Gangtyń sýy azaıyp barady
ASTANA. KAZINFORM – Gang ózeni sońǵy 1300 jyldaǵy eń qatty tartylýdy bastan keship otyr, mundaı qorytyndyǵa Gandhınagardaǵy Úndi tehnologııalyq ınstıtýtynyń (IIT Gandhinagar) jáne Arızona ýnıversıtetiniń ǵalymdary keldi, dep habarlaıdy AZERTADJ.
Zertteý nátıjeleri Proceedings of the National Academy of Sciences jýrnalynda jarııalandy.
Ǵalymdar ózen aǵysynyń ǵasyrlar boıǵy dınamıkasyn baǵalaý úshin b. z. VII ǵasyrynan 2012 jylǵa deıingi aralyqtaǵy Gangtyń sý rejımin qaıta qurdy. Ol úshin olar Monsoon Asia Drought Atlas derekterindegi aǵashtardyń jyldyq saqınalaryn taldady jáne nátıjelerdi qazirgi gıdrologııalyq baqylaýlarmen biriktirip, kompıýterlik modeldeý júrgizdi.
Alynǵan derekterge sáıkes, 1991–2020 jyldar aralyǵyndaǵy sý aǵysynyń azaıýy XVI ǵasyrdaǵy eń aýyr qýańshylyqtan 76%-ǵa kúshtirek bolǵan. Sonymen qatar, qýańshylyq jıilep, uzaqqa sozylatyn boldy. Zertteýshilerdiń aıtýynsha, bul ýaqytsha aýytqý emes, gıdrologııalyq rejımdegi uzaq merzimdi ózgerister.
Ǵalymdar qazirgi ózgeristerdiń basty sebebi antropogendik faktor ekenin atap ótti. Klımattyń ózgerýimen baılanysty Úndi muhıty betiniń temperatýrasynyń kóterilýi, sondaı-aq ónerkásip, kólik jáne elektr stantsııalarynan shyqqan aerozolder túrindegi atmosferalyq lastaný mýssondyq jaýyn-shashynǵa aıtarlyqtaı yqpal etedi.
Mundaı lastaný jaýyn-shashynnyń túsýin tejeı alatyny kórsetilgen.
— Sońǵy ýaqyttaǵy ózenniń tartylýy sońǵy myńjyldyqtaǵy klımattyq ózgergishtikten asyp tústi, al kóptegen jahandyq model ony jetkilikti dárejede qamtı almaı otyr, — dep atap ótildi zertteýde.
Gang ózeni aýyzsý kózi, aýyl sharýashylyǵyn sýarý, ónerkásiptik sýmen qamtamasyz etý jáne ekojúıelik qyzmetter úshin asa mańyzdy. Sondyqtan zertteýshiler eki baǵytty usynady:
1. Klımattyq modelderdi jetildirý — aýanyń lastanýy, klımattyń ózgerýi men mýssondyq jańbyr arasyndaǵy ózara baılanysty dálirek eskerý úshin.
2. Sý resýrstaryn basqarýdyń beıimdelgen strategııalaryn engizý — sýdyń jetispeýshiligi saldaryn azaıtý úshin.
Baqylanyp otyrǵan ózgerister Gang ózen júıesi men oǵan irgeles aýmaqtar úshin ekologııalyq qysymnyń jańa kezeńin kórsetedi. Jedel tartylý men qurǵaqshylyq kezeńderiniń uzaqqa sozylýy, ásirese ózenge táýeldi halqy tyǵyz aımaqtarda, turaqty sý paıdalaný úshin qıyndyq týdyryp otyr.
Aıta ketelik Úndistannyń soltústiginde sý tasqyny men kóshkinnen keminde 17 adam mert bolǵan edi.