úshin joǵarydáldikti koordınattyq-ýaqytsha aqparat beremiz. JJNJ odan ári damytý úshin biz tutynýshylardyń navıgatsııalyq apparatýrasynyń tájirıbeli óndirisin iske qostyq. Budan basqa, JJNJ sáıkestikti baǵalaý zerthanasy akkredıtteldi, bizdiń mamandar ázirlegen keńistiktik uzyna boıly nysandar monıtorıngi júıesi qatarǵa engizildi. Sonymen qatar, JJNJ ortalyǵynyń mamandary QR memlekettik jerseriktik geodezııalyq jeli qurý negizdemesi boıynsha ǵylymı-zertteý jumystaryn aıaqtady. Jalpy, jobany damytý úshin múmkindikter az emes jáne men JJNJ ortalyǵy qyzmetkerleriniń kásibıligi men bastamashylyǵyn tap ótkim keledi.
- QǴS kóptegen kelýshileri men qonaqtary Ulttyq ǵarysh ortalyǵynyń (UǴO) birneshe bloktardan turatyn úlken jáne ádemi maketin kórdi. Aýlada qazir jahandyq qarjy daǵdarys kenin eskersek, mamandar jumys isteıtin jáne turatyn ǵarysh qalashyǵyn qurý ıdeıasy iske asyryla ma?
- Buǵan sengimiz keledi. Biz bıýdjetten tys ınvestıtsııalar sheńberinde Ulttyq ǵarysh ortalyǵynyń 2-kezektegi qurylysyn iske asyrýǵa kiristik. Bul ishine kiristirilip salynǵan bólmeler men parkıngtermen turǵyn úı keshenin, balabaqshany, saýda-oıyn saýyq keshenin, qonaqúıdi, sporttyq-saýyqtyrý keshenin, planetarıımen ǵaryshnama murajaıyn qamtıdy. Sondyqtan bizdiń josparlarymyz jaqsy. Qazirgi ǵaryshtyq tehnologııalardyń damý ortalyǵy bolatyn, Astanadaǵy Ulttyq ǵarysh ortalyǵyn salýǵa joǵary memlekettik deńgeıde bastamashylyq jasalǵany qýantady. Qazir ınvestıtsııalar tartý jumystary júrgizilýde.
- Jekeshelendirýge jatatyn kásiporyndar tiziminde biz «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» UK» AQ kórdik. Elimizdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge arnalǵan qazirgi ǵaryshtyq tehnologııalary bar strategııalyq mańyzdy nysandy jeke menshikke berý múmkin be?
- QR Premer-Mınıstri Keńsesiniń tapsyrmasy boıynsha bul másele jóninde Qazǵarysh «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» UK» AQ birge bizdiń strategııalyq áriptesimiz ADS jáne Frantsýz Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstrligimen kelissóz júrgizýde. Frantsýz tarapymen kelissóz qorytyndylary boıynsha «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» UK» AQ jekeshelendirý máselesi jóninde sońǵy sheshim qabyldaıdy.
- Sizdi jáne «QǴS» UK» AQ búkil ujymyn merekemen quttyqtaımyz, ǵaryshty ıgerýmen, ǵaryshtyq tehnologııalardy qazaqstandyqtardyń ómirine engizýmen aınalysqandyqtan, bul merekeni Siz kásibı merekem dep esepteı alasyz. Suhbatyńyzǵa rahmet.
Sara Qabıkyzy
